§4,§5, Астрономия – аспан денелері туралы ғылым Орта Азия ғалымдарының ғылымды дамытуға қосқан үлестері. Ерте дүниедегі халық астрономиясы

• Өткен тақырыптар бойынша қайталау
• 1.Толық жұмыс пен пайдалы жұмыстың айырмашылығы неде?
• 2.Пайдалы әрекет коэффициенті қалай анықталады?
• 3. Күш моменті дегеніміз не?

Аспан денелері туралы ғылым. Күн жүйесі

• 13.05.2022ж

• Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаты:

• 7.7.1.1 – геоцентрлік және гелиоцентрлік жүйелерді салыстыру
• 7.7.1.2 – Күн жүйесінің нысандарын жүйелеу

• Астрономия-сөзі гректің «астро» жұлдыз, «номос» ілім, ғылым сөзінен шыққан. Астрономия –табиғат туралы көне ғылымдардың бірі.
• Астрономия – ғарыш кеңістігіндегі жекелеген денелердің немесе денелер жүйесінде болып жатқан құбылыстарды зерттейді.

• Аспан денелеріне жататындар:
• • Галактикалар
• • Жұлдыздар
• • ғаламшарлар
• • Олардың серіктері
• • Кометалар
• • Метеорлар
• • метеориттер, тб.

• Біздің галактика «Құс жолы» деп аталады. Ол әлемнің бір кішкентай бөлшегі. Төбесінен қарағанда біздің галактика осылай көрінеді.

• Астрономия ғылымының дамуына Орта азия ғалымдары да көп үлес қосты.
• Мұхаммед ибн Мұса әл Хорезми(787-870 жж)
• Әбу Әли ибн Сина (Авиценна)(980-1037 жж)
• Әбу Насыр әл-Фараби(870 -950 жж)
• Әл-Бируни(973 -1050 жж)
• Омар Хаям(1048 -1131 ж. ж. )
• Мұхаммед Тарағай Ұлықбек (13941449 жж) тб көптеген ғалымдар.

• Астрономия ғылымының салалары:
• Космонавтика-әлем кеңістігіндегі ғарыш аппараттарының қозғалысын талдап зерттейді; Космогония-аспан денелерінің пайда болуын және дамуын зерттейді.
• Космология- Әлем және оның жалпы қасиеттерін зерттейді.

• Күн жүйесі- Күннен, сегіз ғаламшардан, ғаламшар серіктерінен, көптеген ұсақ аспан делерінен(астероидар, метеориттер), кометалардан тұрады. Барлық ғаламшарлар Күнді бір бағытта және бір жазықтық бойымен айналады. Алғаш рет Күн жүйесінің құрылымын жасап, дұпыс түсіндірген поляк ғалымы Николай Коперник

• Күн жүйесінің құрамында оны айнала қозғалатын 8 планета бар. Бұлар Күнді эллипстік орбиталар бойымен айналып жүреді.Күннен алыстау орналасуына қарай олар: Меркурий, Шолпан, Жер, Марс,Юпитер, Сатурн,Уран және Нептун деп аталады.

• Тест.
• 1.Астрономия нені зерттейді?
• а) табиғат құбылыстарын
• ә) ғарыш кеңістігіндегі денелер жүйесіндегі құбылыстарды
• б)  галактикаларды
• 2. Әуелі күннен табылған газ-
• а) сутек
• ә) оттек
• б)  гелий
• 3. Астрономия  нысандарын физикалық әдістермен зерттейтін бөлігі-
• а) астрофизика
• ә) ғарышкерлік (космонавтика)
• б)  ғарыштану (космогония)

• 4. Әлем кеңістігіндегі ғарыш аппараттарының қозғалысын зерттейтін –
• а) астрофизика
• ә) ғарышкерлік (космонавтика)
• б)  ғарыштану (космогония)
• 5. Аспан денелерінің пайда болуын және дамуын зерттейтін –
• а) астрофизика
• ә) ғарышкерлік (космонавтика)
• б)  ғарыштану (космогония)
• 6. Галактика деген –
• а) планеталар жүйесі
• ә) жұлдыздар жүйесі
• б)  тұмандықтар мен бұлттар

• 7. Күннен Жерге дейінгі қашықтық –
• а) 150 км
• ә) 150 мың км
• б)  150 млн. км
• 8. Күннен жарық Жер бетіне
• а) 3 минутта жетеді
• ә) 8 минутта жетеді
• б)  300 минутта жетеді.
• 9. Э. Хаббл галактикаларды пішіні бойынша неше топқа бөлді?
• а) 5- топқа
• ә) 2 -топқа
• б)  3- топқа

• 10. Біздің Галактика –
• а) спиральдық
• ә) эллипстік
• б)  бұрыс
• 11. Біздің Галактиканың жасы –
• а) 5 млрд. жыл
• ә) 15 млрд. жыл
• б)  12 млрд. жыл
• 12. Күннің пайда болғанына –
• а) 5 млрд. жыл
• ә) 15 млрд. жыл
• б)  12 млрд. Жыл

• Жауаптары: