29
Pseudomonas
aeruginosa
Орташа
Көбейе алады
>10000
Орташа
Legionella
pneumophilla
Жоғары
200-360,
көбейе алады
>10000
Жоғары
Вирустар
Enteroviruses
(71
тип)
Жоғары
20-200
1-10
Орташа
Rotaviruses
Жоғары
10-70
1-10
Орташа
Қарапайымдылар
Giardia lamblia
Жоғары
20-80
60-100
Жоғары
Entamoeba
histolytica
Жоғары
30-60
20-50
Жоғары
Cryptosporidium
parvum
Жоғары
50-120
10-30
Жоғары
2 кесте - Ауыз суының эпидемиялық жағынан қауіпсіздік критерииі
Көрсеткіштер
Өлшем бірліктері
Нормативтер
Термотолерантты
колиформды бактериялар
100 мл бактериялар саны
Болмауы керек
Жалпы
колиформды
бактериялар
100 мл бактериялар саны
Болмауы керек
Жалпы микробтар саны
1 мл судағы колония
түзетін бактериялар саны
50 көп емес
Колифагтар
Число БОЕ в 100 мл
Болмауы керек
Бақылау сұрақтары:
1. Су қоймаларының негізгі ластану көздерін атандар.
2. Химиялық заттардың мөлшеріне қатысты су қоймалары сулары сапасының
критерийі не болып табылады?
3. Экологиямен байланысты сырқаттардың түзілуінде маңызды орын алатын
ластанулар.
4. Ауыз суында улы химиялық қосылыстардың болуымен байланысты
денсаулық үшін қатердің ерекшеліктері қандай?
5. Ішек инфекцияларының су арқылы таралуы қандай жағдайда мүмкін
болады?
6. Ауыз суының қауіпсіздігінің негізгі критерииін атандар.
7. Эпидемиологиялық
жағынан ауыз суының қауіпсіздігін
қандай
көрсеткіштер анықтайды?
8. Су қоймаларын ластанулардан қорғау бойынша шараларды атандар.
30
6 Топырақтың ластану көздері және сипаттамасы. Қазақстанның
әртүрлі биогеохимиялық провинциялар мысалында қоршаған орта
мен халық денсаулық күйі
Топырақтың ластануының негізгі көздері
. Қазақстанның негізгі
өнеркәсіптік және ауылшаруашылық аудандарының ауқым территориясының
экологиялық жағдайы қолайсыз күйде. Дамыған ауылшаруашылық өндірісі
аудандарында жер жырту мен мал бағуға пайдаланудың экологиялық шегі
жоғары. Соның салдарынан гидрологиялық тәртіптің бұзылуы, топырақтың
деградациялық процесінің тездеуі, биоәртүрліліктің қысқаруы болады.
Адамның өнеркәсіптік іс-әрекеті нәтижесінен топырақтың химиялық
ластануы, әсіресе мұнаймен және мұнайөнімдерімен, ауыр металдар
тұздарымен, агрохимия өнімдерімен ластануы жоғарлайды. Бұндай
ластанулардың негізгі компоненттері – өнеркәсіптік және тұрмыстық
қалдықтар, құрылыс қалдықтары, жылу электрстанцияларының күлдері,
пайдалы қазбаларды өндіретін жерлердегі бос жыныстарды шығару. Бұл
ластанулар топырақтың құнарлы қабатын жасырып қана қоймай, өсімдіктер
мен микроағзалар үшін көп мөлшерде улы болып келетін химиялық
элементтер қатарын құрайды: күкірт, молибден, мыс, кадмий, мырыш,
мышьяк, алюминий, фтор және басқалар.
Мұнай өндіру мен мұнай өнімдерін өндеу жерлерінде, мұнай жүргізілетін
көптеген трассалары жолдары бойында топырақтың мұнаймен ластануы
фондылықтан 4-тен 60 есеге дейін жоғары болады.
