5В050400 «Журналистика» мамандығына арналған

1. 
   Мәтін құрылымының редакторлық талдауға түсетін үш басты элементі.
   
2. 
   Редакторлық талдау – шығармашылық процесс.
   

3. 
   Редакторлық талдаудың екі міндеті.
   

1. 
   Накорякова К.М. Литературное редактирование материалов массовой ниформаций. М., 1994.
   
2. 
   Сихорский Н.М. Теория и практика редактирования. М., 1972.
   
3. 
   Лазутина Г. В. Основы творческой деятельности журналиста. М., 2001.
   
4. 
   Справочная книга редактора и корректора. М., 1985.
   

1. 
   Редакторлық талдаудың бастапқы кезеңі.
   
2. 
   Редакторлық талдау ерекшелігі.
   

Редакторлық талдау – шығармашылық процесс. Ал әр процестің өзіне ғана тән ерекшелігі бар екенін бәрі бірдей біледі.

Редакторлық талдауды неден бастаған абзал дегенде, бұл редактордың өзіне ғана тән кәсіби ерекшелігімен анықталады. Ең алдымен редактор мәтіндегі тілдік қателерді таңдай бастайды, оларды түзеп, өзінің дұрыс деп тапқан түзетулерін ұсынады.

Алайда, бұл тек жұмыстың бастапқы кезеңі. Мәтінге толыққанды үңілген сайын онда күрделі құрылымдық қателер қылаң бере бастайды. Осыған орай редактордың жұмысы күрделеніп алдында жасалған түзетулерді қайтадан бірнеше мәрте қарастырып, қайта түзетіп шығуға тура келеді.

Редакторлық талдау ерекшелігі осындай күрмеулі мәселелердің күрделілігімен анықталады. Әдеби шығарманың құрылымына қатысты Цицерон ең алдымен өз ойын қағаз бетіне дөп түсіре білуді, яғни мәтіннің құрылымын бірінші орынға қойған.

Яғни мәтін бүтіндігі ежелден –ақ жоғары бағаланған. Құрылымның құрылымы сюжеттен тұрады. Сюжеттің негізінде негізгі ой, образ жатады. Редактор тек сюжетті ғана қарастырумен шектеліп қалмау керек.

Материал құрылымына жасалған талдауда бірнеше бөліктерге бөліп қарастыру туралы жоғарыда айтқан болатынбыз. Газет тәжірибесінде әдеби шығармаларды ықшамдап алу жиі кездеседі. Осындай жағдайда редактор мәтіннің айтар ойын сол күйінде сақтап қалу керек.

Баспасөз беттерінде жекелеген құрылымдық бірліктерді айдарлар, шапкалар, бағаналар әйгілейді. Ал кейбір үлкен мақалалар бірнеше тақырыпшалармен белгіленіп, бірнеше бағаналарға бөлшектенуі мүмкін.

Мәтін жоспарын талдауда редактор екі тапсырманы орындайды. Қолжазбадағы жоспар бойынша құру және редактор өзі ұсынған екінші жоспары.

Дәстүрлі журналистік жанрлар да кей-кейде түзетуді қажетсінеді. Мысалы, репортаж жанры ақпараттан сараптамаға көшеді. Яғни біріншіден, ақпаратты, болып жатқан оқиғаны сол күйінде жеткізсе де, бұл жанрда талдамалы сарын да байқалады.

Редактор сондай-ақ, автор мәтінге қойған атауға да назар аударады. Аты айғайлап тұрса да, ішіндегі мәтін заты атына сай болмай шықса, ондай мәтін өз құндылығын жоғалтады.

Сонымен қоса автор кіріспесімен де жете танысуы керек. Тақырып пен кіріспедегі байланыс басты назарда екені даусыз. Мәтін кіріспесі көп жағдайда табиғатты суреттеуден, белгілі бір уақытты атаудан басталады. Кіріспеде көбіне-көп автор ойы тұрады. Оқырман оқуды кіріспеден бастағандықтан ол оқырман үшін қызықты, көңілін бірден арбап алатын деңгейде болу керек.

Мазмұнына қарай мәтіннің үш түрі бар. Олар баяндау, суреттеу және талдау. Редакторлық талдау осы түрлерді анықтаудан басталады.

Баяндау дегенде, оқиғалар рет-ретімен баяндалады. Бір оқиғадан екінші оқиға өріледі.

