3 егеуќЎйрыќтардаєы фетальдік гепатоциттердіѕ асептикалыќ Ќабыну ошаєында шаќыратын тамырлыќ ЖЈне жасушалыќ серпілістері

Жұмыстың тәжірибелік құндылығы

Фетальдік жасушалар жүзіндісінің тиімділігін асептикалық қабыну үдерісінің үлгісінде зерттеу фетальді-жасушалық емді медицинада кеңірек қолданылуына түрткі және осы бағытта клиникалық зерттеулер жүргізуге тәжірибелік негіздеме болып табылады.

Фетальдік жасушалар жүзіндісінің қабынуға қарсы және иммунитеттің бейспецификалық жүйесін ынталандырушы (иммуностимуляторлық) қасиеттері туралы деректер теориялық және клиникалық медицина үшін айрықша маңызды және патофизиология мен иммунология пәндерін оқыту үдерістерінде қолдану табады.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар

1) Фетальдік гепатоциттер жүзіндісінің дене салмағына 2 мл/кг мөлшерінде (негізгі топ) қабыну аймағына енгізгенде қабыну ошағындағы тамырлық және жасушалық серпілістерді белсендендірді, ерте тұрақтандырды және микроциркуляциялық арна қызметін қалыптастырып, лейкоциттердің эмиграциясы мен жасушалардың пролиферациясын күшейтіп, фибробласттық қаптаманы тез қалыптастырды.

2) Фетальдік гепатоциттер жүзіндісін дене салмағына 2 мл/кг дозада асептикалық қабыну үдерісінің лейкоциттарлық фазасынан бастап (2-ші тәуліктен) қолданғанда, лейкоциттердің эмиграциясын күшейтіп, макрофагтардың қызметін және пролиферациясын ынталандырды.

3) Фетальдік гепатоциттер жүзіндісінің дозасын 2 есе көбейтіп, 4 мл/кг мөлшерде енгізгенде, асептикалық қабыну үдерісінің лейкоцитарлық фазасын күшейткенімен фибробластық серпіліс мардымсыз және дәнекер тіндік қаптама жасалуының негізгі топтан артықшылығы болмады.

4) Фетальдік гепатоциттер жүзіндісін іш қуысына дене салмағына 2 мл/кг мөлшерде енгізгенде лейкоциттер эмиграциясын күшейгеніне қарамастан макрофагтік серпіліс пен фибробластардың өсіп-өнуі қарқынсыз болып, жылжуы қиындап, дәнекер тіндік қаптаманың жасалуы кешеуілдеді.

5) Асептикалық қабыну кезінде фетальдік гепатоциттердің әсерінен иммунитеттің бейспецификалық жүйесі стимуляцияланып, организм төзімділігі жоғарылады.

Зерттеу жұмысының нәтижелері Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік медицина университетінің қалыпты және патологиялық физиология, патологиялық анатомия және микробиология, вирусология мен иммунология кафедрасындағы оқу үдерістеріне енгізілді.

Диссертацияның негізгі қағидалары, нәтижелері Марат Оспанов атындағы БҚММА «Теориялық және клиникалық медицинаның өзекті мәселелері» тақырыбына өткізілген оқытушы-профессорлық ғалымдар ғылыми конференциясында (Актөбе, 2002), «Физиология и патология иммунной системы» тақырыбына демікпе бойынша IV Бүкіл әлемдік Конгресс, IX Халықаралық клиникалық патология бойынша Конгрессте (Бангкок, Таиланд, 2004), «Человек и лекарство» атты тақырыбына XI Ресей ұлттық Конгрессінде (Москва, 2004), «Наука и образование – ведущий фактор стратегии «Казахстан – 2030» атты тақырыбына Халықаралық ғылыми конференциясында (Қарағанды, 2005), Марат Оспанов атындағы БҚММУ морфологиялық мәселелік кеңесінде (Ақтөбе, 2009; 2010) баяндалды және талқыланды.

Диссертация тақырыбы бойынша 8 жұмыс жарияланды.

