5В010300 «Педагогика және психология»

ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

«Әлеуметтік психология» пәнінің оқытушыға арналған

_____2013 жылғы

№ 2 басылым

Курс

(сағ)

(сағ)

Әлеуметтік психология ғылыми білім беру жүйесінде алатын өзіндік орны бар. Бұл пән психология және социология ғылымдары негізінде пайда болып, өзіндік статусы бар әлеуметтік психология. Осының бәрі пәнді анықтауда біршама қиындықтар туғызады. Әлеуметтік психологияға – сұраныс қоғамдық өмірдің барлық саласында қажет етіліп, оның саналы басқару процесі күннен күнге қажеттілік тұтынылып отыр. Осы практикалық сұраныстар әлеуметтік психологияда теориялық білімді дамытуды қажет етеді.

50-шы жылдың аяғы мен 60-шы жылдың басында әлеуметтік психология екі сатыдан өтеді. Әлеуметтік психология пәні туралы сұрақ үш амалдан құралды. Әлеуметтік психологияның міндеті – қоғам мәселесі.

Әлеуметтік психологияның пайда болуы. Әлеуметтік психологияның тарихы ғылым ретінде өте жас. Әлеуметтік психологияның ғылым ретінде бөлініп шығуы. Әлеуметтік психологияның ғылым ретінде пайда болуы 19 ғасырдың ортасындағы кезең қарастырылады. Социология саласында - әлеуметтік психология біліміне қызығушылық қалыптасты. Социологияның өзі 19-ғасырдың ортасында өзіндік ғылым ретінде бөлініп шықты. Әлеуметтік-психологиялық теорияларының үш түрі болды. Жиырмасыншы ғасырдың басы, бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін, әлеуметтік психология экспериментальды ғылымға айналуы болып саналады.

Методологиялық проблемалардың қазіргі ғылымда алатын орны. Методологиялық проблемаларды зерттеу ғылымның барлық саласында актуальды болып саналады. Әсіресе, қазіргі ғасырда, ғылыми техникалық байланыстар дамығанда. Қоғамда ұйымдастырудың жаңа формалары, ұжымдық зерттеулер, олардың ішінен ғалымдып бірыңғай зерттеу стратегиясын және бірыңғай әдістерді қолдануды талдап шығарулары қажет. Жалпы методология және жекелеген методология. Методология – нақты методикалық тәсілдің зерттеу жиынтығы. Әдістер екіге бөлінеді: - материалды жинау әдісі; - оны өңдеу әдісі. Эмперикалық зерттеу әдісі. Моделдеу әдісі. Әлеуметтік психологияда спецификалық ғылымын зерттеу.

Қарым-қатынастың ең негізгі құралы тіл болып табылады. Қарым-қатынас нәтижесінде жеке адамның қалыптасуы іске асады. Адам қатынасқа әрқашан жеке тұлға ретінде түсетіндіктен, ол басқа адамға да –қатынастағы партнеріне де жеке тұлға ретінде қабылданады. Басқа адамды танып-білуде бірнеше процестер қатар жүреді: осы басқа адамды эмоционалдық бағалау, оның жасаған қылықтарын түсінуге талпыныс, осыған негізделген, оның мінез-құлқын өзгерту стратегиясы, өзінің жеке мінез-құлқын қалыптастыру стратегиялары қажеттіліктері, мотивтері, бағдарларын қалай түсінетіндігін ескеруі қажет. Әрбір жеке әлеуметтік-психологиялық зерттеу деңгейінде басқа адам арқылы өзін түсіну, тануын талдауының екі жағы бар: идентификация және рефлексия.

Идентификация мен оған мазмұны жағынан жақын құбылыс – эмпатия арасында тығыз байланыс бар. Эмпатия да басқа адамды түсінудің ерекше әдісі болып табылады.

Жеке адам аралық қатынастар жөнінде жалпы түсінік. Қарым-қатынастың коммникативті, интерактивті, перцептивті жақтары. Коммуникативтік барьерлер. Жеке адам аралық қатынас дегеніміз – қарапайым да күрделі проблема. Адам арасындағы қатынастардың түрлері: жеке және қызметтік, дара және топтық, тең құқықты және тәуелді, қарама-қарсылықты және дау-дамайлы. Тең құқықтық қатынастар – қатынас мүшелерінің құқықтары мен міндеттерін теңгерілген жерде, ал тәуелді қатынастар құқықтары мен міндеттері бірдей болмаған жағдайда қалыптасады. Адамдар арасында қарама – қарсылық болмай өзара түсунішілік болған жағдайда үйлесімді қатынастар болады. Топ ішінде кейбір адамдардың жағымды және жағымсыз ниеттері тоғысқан шақтарда қарама – қарсылық қатынастар болады. Коммуникативті қарым-қатынас жақтары. Барьерлік түсініспеушілік.