Суреттеу – мұнда оқиғаларды суреттеу басым келеді.

Талдау- мәтіннің бұл түрінде түрлі пайымдаулар, түсініктемелер, анықтамалар , талдаулар орын алады.

Ежелгі көсемдердің айтуынша, баяндау қозғалысты, суреттеу құбылысты, талдау құбылыс пен қозғалыс арасындағы байланысты анықтайды.

Баяндауда адамның есте қалған оқиғалары қағаз бетінде көрініс тапса, суретеуде ішкі қөзқарасы көрініс табады. Ал талдауда ойы мен білімі, сезім түйсігі суреттеледі.

Бұл түрлер жеке күйінде сирек кездеседі. Мәтінде олар үшеуі де көрініс табады. Үшеуі де бір-бірімен тығыз байланысты. Баяндай отыра, автор оқиғаны суреттейді, суреттегенде, автор ойлау мен пайымдауларға көңіл бөледі.

Редакторлық талдаудың ерекшелігі – редактордың кәсіби ерекшелігімен, оның өзіндік тәжірибесімен өлшенеді.

Жалпы сөз өнерінде редакциялау қызметінің ерекше маңыздылығын атап өту шарт. Қандай шығарма болмасын ол редакциялауды қажет етеді.

Тіпті ұлы жазушы ғұламалардың еңбектері де сондай редакциялаудан сан мәрте өткен. Осы орайда жазушы апамыз Фариза Оңғарсынованың естеліктерін айтып өтуге болар еді. Оның алғашқы шығармалары редакциялау атты түзетуден өтіп, қызыл түске боялғанын ақын апамыз жасырмайды. Қызыл түске боялды деп отырғанымыз редактор түзетулерді осылайша қызыл түсті қаламмен белгілеген екен.

Сондай-ақ, танымал ақын-жазушыларымыз өз еңбектерін бірнеше мәрте түзеткендігі жайлы да кітап, баспасөз беттерінен оқып жататынымыз шындық. Айтпағымыз – қандай да шығарма болмасын, ол сырт көздің сынынан өтуі қажет. Сонда ғана шығарма ерекше құндылыққа ие болады.

Осы орайда бұқаралық ақпарат құралдарындағы редактор - маңызды мамандық иесі екендігі шүбәсіз. Өйткені бүгінде 4 билік өкілдері саналатын бұқаралық ақпарат құралдары қоғамдық пікір қалыптастыруға айтарлықтай әсер етеді. Бұқаралық ақпарат құралдары арқалаған функциялар да шаш етектен.

Оқырман, көрермен, тыңдарман – бір сөзбен айтқанда тұтынушы мен ақпарат арасындағы байланысты жасауда редактордың елеулі еңбегі бар.

Редактор жұмысы кадр сыртында қалғанымен де, тұтынушылар қабылдаған өнімнің жарыққа шығуына да редактор барынша үлес қосады.

Ешқандай да мәтін редактордың сүзгісінен өтпейінше көрерменнің назарына ұсыныла алмайды. Өйткені ол «дайындалмаған» материал. Сондықтан да, мәтінді дүниеге әкелуде барынша үлес қосатын редактор шығармашылық процеске толықтай жауапты болады.

Редакциялау ол тікелей редактордың қызметі, бұл дегеніміз – материалдың мазмұны мен жазылуына талдау жасау арқылы материалды түзету, тәртіпке келтіру.

Редакторға тән қасиеттерді тізіп шықсақ, редактор білімді, логикалық ойлауы зор, тілдік нормаларды жетік меңгерген, ұйымшыл, өндірістік-техникалық процесті жетік білген болуы тиіс.
Дәрісті бекіту сұрақтары:

1. 
   Редакторлық талдаудың ерекшелігі.
   
2. 
   Редакциялау – тікелей редактордың қызметі
   

3. 
   Редакторлық талдау – шығармашылық процесс.
   

1. 
   Накорякова К.М. Литературное редактирование материалов массовой ниформаций. М., 1994.
   
2. 
   Сихорский Н.М. Теория и практика редактирования. М., 1972.
   
3. 
   Лазутина Г. В. Основы творческой деятельности журналиста. М., 2001.
   