Диссертациялық жұмыс 101 бет көлемінде баяндалып, кіріспе, әдеби шолу, материалдар және зерттеу әдістері, жеке жұмыс зерттеулері, алынған нәтижелерді талқылау мен бағалау және қорытынды бөлімдерінен, 184 пайдалынылған әдебиеттер тізімінен, 9 кесте мен 34 көркемделген суреттен тұрады.

Тәжірибе виварий жағдайында салмағы 180-230 г., болатын 360 тексіз аталық ақ егеуқұйрықтарға жүргізілді. Жануарлар Марат Оспанов атындағы БҚММУ- нің Орталық ғылыми–зерттеу зертханасында (ОҒЗЗ) стандарттық күнделікті тағамдық рационында және су ішуі еркін жағдайда болды. Тәжірибелер аталған ОҒЗЗ-ның операциялық бөлмесінде жасалып, зерттеулер патоморфологиялық (меңгерушісі м.ғ.к., доцент І.Н.Насыров) және иммунологиялық зертханасында жүргізілді.

Фетальдік жасушалардың әсері үлгіленген асептикалық қабыну ошағындағы тамыр серпілістерінің өзгерістерін бағалау, жасушалар құрамдарын анықтау және жасушалардың қызметтік белсенділігін талдау арқылы (қабыну үдерісінің ағымы) бағаланды. Сонымен қатар, фетальдік жасушалардың организмнің реактивтілігіне ықпалын бағалау үшін иммундық бейспецификалық жүйе жағдайы зерттелді.

Гепатоциттер жүзіндісін ОҒЗЗ-ның операциялық бөлмесінде асептика мен антисептиканың барлық ережелерін сақтай отыра әзірледік. Жаңа туылған егеуқұйрықшаларды бірінші тәулік ішінде алып, жеңіл эфирлі наркоз кезінде декапитациялап, іш қуысынан бауырын алдық. Бауырды өлшеп, салмағын анықтап, арнайы жасалған шприц - майдалағышқа салып ұсақтап, арқауынан бөліп алдық (Ж.А. Доскалиев және бірлескен авторлар., 2002). Бауырдың фетальдік жасушаларынан әзірленген жүзіндісінің 1мл-де 1× 10⁷ жасушалар бар.

Асептикалық қабыну үдерісін егеуқұйрықтардың жауырын асты аймағының терісінің астына скипидар жіберу арқылы үлгіледік (Г.Селье, 1961).

Әр сериядағы жануарларды тиілмеген, бақылау және тәжірибелік топтарына бөліп, бақылау тобына белгілі бір көлемде физиологиялық ерітінді енгіздік. Алдымызға қойған міндеттерге байланысты тәжірибелік топ жануарларына дене салмағына 2 мл/кг фетальдік гепатоциттерді қабыну аймағына, іш қуысына және 4 мл/кг қабыну аймағына енгіздік.

Асептикалық қабыну үдерісінің ағымын бақылау үшін, зерттелетін материалдарды, қабыну басталуынан 30 мин, 3, 6, 12 сағаттарда және 1, 3, 7, 14, 21-ші тәуліктерде қабыну ошағынан алып зерттедік.

Қабыну ошағының морфофункциональды жағдайын зерттеу үшін: жасушалық және тамырлық серпілістерді Ташке әдісімен (Т.Ташке, 1980) және жаңадан жасалу үдерісі бөлігіндегі өзгерістерді сипаттау А.А.Майборода әдісімен (А.А. Майборода, 1974)анықталды.

Алынған сандық мәліметтер бойынша қабыну фазаларының ұзақтығынан басқа қабыну үдерісі ағымының келесі сипаттамасын анықтадық: 1) микроциркуляциялық арна серпілісі; 2) мес жасушалар миграциясының қарқыны; 3) мес жасушаларының түйіршіксіздену үдерісі; 4) лейкоциттердің тамыр арнасынан шығуы және некрозға ұшыраған тінге қарай көшу қарқыны; 5) лейкоциттік тосқауылдың және фибробласттық қаптаманың қалыптасу сипаты; 6) лейкоциттердің фагоцитоздық белсенділігі; 7) фибробласттардың пролиферативтік белсенділігі; 8) қаптаманың жасалу жылдамдығы; 9) фибробласттық қаптамадағы коллаген жасалуының қарқыны.