Гидромелиорацияны дұрыс пайдаланбау мен кұрылыс кезінде жіберілген
қателіктердің (әсіресе жол құрылысы) салдарынан радиациялық ластану,
жердің қоқысталуы, су басу мен екінші реттік тұздануы, сонымен қатар
физикалық, механикалық әсерлердің басқа түрлері мен жерді пайдаланудың
бұзылуы кеңінен таралған.
Геологиялық барлау жұмыстарында бұрғылау кезінде қолданылатын шаю
сұйықтықтарының негізгі бөліктері (каустикалық сода, натрий хлориді),
сонымен қатар дизельді отын, битум топырақты қоқыстандырады және оның
тұздануына әкеледі. Көптеген жағдайларда бұл жергілікті өсімдіктердің
жойылуына әкеледі.
Ракеталар ұшыру кезінде оның бөлшектері құлаған аудандардың
ракеталық отын компоненттері қалдықтарымен және метал конструкциясы
фрагменттерімен химиялық ластануы болады. Ракета бөлшектерінің құлаған
аудандарында ракеталық отын компоненттері қалдықтары 50 м дейінгі
радиусқа таралады. Олардың булануының нәтижесінде отын төгілген аймақта
бірнеше секунд ішінде (ауа-райына байланысты) ШРК-тен бірнеше есе жоғары
болуы мүмкін.
Топырақтың ластануы ауылшаруашылық
іс-әрекеті
нәтижесінен де болады. Фермаларда сұйық көңді сақтайтын жерде олардың
топыраққа сіңірілуі топырақ пен суды ластайды. Қазақстанда органикалық
қалдықтардың жылдық шығымы 40 млн. тоннаны құрайды, олардың 20 млн-
нан жоғарысы малшаруашылығы мен құсшаруашылығы құрайды. Минералды
31
тыңайт-қыштарды, гербицидтерді, зиянкестермен күресуге арналған улы
химикаттарды да дұрыс сақтамағанда топырақтың ластануы болады.
Топырақтың «биологиялық» ластануының негізгі формасы үй жануарларының
нәжістерімен гельминт жұмыртқалары мен патогенді микроорганизмдердің
түсуімен байланысты. Топырақ оған ауылшаруашылығы мақсатындағы
химикаттарды – пестицидтерді, тыңайтқыштарды арнайы еңгізгенде
ластанады, одан азық-түлікке, суға, сонында адам ағзасына түседі.
Атмосфералық шығарыстар да топырақтың ластануының маңызды көзі
болып табылады. Қар жамылғысын аэрокосмостық түсіру қара металлургия
комбинатының кері әсер ету аймағы ластану көзінен 60 км қашықтыққа дейін
байқалатынын көрсетті.
Қалалық жерлердің ластануының негізгі себебі – қоқыс тастайтын
жерлер, тұрмыстық және өнеркәсіптік қалдықтардың полигоны, автокөлік пен
өндіріс кәсіпорны шығарыстары. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында 20
млрд-тан астам қалдықтар, соның ішінде 6 млрд-ан астамы улы қалдықтар
жиналған. Жыл сайын млн. текше метр тұрмыстық және 500-700 млн. тонна
өнеркәсіптік қалдықтар түзіледі, соның ішінде 80 млн-нан астамы улы
қалдықтар. «Өндіру-байыту-металлургия» өндірістік тізбегінде қалдықтармен
бірге өндірілетін түсті және пайдалы металдар рудаларының үштен бірі
жойылады. Қазақстанда 4,8 млрд. тоннаға жуық тау өндірісі үйіндісінің улы
қалдықтары жиналған, 1,7 млрд. тонна байыту қалдықтары және 0,2 млрд
тонна металлургиялық өндеу қалдықтары жиналған.
Барлық мәселелердің негізгі себептері: мемлекеттік денгейде қалдықтар
мәселесін шешу стратегиясының болмауы; өндіріс іс-әрекетінің нормасы
болып кеткен шаруашылықтың ұтымсыз шаралары; ескірген нормативті база;
табиғатты қорғау мен денсаулық сақтау органдарының дұрыс бақыламауы;
ағымдағы және қараусыз қалған қалдықтарды жою үшін экономикалық
ынтаның болмауы.
Достарыңызбен бөлісу: 