1. Студенттердiң шығармашылық және редакторлық қабiлеттерiн тексеру. Студенттер өз қалаған тақырыптарына бiр-екi бет көлемiнде шығарма жазып, бiр-бiрiнiң жазғандарын тексередi. Шамалары жеткенше редакциялап көредi. Содан соң аудиторияда өзара пiкiр алысу болады. Оқытушы сабақтың қорытындысын шығарып, студенттердiң туындыгерлiк-редакторлық мүмкiндiктерiне баға бередi.

2. Әдеби редакциялаудың теориясы мен тәжiрбиесi. Студенттер мәтiн және оның сипаттары жөнiнде оқығандарын ортаға салады. Ауызша және жазбаша шығармашылықтың айырмашылықтары жайында сөз қозғап, оны журналистiк тәжiрбиемен байланыстырады. Газет-журнал беттерiнен мысалдар келтiредi.

3. Автор мен редактор проблемасының психологиялық қырлары. Студенттер бұл сабақтың үстiнде автор мен редактор арасындағы психологиялық қарым-қатынастың этикалық қырларын iс жүзiнде бiлетiндiгiн көрсетуге тырысады. Бұл үшiн автор мен редактор ретiнде екiге бөлiнiп, өзара пiкiр таластырады. Осы орайда теория мен тәжiрбиенiң ара салмағын айқындауға ұмтылады.

4. Әдеби редакциялау және компьютерлiк технология. Бұл тәжірибелік сабақ компьютерлiк сыныпта немесе басқа редакцияның басқа бөлiмiнде өткiзiледi. Әдеби редакциялау iсiне компьютерлiк техниканың тигiзетiн жәрдемi студенттердiң талқысына түседi.

5. Редакциялық талдау мен мәтiндi түзетудiң әдiстемесi. Студенттер алдын ала жазылған қолжазбаларға қатысты лингвистикалық және стилистикалық тәжiрибе жүргiзедi. Осы орайда редакторлық оқу мен мәтiндi түзетудiң түрлерi туралы түсiнiктерiн кәдеге жаратады.

6. Логика заңдары және мәтiндi редакциялау. Студенттер бұл жолы газеттердiң жарық көрген сандарындағы материалдарды талдаумен айналысады да олардың логикалық құрылымына ден қояды. Байқаған кемшiлiктерi мен қайшылықтарын тiлге тиек етедi. Осы арқылы газет журналистерiнiң редакторлық қызметiне баға бередi.

7. Редактор және корректор. Бұл сабақ қазiргi заманғы басшылардың нақты проблемасын көрсетуге арналған. Көп газет-журналда редактор мен корректордың жұмысын бiр-ақ адам атқаратын болғандықтан, мәтiндi мiнсiз етуге көмектесетiн "сырт көздiң" жоқтығы бiлiнiп тұрады. Басылым беттерiнде қателердiң жиi басылуының себебi осында. Студенттер бұл туралы нақты мысалдардың негiзiнде әңгiмелейдi.

8. Мәтiндi түзетудiң бiр түрi: қайта жазу. Студенттердiң назарына жазылуы талапқа сай келе бермейтiн бiрақ өзегiнде жатқан қызықты идеясы бар авторлық шығарма ұсынылады. Шәкiрттер осы дүниенiң ойын ала отырып, пiшiндiк, стильдiк т.б. жағынан қайта жаңғырта жазып шығуы керек. Таңдап жазылған туындыларға түпнұсқамен салыстыру арқылы баға берiледi.

9. Сараптама сабақ. Студенттер осы уақытқа дейiнгi алған теориялық бiлiмдерi мен үйренген тәжiрбиелерiн оқытушы дайындаған тест сұрақтарына жауап беру арқылы тексерiстен өткередi. Тиiстi қорытындылар қолма-қол шығарылады.

1. 
   Журналистикаға қатысты тұжырымдар әдеби редакцияға жалпы түсініктеме.
   
2. 
   Мәтінді түзетудің әдістері.
   

1. 
   Журналистикаға қатысты тұжырымдар әдеби редакцияға жалпы түсініктеме.
   
2. 
   Редактордың басты міндеттері.
   

1. Журналистикаға қатысты тұжырымдардағы әдеби редакциялаудың зерттелу тарихы, оның маңызы.

2. Редакторлық жұмыстың маңыздылығы мен жариялануы, зерттелуі.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Накорякова К.М. Литературное редактирование материалов массовой ниформаций. М., 1994.
   
