3. Маркетинг стратегиясын және жоспарын құрастыру

Негізгі жұмысшылардың санын анықтау үшін келесі формула қолданылады:

Чнег = Т / Фэф

мұндағы: Т – белгілі бір өнім түрін шығарудың еңбек сіңіргіштігі, адам – сағаттар;

Фэф – жыл бойынша жұмысшы уақытының тиімді қоры, сағат.

Еңбек сіңіргіштік берілген өнім түрінің жалпы көлемін (В) берілген өнім бірлігін шығаруға қажет уақыттың ірілендірілген нормасына (Нвру) көбейту арқылы анықталады:

Т = В * Нвру [21].

Есептеулер нәтижесі кестеде көрсетілген.

Көмекші персоналдың саны өндірістің жеке учаскелері бойынша, сондай-ақ негізгі жұмысшылардың санынан процент түрінде есептелінеді. Есептеулер бойынша жеке учакілердегі көмекші персоналдың саны келесі кестеде берілген.

Кесте 11 – Көмекші персоналдың санын есептеу

Жұмысшылар санын анықтағаннан кейін осы жұмысшыларының еңбек ақыларының қорын анықтау есебін жүргізу керек. Есептеулер мынадай көрсеткіштер негізінде жүргізіледі: ірілендірілген еңбек бағасы (кесімді жұмыс істейтін жұмысшыларға) және сағаттық тарифтік ставка (мерзімді жұмысшыларға). Еңбекті төлеудің тарифтік қоры келесі кесте бойынша анықталады.

Одан кейін негізгі жұмысшылар еңбек ақыларының жалпы қоры тарифтік қорға әртүрлі төлемдердің қосылуы арқылы анықталады, осылай еңбек ақының негізгі қорын, одан кейін қосымша еңбек ақының қорын аламыз. Есептеулер кестеге енгізілді.

Көмекші жұмысшылардың еңбек ақысы «Үстеме шығындар» статьясы арқылы жанама жолмен өнімнің өзіндік құнына қосылғандықтан, негізгі жұмысшыларға қолданылған әдістеме бойынша анықталады. Учаскенің жалпы еңбек сіңіргіштігін орташа тарифтік ставкаға көбейтіп, еңбек ақы төлеудің тарифтік қорын алады. Сондай-ақ қосымша төлемдерді және қолсымша еңбек ақыны қосып, еңбекақы төлеудің жалпы қорын алады. Одан кейін әлеуметтік мақсаттарға кеткен төлемдерді қосады.

Әкімшілік, цехтік персонал саны және олардың еңбек ақы қорлары зауыт басқарудың және цехтардың штаттық кестелері негізінде анықталады. Басқарушы персоналдың, мамандардың, қызметкерлердің саны кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымына, кәсіпорынның меншік формасына, негізгі және көмекші жұмысшылардың санына тәуелді болады. Төменде ӘБП және цехтік персоналдың саны және олардың айлықтары бар штаттық кесте құрылды [21].

Кесте 15 – ӘБП штаттық кестесі.

Кесте 16 – Цехтік персоналдың штаттық кестесі

6 Өнімнің өзіндік құнын жоспарлау. Бағаның жасалуы.

Өзіндік құн – өнімді өндіру мен сатуға байланысты кәсіпорында жұмсалған негізгі қорлар, шикізаттар, материалдар, отын мен энергия, еңбек және басқа да ресурстарды пайдалану шығындарының ақшалай көрінісі.

Өнімнің өзіндік құны тауар-ақша қатынастар жағдайында дербес шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін сипаттайтын экономикалық санаты, ол өнімді өндіру мен сату үшін кәсіпорын қанша шығын жұмсағандығын көрсетеді.

Кез келген өнімді өндіру белгілі бір шығындармен байланысты, сондықтан шығындарды толық және дұрыс анықтау келесіні қамтамасыз етуі керек: жалпы өнім көлемін, әрбір өнім түрлерінің нақты өзіндік құнын калькуляциялау, қызметті көрсету, жұмысты орындау, өндірілген өнімнің нақты шығынын толық дер кезінде және шынайы көрсету, сондай-ақ жалпы бизнесті ұйымдастыру және басқарушылық шешімді қабылдау мен жоспарлау үшін ақпараттарды жинау және бақылауды көздейді.

Өнімнің негізгі өндірістік өзіндік құны үш бөліктен тұрады:

• 
  Тікелей кеткен материалдар құны;
  
• 
  Тікелей кеткен жұмыс күшінің құны;
  
• 
  Үстеме шығындар.
  

