4. Студенттердің өздік жұмыстарының тақырыбы

1. 
   Сөздің әсерін арттыру жолдары
   
2. 
   Этикеттің құрамды бөліктері деп нені айтамыз?
   

1.Прохоров Е.П. Введение в теорию журналистики.М:1989

2. Елеукенов Ш.Р. Кітаптану негіздері. А.,1999

3. Ворошилов В.В. Журналистика. Учебник-СПб.:1999

4. Б.Жақып Публицистиканың шығармашылық негіздері

5. Б.К.Барманкулов Телевидение: деньги или власть. А.,1998

Радиохабарларда берілетін түрлеріне байланысты өзіндік тіл кестелері ерекшелікпен қарастырылу абзал. Бұл жағдайда радионың хабарлама жанрлары немесе заметка түріндегі материалдар басқа жанрларға қарағанда әжеп тәуір айырмашылықтар мен қолданылады. Бұл ретте осындай қысқа хабарлардың тіл бояуы аса қалыңдатылмауы керек. Себебі ақпарат хабарларының ерекшеліктеріне сай тек баяндау, хабарлау мәні ғана болатынын ескерген жөн. Айталық жаңалықтар мен соңғы хабарларда тек бірен саран ғана фактілер мен жекелеген оқиғалар өзек болатыны белгілі. Сондықтан мұндағы тіл қолданысы ойды шұбалаңқылыққа ұрындырмайтындай және сөйлем, сөздердің шашырандылығына жол берілмейтіндей болу керек. Бұл жерде қысқа тұжырымды оймен, қысқа түйінді сөздерді пайдалану талап етіледі. Сонымен бірге мұндай хабарлардың стильдік айырмашылығында ескеру қажет. Яғни мұндағы стильдер де күрделілікке соқпай телеграфтық стиль болса артық емес. Демек, жанрдың табиғаты да осыны қажет етеді. Сондай-ақ көркем жанрларға келетін болсақ тіл бояуларының барлық және жан-жақты бояуларын қолдануға тура келеді. Радиопублицистиканың көркем жанрлардың ішінде радиоочеркке, радиофелетонға өзгеше қарау керек. Яғни, бұл жанрдың да көркемдік түрге табиғаты әлгіндей ақпараттық шағын жанрларға қарағанда күрделі әрі толымды болуы тиіс, себебі мұнда әдебиет шығармаларындағы секілді тілдің қанық бояулары қолданылып отыратыны айқын.

1. Радиохабарлардың тіл кестелерін қалай қолдану керек?

2. Жаңалықтар мен соңғы хабарларда тіл кестесін қолдану

3. Телеграфтық стиль дегеніміз не?

2. Кузнецов Г. Журналист на экране. Москва,1985

3. Рендаль Д. Универсальный журналист. Алматы, 1996
13- Дәріс. Баспасөз тілі мен радио тілінің ерекшеліктері

Барлық бұқаралық ақпарат құралдарын өз ерекшеліктеріне сай тіл қолданыстары да бірдей бола бермейтіні түсінікті. Әсіресе бұл орайда электронды ақпарат құралдарының мерзімді басылымдар тілі өзіндік өзгешеліктерін сақтайды. Соған орай тыңдаушылар мен оқырмандардың да ақпаратты қабылдауы әр-түрлі жағдайда болады. Баспасөзді оқырманның асықпай отырып, санаға сіңіріп немесе түсінбеген жерлерін қайталап оқуына мүмкіндігі бар. Сонымен бірге мағынасы ауыспалы сөздермен, астарлы сөйлемдер мен ұғу үшін уақыт өзінің билігінде болмақ. Тіпті қажет жағдайда терминдердің де түсініксіз болған мәнін сөздіктерден қарап анықталуына болады. Ал осыған керісінше радио хабарларын тыңдап отырған адам түсінбеген жайларын 2-ші қайтара естуі мүмкін емес. Себебі, эфирдегі сөз қорға жазылып алынып қалмаса, қайталап берілмейтіні белгілі. Міне осы орайда радио материалдарда тыңдаушы психологиясы өте тығыз түрде және әдеттегіге қарағанда асығыстау түрде сезіледі. Соған байланысты Радио текстер өзінің жанрлық ерекшеліктеріне сай тіл қолданыстарымен бірге ақпарат құралы ретіндегі материал беру айырмашылықтарын да сақтай білу. Мәселен: хабар жанрына жататын әдеби публицистикалық бейнелеу суреттеулер көркемдіктің барлық шарттарына жауап беруі тиіс. Бұл орайда әдеби драмалық хабарлардағы радиопьесалар әр түрлі инстенировкалар және радиоқойылымдардың жанрлық ерекшеліктеріне сай тіл қолданыстары көркемдік бояуды арттыруды қажет етеді. Мұнда теңеу эпитет сөздердің тапқырлықпен қолданыста болуы міндет. Осы ретте очерк немесе фельетон кейіпкерлерінің біреуін жағымсыз тұрғыда екіншісін ұнамды тұрғыда бейнелеу талабы туындайды. Ал мұндай жағдай творчествода жақсы шығу үшін тағы да сол тілдің көркемдік бояуларын барынша ізденістермен қолдану. Біздің журналистикадағы әдеби қырынан көрінетін мұндай жанрлардың сайып келгенде тыңдаушы үшін айтылып жүргендей тартымды болуын ескеру екені түсінікті. Әсіресе психологиялық көңіл күй эпизодтарында сол тілге жүгінетіміз аян. Музыкалық очерктерде бұрынғы өткен әйгілі өнер шеберлері және олардың шығармалары тууралы, өмірбаяндары туралы баяндалатын болса әрине тіл қолданыстары да тартымдылықпен барынша суреттеліп берілуі тиіс. Өйткені алынып отырған объект те және айтылмыш мәселеде бұл орайда құрғақ тіл қолдануды көтермейді. Демек хабарлардың да, жанрлардың өз ерекшеліктеріне байланысты тіл қолданыстары аз немесе көп бояулары қолданылатыны осындай мәселелерге қатысты болып келеді. Тағы бір айтар нәрсе радиохабардың түрлері пішіндері және жанрлары бар екенін ескеру керек. Бұлардың да тілдік қолданыстары өзіндік айырмашылықтармен белгілі. Бұл орайда пішіндерді қолданатын радиожурналдар, радиодиспуттар, радиоүндесу, радиойындар, радиовикториналар әрқайсысы өзіне тән тілдік және стильдік қолданыстарды олардың табиғатына сай пайдалану мәселесін туындатады.

1. Әдеби драмалық хабарлардағы радиопьесалар

2. Радиохабарлардағы тілдік қолданыстар

3. Радиодиспуттар, радиоүндесу, радиойындар, радиовикториналардағы әрқайсысы өзіне тән тілдік және стильдік қолданыстары

1. Омашев Н. Қазақ радиожурналистикасы. – А., 1992

2.Омашев Н. Жол үстінде-журналист. Алматы, 1999

3.Рендаль Д. Универсальный журналист. Алматы, 1996

4.Серғалиев М. Көркем әдебиет стилі. Алматы, 1995

5.Шамақайұлы Қ. Журналист шеберлігінің негіздері. Қарағанды,2001

Авто‑гректің «өзін» деген сөзінен шыққан.Авторлық құқық дегеніміз‑ шығармаларды пайдалану тәртібін реттеуге арналған құқық рәміздердің жиынтығы.

Авторлық құқық қызметі: авторлық шарт, авторлық қаламақы(ганарар), авторлық құқық, авторлық куәлік болып бір неше салаға бөлінеді.

Авторлық шарт дегеніміз‑ автор мен немесе мүрагерлермен баспа арасындағы өзара шарт.Келісім шарт жазбаша түрде болады. Авторлық шарттың 2түрі бар:

1Шығарманы пайдалануға беретіні туралы.

2Авторлық рұқсатнама.

1-де автордың шығармашылығына қол тимейді, яғни өңделмейді, қортындыланбайды.

2-де радлоинсинировка, киноинсинировка жасау үшін автордан рұхсат сұрайды.

Авторлық қаламақы: авторлық қаламақы мөлшерін республикалық өкмет белгілейді.Егер заңда қаламақы мөлшері белгіленбесе онда шартта көрсетілген мөлшермен төленеді.

Шығармаларды пайдалану тәртібін реттеуге арналған құқық рәсімдерінің жиынтығы пайда болады.Мысалы: автор қайтыс болса, оның шығармасы 25 жылдан кейін мемлекет қарауына өткізіледі.Автор келісімінсіз оның шығармасына өзгерістер енгізуге толықтырулар, илюстрациялар жасауға рұхсат етілмейді.

Авторлық куәлік: бұл өнертабыс иесіне автор өзінің авторлық құқын осы куәлік арқылы қорғайды.

1996ж (ВААП) ҚР‑ң авторлық және сабақтас құқықтар жөнінде мем лекеттік агентік болып өзгреді.Авторды қорғайтын авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң.

Агенттіктің міндеті, мақсаты айналып келгенде көзді, көзі жоқ қаламгерлер мен өнер адамының қаламақы, еңбекақыларын қадағалау соңғы кездегі ақын жазушылардың шығармашылығын тегін орындап сахнаға шығып жүргендер, сондай‑ақ компазиторлар әндерін таспаға түсіріп т.т көбейтіп кетті.Олардың біразы ұсталып авторлық құқық заңдылық арқылы шара қолданып баспасөз беттеріне жазыла бастады.

Баспасөзбен журналистік қызметтің бостандығы.

Журналистика қызмет бостандығының проблемалары. «Баспасөз бостандығы» ұранының нақты тарихи мәні. Баспасөз бостандығы – саяси бостандықтардың бірі. Баспасөз бостандығының әлеуметтік-тарихи, экономикалық және заңдық қырлары.

Баспасөз бостандығы туралы түсінік. «Қажеттілік», «жауапкершілік» және «бостандық» ұғымдарының арасындағы байланыс. Баспасөз туралы заң және баспасөз бостандығы. Баспасөз бостандығы және тәуелсіз баспасөз.

1. «Қажеттілік», «жаупкершілік», «бостандық» ұғымдарының өзара байланысы

2. «Сөз бостандығы» және қазіргі баспасөз

3. Авторлық құқықты қорғаудың маңызы

1. Авраамов Д. Профессиональная этика журналиста. Москва,1991

2. Кузнецов Г. Журналист на экране. Москва,1985

3. Рендаль Д. Универсальный журналист. Алматы, 1996

1. Интонацияны қолданудың маңыздылығы

2. Эфирге қатысты диктор, жүргізуші журналистің дыбыс ырғағы оларды әсерлеудің жолдары

Ұсынылатын әдебиеттер:

Авраамов Д. Профессиональная этика журналиста. Москва,1991

2. Кузнецов Г. Журналист на экране. Москва,1985

3. Рендаль Д. Универсальный журналист. Алматы, 1996

8.1.2. Амандосов Т. Публицистика-дәуір үні. Алматы,1974

8.1.3. Амандосов Т. Журналистика және өмір.. алматы,1967

4. 
   Авраамов Д. Профессиональная этика журналиста. Москва,1991
   
5. 
   Айзенберге М. Менеджмент рекламы. Москва, 1993
   
6. 
   Барманкулов М.К. Журналистика для всех. Алматы, 1979
   

8. 
   Барманкулов М.К. Телевидение: денги или власть - Алматы,1997
   
9. 
   Ворошилов В. Право и этика СМИ. Москва,1985
   
10. 
    Горохов В. Основы журналистского мастерства.–М.,1993
    
11. 
    Егоров В. Телевидение: теория и практика. Москва, 1993
    

8.1.13Лазутина Г.В. Профессиональная этика журналиста. Москва,1999

8.1.14 Любосветов Д. Радиожурналист и процесс общения. М., 1997

8.1.15. Омашев Н. Қазақ радиожурналистикасы. – А., 1992

8.1.16. Омашев Н. Жол үстінде-журналист. Алматы, 1999

8.1.17. Рендаль Д. Универсальный журналист. Алматы, 1996

8.1.18. Серғалиев М. Көркем әдебиет стилі. Алматы, 1995

8.1.19. Шамақайұлы Қ. Журналист шеберлігінің негіздері. Қарағанды,2001

2. 
   Гуревич С. Редакционный менеджмент. Москва, 1995
   
3. 
   Ворошилов В. Журналистика и рынок: проблемы маркетинга менеджмента СМИ. 1997
   
4. 
   Гуревич С. Газета и рынок: как добиться успеха. Москва, 1994
   
5. 
   Зарва М.В. Произношение в радио и телевизионной речи. – М.,1976