2. 
   Сихорский Н.М. Теория и практика редактирования. М., 1972.
   

1. 
   Редакциялау ұғымы.
   
2. 
   Редакциялаудың міндеті.
   
3. 
   Редактордың басты міндеттері.
   

1. 
   Редакторлық іс-әрекеттің басы – дайындық кезеңі.
   
2. 
   Түзету түрлері.
   
3. 
   Мәтінді түзету процесі.
   

1. Редакторлық іс-әрекеттің басы – дайындық кезеңінен бастау алатындығы.

2. Редакторлық жұмыстың маңыздылығы мен жариялануы, зерттелуі.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Накорякова К.М. Литературное редактирование материалов массовой ниформаций. М., 1994.
   
2. 
   Лазутина Г. В. Основы творческой деятельности журналиста. М., 2001.
   
3. 
   Справочная книга редактора и корректора. М., 1985.
   

1. 
   Жанрлық беттеу.
   
2. 
   Бағдарлама блогын дайындау.
   

1. 
   Теледидар аудиториясының тұрақтылығы.
   
2. 
   Жанрлық беттеу дегеніміз не?
   
3. 
   Ырғақтық (ритмдік) беттеу дегеніміз не?
   

1. Шығармашылық кезең туралы теориялық тұрғыдан саралап, журналистика ғылымындағы көзқарастар мен ой-тұжырымдар.

2. Өңдеу арқылы түзету – авторлық тексті сақтай отырып, шығарманың композициялық құрылысындағы олқылықты жою, деректік және логикалық қателерін түзетіп, тілі мен стиліндегі кемшіліктерін жөндеу мен зерттелуі.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Лазутина Г. В. Основы творческой деятельности журналиста. М., 2001.
   
2. 
   Справочная книга редактора и корректора. М., 1985.
   

1. 
   Әдеби редакция түсінігі.
   
2. 
   Редакторға қойылатын басты талаптар.
   

1. 
   Аудиторияның сана-сезіміне әсер ету.
   
2. 
   Редактордың ұйымдастырушылық қызмет-міндеттері.
   

1. Әдеби редакция түсінігі,оның маңызы.

2. Әдеби редакциялау туралы теориялық тұрғыдан саралап, журналистика ғылымындағы көзқарастар мен ой-тұжырымдар.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Лазутина Г. В. Основы творческой деятельности журналиста. М., 2001.
   
2. 
   Справочная книга редактора и корректора. М., 1985.
   

1. 
   Редактордың негізгі шарттары.
   
2. 
   Редактордың маман ретінде пайда болуы.
   

1. 
   Редакторға қойылатын басты талаптар.
   
2. 
   Редакторға қойылатын басты шарттарды конспектілеу.
   

1. Редактордың маман ретінде пайда болуы, журналистикадағы дәстүр жалғастығы және тың редакциялауға қатысты жаңашылдық үлгілердің тууы.

2. Редакторлық жұмыстың зерттелуі, ғылыми бағалануы.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Накорякова К.М. Литературное редактирование материалов массовой ниформаций. М., 1994.
   
2. 
   Сихорский Н.М. Теория и практика редактирования. М., 1972.
   
3. 
   Справочная книга редактора и корректора. М., 1985.
   

1. 
   Сабақтың мақсаты: Редакторлық талдау және әдеби редакциялау
   

2. 
   Редакторлық талдау және әдеби редакциялау.
   
3. 
   Редакторлық талдау және оның обьектісі.
   

1. 
   «Анализ» сөзі ғылымда кең мағынада зерттеу деген нені білдіреді?
   
2. 
   Редактордың ұйымдастырушылық қызмет-міндеттері.
   
3. 
   Редакторлық талдаудың объектісі.
   

1. Редакторлық талдау және әдеби редакциялау туралы бүгінгі күнгі жаңаша көзқарастар мен тұжырымдар.

2. Редакторлық талдау және оның обьектісі туралы зерттеулер, ғылыми тұрғыдан бағалау.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Накорякова К.М. Литературное редактирование материалов массовой ниформаций. М., 1994.
   
2. 
   Сихорский Н.М. Теория и практика редактирования. М., 1972.
   
3. 
   Лазутина Г. В. Основы творческой деятельности журналиста. М., 2001.
   
