Абуева Кадыржана Кабиденулы 4 января Көкшетау, 2014 (5 к) с-23 с-23 сборник



жүктеу 4,5 Mb.
Pdf просмотр
бет117/156
Дата26.05.2018
өлшемі4,5 Mb.
#18006
түріСборник
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   156

Литература:

1.Козыбаев  М.К.  Проблемы  методологии,  историографии 

и  источниковедения  Истории  Казахстана  (Избранные  труды).-

Алматы, 2006 . – 272 с.

2.  Плеханов  Г.В.  К  вопросу  о  роли  личности  в  истории  // 

Избранные философские произведения в 5 тт. Т. 2. М., 1956. -

С.300-334.

3. 


Кляшторный  С.Г. Султанов  Т.И.

Казахстан.  Летопись 

трех тысячелетий –Издательство Рауан,1992.

ТАРИХИ ӨЛЕҢДЕРДЕГІ ҰЛТТЫҚ ТРАГЕДИЯ ТАБИҒАТЫ 

Ахметжанова Ж.Б.

Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті, 

Қарағанды қ.

zhanar-ahmetzhan@mail.ru

Тақырыптық  жағынан  тарихи  өлеңдер  ерте  дәуірдің 

белгілерін  бойына  мол  сіңіріп,  түрлі  ел  тарихындағы  елеулі 

оқиғалардан 

мәліметтер 

береді. 

Айталық 


«Ақтабан 

шұбырынды,  Алқа  көл  сұлама...»,  «XIX  ғасырдағы  қозғалыс», 

1916  жылғы  туған  қиын  күндерді  танып  білу  қиын  емес. 

Сондықтан  да  болар,  профессор    Н.С.Смирнова  «Тек  нағыз 

шығармаларға  тән  негізгі  сипаттар  тарихи  өлеңдердің  ең 

кішігірім түрлерінде ғана сақталады» [1, 275-б.], - дейді. Бұның 

нақты  дәлелі  бізге  белгілі  тарихи  өлеңдер  екендігі  мәлім.  Бұл 

тұжырымның  бір  қисынын  –

1916  жылғы  ұлт-азаттық 

көтерілісіне  қатысты  туған  тарихи  өлеңдерден  іздеуді  жөн 

санадық.  1916  жылғы  ұлт-азаттық  көтеріліс  қазақ  халқына 

орасан  зор  қиындықтарды  бастан  кешірген  кезең  болғандығы 

тарихи  еңбектерде  бағасы  берілген.  «Еңбекші  қазақтардың 

жері 


әсіресе 

көбірек 


тартылып 

алынып, 


патшаның 

чиновниктеріне,  офицерлеріне,  атты  казак  әскеріне  бөлініп 

берілді.  Тек  Жетісу  облысынан  1913-1915  жылдары  1800  мың 

десятина  жер  алынып  бөлініске  түсті,  соның  ішінде  Верный 

[Алматы]  қаласының  полицмейстері  Протиковке  10  мың 

десятина  жер  берілген».  «Патша  өкіметі  жергілікті  халықтың 

бұрыннан 

игерген  суару  системалары  бар  отырғызған 

ағаштарын,  салынған  үй,  қора-қопсылары  бар  жерлерін 

зорлықпен  тартып  алды».  «Осыдан  қоныс  аудару  фондысы 

296



жасалды.  Ал,  1916  жылғы  көтеріліс  қарсаңында  қазақ 

даласынан  алынған  жер  20  мил.  десятинадан  асты».  Бұған 

1916  жылғы  25  июньде  Орта  Азиядағы  байырғы  халықтардан 

майданның  қара  жұмысына  адам  алу  туралы  шығарған 

Николай  патшаның  бұйрығын  қосыңыз.  Онсыз  да  өз  құқығын 

қорғаудың  сандаған  азабын  бастан  кешірген  халықтың  ыза-

кегін,  күш-жігерін  тұтатуға  бұл  басты  себеп  болды.  Қарсылық 

білдірген  ереуілдер  мен  бас  көтерулер  әр  жерде  көрініп, 

ақырында  жалпы  халықтық  көтеріліске  ұласты.  Осы  тарихи 

жағдайлардың  көрінісі  тарихи  өлеңдерде  айрықша орын алды. 

Дәуір шындығын суырыпсалма ақындар барынша қамтып, әділ 

таразыға  салды.  Өмірдің  сандаған  ауыртпалықтары  мен  сын 

сағаттары  халық  поэзиясында  өз  өрнегін  тапты.  Сондай  бір 

кезең  –  ғасыр  шежіресіне  «Үйен  жарлығы»  боп  қарғыбаудай 

байланып,  бір  атаның  әулетінде  бір-бірімен  қырқыстырып 

қойған,  қынаптан  суырылған  қанжар  қараулық  бедерінде  жүзі 

қайырылып,  бірақ  бәрібір  аяққа  тапталар  ар-намысты  қорғап 

қалған, ізгілік үміт шырағын елдік ұлы жорыққа ұластырған жан 

қияр  перзенттерімен  ғана  мағыналы  сонау  он  алтыншы  жыл 

шырғалаңы.  Содан  бері  талай  ұрпақ  ауысып,  қазақтың  талай 

ұландары  өсті.  Бірақ  сол  бір  кезеңдегі  қазақтан  қара  жұмысқа 

он тоғыз бен отыз бір арасындағы қазақ жастарынан құлақ кесті 

құлдар 

даярлау 


туралы 

патша 


жарлығын 

ел 


қалай 

ұмытсын.Сар  даланың  сазы  мен  жетім-жесірдің  зарын 

жеткізген  жыр  толғаулар  соның  бір  белгісі,  сұрапыл  заманның 

жай-жапсарын  көз  алдыңа  алып  келтірерліктей  естелігімен 

қымбат. Мысалы:

Жаз күні, үйел айы он бесінде,

Күні ашық жарқыраған дәл бесінде

«Он тоғыз бен отыз бірді» алад деген

Шошыған суық хабар әлі есімде.

Сұрадық ағайын боп болысынан,

Сөз тартып қасындағы орысынан

«Бір айла қалуға аман себеп болар»,

Деп ойлап көп халықтың жорасынан

Болыс та өң бермеді түсі суық,

Маңынан барған жанды жатыр қуып.

Ақ үйден шығып жатыр көңілі суып.

Бүлінді елдің іші – улау-шулау,

Бұл істің түбі не?, - деп болды жылау.

Белдеуде бір-бір атты байлап қойдық,

Ақыры не болар деп, япырм-ау [2].

Иә,  бұл  ел  басына  түскен  күйзелістің  бір  ғана  сәті. 

297



Суырып салма ақындар Баттал, Жамбыл, Омар Шипин, Күдері, 

Ақмолда,  Иса  Дәркембайұлы,  Нармамбет,  Сәт,  Төлеу, 

Есқайыр,  Бөлтірік  т.б.  көптеген  ақындар  елдің  зары  мен  ашу-

ызасын  жеткізуге  тырысты.  Негізінен  1916  жылғы  оқиғаларға 

қатысты  туған  тарихи  өлеңдер  жоқтау,  қоштасу,  сәлем  түрінде 

айтылып, 

дәуірдің 

шындығын 

барынша 

әсерлі 


бере 

алатындығымен  ерекшеленбек.  Төмендегі  қоштасу  өлеңі  де 

сөзіміздің бір дәлелі іспетті.

Мысалы:    

Қаласың-ау, сорлы анам, сүйген жарым,

Күйдіреді ішімді от пен жалын.

Он тоғыз – отыз бірді жинап алып,

Мына патша кетірді-ау елдің сәнін.

Қайран елім,

Қалдың кейін,

Енді айналып келгенше

Кетер жайың ...

Қаласың-ау артымда, қайран елім,

Кір жуып, кіндігімді кескен жерім.

Шыдай алмай патшаның қорлығына,

Көкіректе қайнайды қайғы-шерім [3].

Бұл  сол  тұстағы  халық  арасына  ән  болып  тарап  кеткен 

өлеңнің  бірі  десек,  мұндай  ел  жұртына  арналған  қоштасулар 

сол  дәуір  поэзиясына  тән  құбылыс  екендігін  байқаймыз. 

Суырып  салма  ақындардың  «Сарыарқамен  қоштасу»,  «Ел 

жұртымен  қоштасу»,  «Ауылдан  аттанғанда»  деп  аталатын 

туындылары ғалымдар тарапынан орынды аталып жүр. 

Тарихи  өмір  шындығын  елестетуі  тұрғысынан  бұл 

өлеңдердің  мән-мағынасы  қашанда  салмақты.  Жоғардағы 

аталған тарихи кезеңнің жай-жапсарын баяндайтын өлеңдер әр 

түрлі  болып  келеді  екен.  Бұл  орайда,  ең  алдымен,  көтеріліске 

қатысты  өлеңдерді  екшеп,  зерделеу  жұмысы  басты  орынға 

шығу  керек.  Екінші,  1916  жылға  қатысты  өлеңдер  тарихи 

уақиғалардың  дамуына  байланысты  әр  түрлі  жанрда  көрінеді 

екен.  Сонымен  қоса,  өлеңдердің  жасалу  формалары  көбіне 

қара  өлең  табиғатын  бойына  мол  сіңірген.  Бұл  орайда,  кезең 

тақырыбына қатысты зерттеулер жүргізген М.Жармұхамедовтің 

мына  пікірі орынды айтылған: «Сонымен 1916 жылғы көтеріліс 

поэзиясы бұрынғы ауыз әдебиетінің бай дәстүрлі негізінде туып 

дамыды.  Сондықтан  бұл  жырлар  өлеңдік  түр-құрылысы, 

суреттеу-көркемдік  тәсілі  жағынан  ауыз  әдебиетінің  қалыпты 

үлгісін  толық  сақтап  отырды.  Алайда  1916  жылғы  күрес 

поэзиясының  өзіне  тән  ерекшеліктері  мен  жаңалық  сипаттары 

298



жүктеу 4,5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   156




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау