болып табылады. Осы тұрғыда Қазақстан мұсылмандық және
Батыс әлемі арасындағы өркениеттің үйлестірушісі, дұрыс
ымыраға келтірудің жолын меңзейді. Толеранттық деген сөз
философиялық энциклопедияда латын тілінен аударғанда
төзімділік, қандайда бір көзқарас әдетке түсінушілікпен қарау
немесе сол қалпында қабылдау, онымен келісу деген
мағынаны білдіреді.
Қазақстандық толеранттық моделі Еуразиялық одақ
көлеміндегі бейімделуге тән. «Қазақстан Бүкіл Еуразиялық
одаққа төрағалық ете отырып толеранттық идеяларды
жандандыруға өзіндік ерекшелік беруге мүмкіндігі бар ел,
әлемдік
этникалық
аралықта
конфессионалды
келісім
аралығында
ұйымдастырудың
барлық
қауымдастығында
келісілгендей» - деп Н.Ә.Назарбаев айтқан. Қазақстандық
толеранттық модель өз ерекшелігімен дараланады, мұның
элементтері
басқа
еуразиялық одақ көлеміндегі басқа
мемлекеттердің
спецификасының
талаптарына
сәйкестендірілуі нәтижесінде жетістікке қол жеткізе алады. Бұл
модельдің негізі етіп қазақ халқының көп ғасырлық тарихында
толеранттық
түсінік
қонақжайлық,
басқа
халықтардың
мәдениетін, дінін құрметтеу болып табылады. Бұл әртүрлі
этностардың арасындағы қарым-қатынаста, әлемдік топтар
арасында, басқа адамдар мәдениетіндегі позитивтік іс-
әрекеттер, ұлттық, діни немесе әлеуметтік ортаға төзе білу,
оған бейімделу немесе онымен келісу арқылы бір позицины
ұстануға психологиялық дайындық.
Әр түрлі мәдениет пен дәстүрлердің жиынтығы бізге
Еуропа мен Азия мәдениетінің үлгілі табыстарын сіңіруге
жағдай жасайды, экономикалық талабы ұжымдық қауіпсіздікті
қамтамасыз ету қажеттілігі бізді жақындасуға міндеттейді.
Ынтымақтастық сонымен бірге адамдардың қалыпты өмір
сүруі, оларды әлеуметтік қорғаудың кепілі, еріксізден туатын
қоныс аударуды болдырмау, кең ауқымды бағдарламаларды
іске асыру үшін қажет [1:27].
Толеранттық байланыс әсіресе, әртүрлі халықтар, ұлттар
және діндер ерекшелігін түсіну үшін қажет. Бұл адамның өзіне
сенімді болуына өзіндік танымындағы ұстанған көзқарасына
сенімді болуына, өз идеяларына берік болуына, басқа
көзқарастармен өз ойын таластырып, рухани нақтылығын
дәлелдеуде
жалтақтаушылықты
болдырмайды.
«Толерантттық» деген сөз көптеген тілдерде бір мағынаны
білдіреді: ағылшын тілінде - төзімділікке дайын болу; француз
тілінде- қарым-қатынас, яғни адам ойлайды және солай істейді;
69
қытай тілінде-басқалармен қарым-қатынаста ұлағатты болу;
араб тілінде-жанашыр, төзімді, жылы қабақ таныту; орыс
тілінде- бар нәрсені сол қалпында қабылдау.
ЮНЕСКО ұйымымен толеранттық принцип негіздері
туралы декларацияның қабылдануы, қарым-қатынас түзілуін
түсігуне мүмкіндік береді. Бұл қоғамға қажет болғандықтан
көтерілген мәселе және 16 қараша «Халықаралық толеранттық
күн» деп аталды. 1999 жылы 13 желтоқсанда Ресей
толеранттық түсініктің санадағы түрлерін нақтылау туралы іс-
шаралардың жоспарын құруды қоғамға қажет деп білді.
Толеранттық қозғалыстың түрлерін бір қалыпқа келтіріп
алмайынша өркениетті қоғам құру мүмкін емес. Толеранттық
түсінік танытудың бірнеше бағыттары бар: саяси толеранттық-
басқа саяси көзқарастағы адамдарға түсінушілік, төзімділік
таныту,
саяси
позияцияларды
құрметтеу,
өздерінің
бағыттарында құқықты мойындау. Ғылыми толеранттылық-
ғылымдағы басқа көзқарастарға төзімділік таныту, ғылыми
мектептер мен әртүрлі теориялардың болуын мойындау.
Педагогикалық
толеранттық-өз
оқушылырына,
балаларына түсінушілікпен қарау, олардың кейбір олқы
қылықтарын кешіре білу. Әкімшілік толеранттық, қандай да бір
ортаның ұжымын басып жаныштаусыз, агрессиясыз басқару.
Бұдан басқа психологиялық толеранттық мәселе көтерілді.
Онда толеранттық дегеніміз-бұл биологиялық әлеуметтік жүйе
ерекшеліктері,
басқа
жүйе
элементтерін
қабылдау;
әлеуметтану толеранттығы дегеніміз - «мәдени» бағыт, ондағы
өз тобына түсінушілікпен қарау негізгі және өзіндік этномәдени
құндылықтарды құрметтеу, ұстану, соған жоғары мән беру.
ЮНЕСКО ұйымымен бекітілген толеранттық принцптер
Деклорациясындағы толеранттық - бұл жақсылық тілеуші, әлем
жетістіктерін
мойындау
және
соғыс
мәдениетін
әлем
мәдениетімен алмастыруға мүмкіндік береді. Бұл тұжырым
әлем мәдениетінің көптүрлілігін мойындауға, әртүрлі көзқарас
формаларын және адамның жеке қабілеттілігін көрсетуге
мүмкіндік беруге жол ашады.
Кеңес империясы билік құрған жылдары қазақ тілінде
жұмысшы кәсібінің өнеркәсіп салаларының қыр – сырын
меңгеріп, мамандық алу қиынға соқты. Себебі, қазақ халқының
оннан
жеті бөлігі ауылда тұрып, ата кәсібі – мал
шаруашылығымен
айналысты.
Жоғары
билік
тұтқасын
ұстағандар
жұмысшы
кадрлар
зәрулігін
желеу
етіп,
мамандарды Кеңес Одағының түпкір – түпкірнен әкелді.
Жергілікті халықтан маман даярлауда мүдделілік болмай,
70