Жұмыс күшіне жұмсалған тікелей шығындар – бұл өнімді өндіруге тікелей қатысқан өндіріс жұмыскерлеріне төленетін еңбекақы (еңбекақыдан аударылатын аударымдарды қоса есептегенде) болып табылады.

Қызмет көрсетілетін цехтың көмекші жұмыскерлерінің еңбекақысы тікелей еңбекақы болып табылмайды, олар үстеме шығындарға жатықызылады. Одан басқа, үстеме шығындардың қатарына амортизация аударымдары, еңбекақысы, сақтандыру жарнасы, тұрғын үй қызметі, жарықтандыру және басқа да себептердің салаларынан өндірісітің уақытша тоқтап қалуының шығындары және т.б. жатады. Үстеме шығындар өндіріске кеткен барлық шығындардан тікелей шығындарды шегеріп тастағанда пайда болады [20].

«Ақ мол» шағын кәсіпорынының ассортиментіндегі ұлттық сүтқышқылды өнімдерінің өзіндік құндарының құрамын, шығындар статьяларын келесі тәсілмен анықталды және есептелді.

Жоғарыдағы кестеде көрсетілгендей өнімнің өзіндік құнын калькуляциясының шығын статьяларының көбісі алдыңғы бөлімдерде есептелінген, берілген калькуляцияда нәтижелік көрсеткіштер ғана келтіріледі. Берілген калькуляцияда «энергия және отын» статьясы бойынша технологиялық мақсаттарға энергетикалық шығындар келтіріледі. Ал «Негізгі, қосымша еңбек ақы және төлемдер» стаьясы бойынша негізгі жұмысшылардың еңбек ақы төлеу шамалары енгізіледі.

«Транспорттау шығындары», «үстеме шығындар» және «мерзім шығындары» статьяларын жеке қарастыру қажет.

Транспорттау шығындарын шикізатқа және негізгі материалдарға кеткен шығындар бағасынан санап 5 % шамасында есептейді.

«Үстеме шығындар» статьясы өндірісті қамтамасыз етудің және басқарудың шығындарымен байланысты және кешенді сипатта болады, анықталған тура шығындарға пропорционалды жанама тәртіппен өнім түрлері бойынша бөлінеді (берілген жұмыста бұл шығындарды «Негізгі еңбек ақы» статьясына пропорционалды өнім түрлері бойынша бөледі). «Үстеме шығындар» статьясына шығындардың келесі түрлері кіреді.

- жалпы және әкімшілік шығындар;

- өткізуге кеткен шығындар;

- проценттерді төлеу шығындары.

Барлық көрсетілген шығындар өз кезегінде әртүрлі шығындардан тұрады. Өткізуге кеткен шығындар есебінің құрамы мен әдісі жоғарыдағы 3 бөлімінде көрсетілген (-кесте). Әкімшілік және жалпы шаруашылық шығындар келесі әдіспен анықталды.

Кесте 19 – Әкімшілік және жалпышаруашылық шығындар (мың теңге).

- банктердің несиелері бойынша проценттерді төлеу. Банктердің жобаны несиелеудің жоспарлы көлемін анықтау қажет. Оның өлшемін студент өзі анықтайды. Келесі әдіс ұсынылады: өндірісті негізгі құралдармен қамтамасыз ету үшін ішкі көздері (негізгі қор, акционерлік капитал, салымдар, т.б.) қолданылады, алғашқы айналым қаржыны қажетті көлемін қамтамасыз ету үшін банктен 1 жылға, проценттік төлемі 10% болатын несие алу көзделеді. Сонда, несиелер бойынша проценттерді табу үшін айналым қаржының орташа жылдық бағасын 0,1 коэффицентіне көбейтеді. Тандалғаен қаржыландыру жүйесі бойынша және банк несиелері үшін проценттерді есептеу жүргізеді.

- жабдықтаушылардың несиелері бойынша проценттерді тасу. Кәсіпорынды несие алусыз материалдық ресурстармен қамтамасыз ету жоспарланады.

- меншікті жалға алуға байланысты проценттерді төлеу. НӨҚ бағасынан 0,05% өлшемінде анықталады. Көрсетілген есептерден кейін өткізуге кеткен, әкімшілік, жалпы шығындар, және проценттерді төлеу бойынша шығындар қосылып, «мерзім шығындары» статьясында жазылады. Калькуляцияда бұл шығындар өнім түрлері бойынша «Өндірістік өзіндік құны» статьясына пропорционалды бөлінеді. Өнімнің толық өзіндік қүнын есептеу үшін өндірістік өзіндік құнға мерзім шығындарын қосу керек. Ет өңдіру өндірісі бойынша толық өзіндік құн шамасынан қосымша шығарылатын өнімнің бағасы алынады. Толық өзіндік құнды табылғанан кейін өнім бірлігінің өзіндік құны анықталды, ол үшін жалпы толық өзіндік құн өнімнің жылдық көлеміне бөлінді. Одан кейін болашақ өнімнің бағалары анықталды.

7 Қаржы жоспары. Инвестициялардың тиімділігін есептеу

Жоспарланатын шағын кәсіпорынның ұзақ мерзімді қаржылық жоспарлау жүйесін қолданады. Қаржының басты стратегиялық қызметі – кәсіпорынды оның мақсатын орындауға қажетті әрі жеткілікті қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету.

Қаржы стартегиясы кәсіпорынның қаржы жоспарын жасап, оны орындау үрдісінде, яғни кәсіпорын ішіндегі қаржылық жоспарлауды ұйымдастыру барысында іске асады. Кәсіпорынішілік жоспарлауды ұйымдастыруда басым бағыттың бірі – отандық тәжірибеге бизнес-жоспар жүйесін ендіру болып табылады.

Берілген бөлім басқа бөлімдердегі барлық ақпаратты қорытындылайтын, сондай-ақ барлық бизнес-жоспардың негізін жасайтын қаржылық көрсеткіштерден тұрады. Сонымен қатар, қаржы жоспары жоспарланған кәсіпорын қызметінің барлық негізгі көрсеткіштері келтіріледі. Сонымен, «Ақ мол» шағын кәсіпорынының қаржылық жоспары келесідей құрылады.

Сонымен қатар, қаржылық жоспар құру кезінде кәсіпорынның қаржылық дамуына қажетті қаражаттарды анықтау үшін қаржылық жоспарды инвестициялық жоба ретінде бағалауды қажет етеді деп болжанады. Бұл дегеніміз – бизнес-жоспарда қарастырылған қаржы жұмсалымдары экономикалық тиімділік жағынан негізделген болуы тиіс. Жоспардың басқа бөлімдеріндегі барлық көрсеткіштерінің негіздемесі болғанда ғана қаржылық нәтижелер болжамы нақты болады.

Жоғарыда көрсетілгендей, келесі қаржыландыру жүйесі тандалды: негізгі құралдардың (НӨҚ) бағасын өзіндік капиталдың немесе акционерлік капиталдың (егер бизнестің ұйымдастырылуы акционерлік қоғамға негізделсе) есебінен төлеу, қажетті алғашқы айналым капиталдың бағасын кәсіпорынның меншігін кепілге салып, банк несиесі арқылы төлеу. Айналым қаржының қажетті мөлшерін шикізат және негізгі материалдар шығындарының жалпы сомасынан процент түрінде санауға болады. Оны сол шамадан 10 % -ке тең етіп алуға болады.

Одан кейін кәсіпорынның бір жыл ішіндегі баланстық және таза пайда есебі жүргізілді.

Кесте 22 – Фирма қызметінің қаржылық нәтижелерінің есебі.

Одан кейін кәсіпорын қызметіндегі барлық негізгі техникалы-экономикалық көрсеткіштерінің есебі жүргізілді және берілген көрсеткіштер негізінде қарастырылған жобаны іске асырудың мақсатқа сайлығын анықталды.

бизнес-жоспарды бағалау инвестициялық жоба ретінде бағалауды қажет етеді. Осы арада жобаны жүзеге асыру барысында (бұл-нөлдік уақыт сәті) инвестицияға жұмсалған ақша қаражаттарының орны кейінгі жылдары сол инвестициядан түскен ақшалай табыс есебінен толтырылатындығын есте ұстау керек. Осы сомалар тепе-теңдігін қамтамасыз ету үшін нөлдік уақыт аралығында жобаны жүзеге асыру кезеңі ішінде инвестицияның қосымша қаражаттар құнына түзету енгізіледі. Аталған үрдіс дисконттау деп аталады. Нөлдік уақыт аралығындағы ақша қаражаттары мөлшері ағымдық (дисконтталған, келтірілген) құнын көрсетеді. Ақша ағынын уақыттың ағымдағы мезетіне келтіру үшін дисконттау әдісі бойынша келесі формула қолданылады.