4. 
   Справочная книга редактора и корректора. М., 1985.
   

1. 
   Оқып-түзету редакторлық қызметтің ажырамас міндеттерінің бірі.
   
2. 
   Әдеби редакциялаудың дәстүрлі әдіс-тәсілдері.
   

1. 
   Қысқартып-түзету деген не?
   
2. 
   Өңдеп-түзету қалай орындалады?
   
3. 
   Журналист алынатын ақпараттың дұрыстығын тексерудің кезеңдері.
   

1. Редактордың әдеби еңбегінің ерекшелігі туралы бүгінгі күнгі жаңаша көзқарастар мен тұжырымдар.

2. Журналистикадағы редактор мен автор арасындағы шығармашылық процесстегі дәстүр жалғастығы және тың жаңашылдық үлгілердің тууы.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Лазутина Г. В. Основы творческой деятельности журналиста. М., 2001.
   
2. 
   Справочная книга редактора и корректора. М., 1985.
   

1. 
   Редактордың ұйымдастырушылық қызмет-міндеттері.
   
2. 
   Азаматтар мен ұйымдар туралы жалған мәліметтерді таратудағы жауапкершілік.
   

1. 
   Оқып отырып түзету деген не?
   
2. 
   Ақпараттың дұрыстығын тексеру.
   

1. Редактордың ұйымдастырушылық қызметі туралы дәстүр жалғастығы және тың жаңашылдық үлгілердің тууы.

2. Ақпараттың дұрыстығын тексеру туралы ой-пікірлерді ғылыми тұрғыдан саралау.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Накорякова К.М. Литературное редактирование материалов массовой ниформаций. М., 1994.
   
2. 
   Сихорский Н.М. Теория и практика редактирования. М., 1972.
   

1. 
   Теледидар немесе радиодағы автор қызметі.
   
2. 
   Телерадио бағдарлама дайындаудағы автор мен редактор қызметі.
   

1. 
   Теледидар немесе радиодағы автор қызметінің баспа қызметінен айырмашылығы.
   
2. 
   Модератордың басты ережесі.
   

1. Телерадио бағдарлама дайындаудағы автор мен редактор қызметінің зерттелу тарихы.

2. Модератордың басты міндеті туралы зерттеп танудағы, жүйелеп оқудағы бүгінгі күнгі жаңаша көзқарастар мен тұжырымдар.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Накорякова К.М. Литературное редактирование материалов массовой ниформаций. М., 1994.
   
2. 
   Лазутина Г. В. Основы творческой деятельности журналиста. М., 2001.
   
3. 
   Справочная книга редактора и корректора. М., 1985.
   

1. 
   Телерадиожурналистиканың табиғи қасиеті.
   
2. 
   Телерадиобағдарламалар функциялары.
   

1. 
   Телерадиобағдарламалар функциялары?
   
2. 
   Модератордың басты ережесі.
   
3. 
   Телебағдарламаларды редакциялау?
   

1. Телерадиобағдарламалар функциялары туралы бүгінгі күнгі жаңаша көзқарастар мен тұжырымдар.

2. Телерадиожурналистиканың табиғи қасиетіндегі дәстүр жалғастығы және тың жаңашылдық үлгілердің тууы.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. 
   Накорякова К.М. Литературное редактирование материалов массовой ниформаций. М., 1994.
   
2. 
   Сихорский Н.М. Теория и практика редактирования. М., 1972.
   
3. 
   Лазутина Г. В. Основы творческой деятельности журналиста. М., 2001.
   
4. 
   Справочная книга редактора и корректора. М., 1985.
   

1. 
   Өткен материалдарды қайталау.
   
2. 
   Тест сұрақтарымен жұмыс.
   
3. 
   Аралық тапсырмаларды бағалау.
   

1. 
   Тест сұрақтарын алу және бағалау.
   

1. Өткен материалдарды тиянақтау, қорытынды сұрақтарға толық әрі нақты жауап беру, тест сұрақтарына жауап беру.

1. 
   Накорякова К.М. Литературное редактирование материалов массовой ниформаций. М., 1994.
   
2. 
   Сихорский Н.М. Теория и практика редактирования. М., 1972.
   
3. 
   Лазутина Г. В. Основы творческой деятельности журналиста. М., 2001.
   
4. 
   Справочная книга редактора и корректора. М., 1985.