Әлеуметтік психологияда жеке қатынас. Әлеуметтік психологияда әлеуметтік қатынас. Қарым-қатынас жүйесіндегі жеке өзара қатынас және әлеуметтік қатынас. Әлеуметтік психологияның негізгі міндеті - әлеуметтік реальдылыққа индивидуалдылықтың үйлесу механизмін ашу. Әлеуметтік жағдайлардың жеке адам іс-әрекетіне нақты әсері қандай соны түсіну. Сонымен екі негізігі қатынас түрін айыра білу: Әлеуметтік қатынас. Жеке (мен) қатынасы. Жеке өзара қатынастың адам өмірінің әрекетінде алатын реальдық жүйесінде алатын орны – жеке өзара қатынас – қоғамдық қатынас жүйесіне кіреді. Психологияда эмоционалды деңгейдің үш түрі бар. Қарым-қатынастың түбірі – индивидтің матеиалдық өмір әрекетінде. Қарым-қатынас – бүкіл адам қатынас жүйесін жүзеге асырушы.

Психодрама туралы түсінік. Психодраманың даму фазасы. Психодраманың психикалық әдістері. Психодрама бұл терапевттік процесс, бұнда драматикалық импровизпция клиенттің ішкі дүниесін зерттеу үшін қажет. Психодраманың пайда болуы мен дамуы. Терапевтік әдіс ретінде драма туралы ұғым бірінші дүние жүзілік соғыс аяқталғаннан кейін Якоб Морено Венада эксперимент нәтижесінде пайда болды. Психодраманың негізгі фазалары. Психодрама элементтері мінез-құлық теорияда, әлеуметтік психологияда, іскерлік ойындарда кеңінен қолданылады. Психодрама түрлері мен формасы. Психодраманың негізгі компоненті : рольдік ойын, кездейсоқтылық, теле, катарсис, инсайт.

Топтар арасындағы психологиялық феномен ретінде. Топтар мен ұжым, жеке адамды қалыптастырудың негізі ретінде. Әлеуметтік психологияда топтар классификациясы. «Феномен» термині грек тілінен аударғанда «құбылыс». Микро орта және макро орта – кіші топтар, біздің өмірізбен байланысты жалғасады. Үлкен топтарды макро орта құрайды. Ұжым. Әлеуметтік топтар классификациясы.

Жекеаралық қатынастар феноменологиясы. Сыйысушылық және келісушілік. Білім беру жүйесіндегі жекеаралық қатынастар. Топ ішіндегі адамдардың бір-біріне тәуелділігі, бағынуы, бірлесіп атқаратын істері, өзара көмектесуі – олпрдың нағыз топтық тіршілігінің заңды түрде қалыптасуын көрсететін сипаттар. Қарым-қатынас, бірлескен практикалық және рухани іс-әрекет процесінде адамдар арасында пайда болатын қатынастар қоғамдық қатынас ретінде анықталады. Психологиялық қатынастардың негізгісі жекеаралық қатынас болып табылады.Субъектінің сыртқы немесе дүниеге бағыттылығы (экставерттілік немесе интраверттілік) өзаралық қатынасқа әсер ететін маңызды сипат болып табылады.Жоғарыда көрсетілгендей сыйысушылықтың төрт деңгейі бар: психофизиологиялық, психологиялық, әлеуметтік-психологиялық, әлеуметтік.

Жеке адам туралы түсінік. Әлеуметтік психологияда жеке адам мәселесі. Жеке адам топтық процесте. Жеке адам дегеніміз – қоғамның мүшесі ретіндегі адам. Әр адамның рухани байлығы оның басқа адамдармен байланысының алуан түрлілігіне, өмірге белсене қатысуына байланысты болады. Жеке адам проблемасын зерттеумен- әртүрлі ғылымдар айналысады. В.А.Ядов бойынша жеке адам спецификасы. А.Г.Ковалев- бойынша жеке адамның үш құрылымы. К.К.Платонов- бойынша жеке адам құрылымы.

Әлеуметтік психологияда кіші топтардың феноменологиясы. Кіші топтағы динамикалық процестерге жалпы сипаттама. Кіші топтың құрылуы. Топ мәселесі – адамдар тобы бұл тек әлеуметтік психологияда ғана емес, социологияның сұрағы болып табылады. Кіші топтар мәселесі әлеуметтік психологияда жақсы өңделген. Кіші топтарды зерттеуге деген қызығушылық ертеден басталған, қоғам мен өзара қатынас және жеке адам мәселесі талқыланады. Кіші топтар жіктелуі. «Топтық динамика» терминінің өзі әр түрлі үш мағынада қолданылады Топтардың даму деңгейі. Топтық қысым феномені. Бұл феномен әлеуметтік психологияда конформизм феномені деп аталады.

Әлеуметтік психологияда үлкен топтардың феноменологиясы. Үлкен топтар мен кіші топтардың арақатынасы. Үлкен әлеуметтік топ психологиясының мазмұны мен құрылымы. Үлкен әлеуметтік топтардың сипаттарын әлеуметтік-психологиялық зерттеу бірқатар қиындықтар тудырады. Әрине, қоғамдық психологияның құрылымдық элементтерін түсінуде үлкен әлеуметтік топтар тәжірибесімен қатар, массалық әлеуметтік процестер мен қозғалыстар да маңызды мәнге ие. Адамдардың сандық қатынастағы «үлкен» құрылымдары екі түрге бөлінеді. Үлкен әлеуметтік топтар психологиясын зерттеуге француздық психологиялық мектепте қалыптасқан «әлеуметтік түсініктер» концепциясы көп үлес қосты (С.Московиси). Әрбір топ әлеуметтік түсініктер көмегімен әлеуметтік дүниенің, оның институттары, билігі, заңдары, нормаларының белгілі бір бейнесін құрастырады.

Әлеуметтік бірлік туралы түсінік. Әлеуметтік заңдар. Әлеуметтік байланыстар мен іс-әрекеттер. Әлеуметтік ұйымдар. Адамдар өмір сүру үшін материалдық және рухани игіліктерді жасайды, оларды бөліседі және тұтынады. Әлеуметтік бірлік дегеніміз – қоғамның субъектісі және объектісі болатын, іс-әрекет етуші адамдардың жиынтығы. Әлеуметтік бірлік – қоғамның дамуының басты бұлағы. Әлеуметтік бірліктің барлығы (топтар, жіктер, таптар, ұйымдар, ұжымдар, отбасы, ұлт, халық т.б.) әлеуметтік жүйенің және ұйымдардың тұрақтылығын, сонымен қатар олардың күйреуінің де себептерін көрсетеді. Әлеуметтік заң - әлеуметтік құбылыстардың, процестердің, әсіресе адамдар қызметінің немесе іс-әрекетінің маңызды, қажетті байланысы. Әлеуметтік байланыстардың түрі мен сипаты әрқилы. Әлеуметтік топтарды ажырататын белгілер бар.

Практикалық әлеуметтік психология кәсіби әрекет аймағында. Практикалық әлеуметтік психологияның әдістері. Психокоррекция туралы түсінік Өнеркәсіп өндірісі бүгінгі күнде қолданбалы әлеуметтік психологияның зерттеулерін ең басты тұтынушы болып отыр. Өнеркәсіп өндірісіндегі барлық әлеуметтік-психологиялық проблемаларды екі блокқа түйістіреді. Психологиялық климаттың пайда болуы көп түрлі. Жоғарыдан төмен қатынас басқару стилін зерттеу жұмыстарын қарастырады. Өндірістік мекеменің әлеуметтік психологиялық жаңа мәселелерін зерттеу деген – ол өндірістік ұжымның ішіндегі коммуникация мәселесі. Ірі кәсіпорын мен ұсақ бөлімдерінің психологиялық климаты арасындағы айырмашылық. Лидер мәселесі. Бүгінгі күнде психолог маманның өндірістік кәсіпорындардағы мақсаты – бұл жай ғана қолданбалы зерттеулерді жүргізу емес, өзіндік әлеуметтік психологиялық білімдерді енгізе жүру және мәселені шеше жүру болып табылады. Коррекция термині «түзету» деген мағынаны білдіреді.

Психокоррекция – бұл адам психологиясы мен мінез-құлқындағы кемшіліктерді арнайы психологиялық әсер ету жолымен түзетуге бағытталған шаралар жүйесі.

1. 
   Әлеуметтік психологияның пайда болуы.
   
2. 
   Әлеуметтік психологияның өзіндік ғылым ретінде бөлініп шығуы.
   
3. 
   Әлеуметтік психологияның концепциясындағы: Халықтар психологиясы. Көпшілік. Әлеуметтік үйрету теориясы.
   
4. 
   Экспериментальды кезеңдерде әлеуметтік психологияның дамуы.
   

1. Методологиялық проблемеларды әлеуметтік психологияда зерттеу.

2.Әлеуметтік психологияның зерттеу әдістері: (бақылау, іс-құжаттарын зерттеу, сұраунама, тест, эксперимент) жалпы түсінік.

3. Психологиялық тренингтер: (қарым-қатынас тренингі; аутотренинг; шығармашылық тренингі; өзіне сену тренингі).

1. 
   Адамның және қоғамның өміріндегі қатынастың рөлі.
   
2. 
   Қарым-қатнынастың функциялары.
   
3. 
   Қарым-қатынастың түрлері мен формалары.
   
4. 
   Өзара түсінушілік механизмдеріне сипаттама.
   

1. 
   Қарым-қатынастың коммуникативті жағы.
   
2. 
   Қарым-қатынастың интерактивті жағы.
   
3. 
   Қарым-қатынастың перцептивті жағы.
   
4. 
   Коммуникативті процестегі Г.Ласуэллдің бес элементі (: оптико-кинестикалық, паралингвистикалық, экстралингвисталық, уақыт пен кеңістік, проксемика
   

1. Жеке қатынас және әлеуметтік қатынас туралы түсінік.

2. Әлеуметтік қатынастың құрылымы мен элементтері.

3. Қарым-қатынас пен іс-әрекеттің бірлігі.

4. Әлеуметтік қатынастар (агрессия, альтуризм, қақтығысу, келісу).

1. 
   Социометрияның пайда болуы Дж.Морено.
   
2. 
   Психодраманың психикалық әдістері.
   
3. 
   Психологиялық коррекция және психотерапия әдістері.
   

1. Топаралық қатынастардың негізгі бағыттарын зерттеу.

2. Топаралық әрекеттестікке мінездеме.

3. Этнопсихология пәні аймағында сипаттама.

4. Классикалық және қазіргі этнопсихология бағытындағы зерттеулер

5. Жас кезеңдерге байланысты психологиялық сипаттама.

Жоспар.

1. 
   Топтар туралы түсінік.
   
2. 
   Қарым-қатынастың әлеуметтік психологиялық заңдылықтары.
   
3. 
   Ұжымдағы негізгі қарым-қатынас.
   
4. 
   Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас.
   
5. 
   Коллективтік психология теориясы.
   

1. 
   Жеке адам туралы түсінік.Жеке адамның әлеуметтену процесіне сипаттама.
   
2. 
   Әлеуметтік статус және әлеуметтік рөлдер.
   
3. 
   Тұлға туралы теориялар.
   
4. 
   Тұлға әлеуметтік қатынастардың объектісі және субъектісі ретінде.
   
5. 
   Кіші топ. Кіші топтың құрылымы.
   

1. 
   Кіші топтың мәні мен мазмұны.Кіші топтарды әртүрлі мектептерде әлеуметтік психологиялық зерттеу.
   
2. 
   Кіші топтар классификациясы.
   
3. 
   «Топтық динамика» ұғымына сипаттама.
   
4. 
   Топтық динамика механизмдері.
   
5. 
   Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас.
   

1. 
   Үлкен топтардың әлеуметтік психологиясы.
   
2. 
   Үлкен топтардың мазмұны мен құрылымы.
   
3. 
   Психологияға стихияның әсері.
   
4. 
   Жиын (топ) феномені.
   
5. 
   Көпшілік коммуникация ерекшеліктері.
   

1. Әлеуметтік бірлік туралы түсінік.

2. 
   Әлеуметтік заңдар.
   
3. 
   Әлеуметтік байланыстар мен іс-әрекеттер.
   
4. 
   Әлеуметтік ұйымдар.
   

1. 
   Практикалық әлеуметтік психология кәсіби әрекет аймағында.
   
2. 
   Практикалық әлеуметтік психологияның әдістері.
   
3. 
   Диагностикалық процедуралары.
   
4. 
   Психокоррекция түрлері.
   

Түрі

Кестелер

бақылау тапсырмалары

ды талдау