Организм реактивтілігіне толық сараптама жасау үшін иммунитеттің бейспецификалық жүйесінің көрсеткіштерін: фагоцитоз, лизоцим, комплемент, гетерогемагглютитининдер өзгерістерін зерттедік (А.М. Земсков и др., 1997; О.В, Бухарин, Н.В. Василев, 1974; Л.С. Резникова, 1967).

Алынған мәліметтер Стьюденттің параметрлік t-критериі бойынша өңделді (И.А.Ойвин, 1960). Нәтижелер р<0,05 сенімді деп саналды.

Бұл сериядағы тәжірибелік егеуқұйрықтарға жауырын асты аймағының терісінің астына скипидар жібергеннен кейін, (сол мезетте) осы аумаққа 2 мл/кг дене салмағына фетальдік жасушалар жүзіндісін енгіздік.

Асептикалық қабыну ошағында тамырлар тонусы мен серпілісін, сіңбе деңгейін және құрамын уақыт өзгеруіне сай анықтадық.

Қабыну үдерісінің 30 минутында бақылау тобында тамырдың қиылу көлемінің орташа ауданы S=525±53,0 тең мкм² болып, тәжірибелік топтағы жануарларда - 33% төмендеді (S=345±35,3 мкм² , р<0,05). Қантолым тамырлар саны бақылау тобында 370±36,0 мм², тәжірибелік топта - 435±46,0 мм² тең екендігі анықталды. Сонымен, тамыр қиылу ауданы фетальдік жасушалар енгізілген топта, тәжірибелік тобымен бақылау тобын салыстырғанда, 1,3 есе жоғары (р<0,05) және тамыр қабырғалары созылып кеңіген, өткізгіштігі артқан.

Тәжірибенің 3-ші сағатында бақылау тобы қабыну ошағында қыл тамырлардың кеңеюі, артериолдар мен венулаларда қанға толуы, қанталау, ісіну үдеді. Осы кезеңде қабыну ошағында тамырлық серпіліс біркелкі тұрақталған. Бақылау тобындағы егеуқұйрықтарда ол әлі жоғары деңгейде; тамырдың қиылу көлемінің орташа ауданы 578±34 мкм², қыл тамырлар саны 350±29,6 мм²; тәжірибелік топта - сәйкесінше 467±35 мкм² және 470±46,0 мм² тең. Яғни бақылау тобына қарағанда тамырдың қиылу көлемінің орташа ауданы 1,23 есе төмен (р<0,05), ал қыл тамырлар жиілігі 1,34 есе көп (р<0,05).

Тәжірибелік топта қабынудың 6 сағатында қабыну ошағында қанайналысы, тамырлар серпілісі жоғары деңгейіне жетті, тамыр қиылуының орташа ауданы S=670±63 мкм² , ал, 1 мм² аудандағы қантолым тамырлар саны 400±36 болды. Яғни, тамыр қиылуының орташа ауданы, бақылау тобына қарағанда, 1,42 есе жоғары, ал қантолым тамырлар саны статистикалық сенімді емес.

Фетальдік гепатоциттер енгізілген топта 12-ші сағаттағы қабыну ошағындағы қан тамырларынан лейкоциттердің екпінді эмиграциялануы нәтижесінде лейкоциттік тосқауыл жасалып болды. Бақылау тобында тамырлардың қиылу орташа ауданы 700.0±69 мкм²-ге дейін кеңігені анықталды. Қантолым тамырлар саны 380±37 тең. Ал, тәжірибелік топ жануарларында микроциркуляциялық тамырлардың орташа қиылу ауданы - 460±47 мкм², қантолым қылтамырлар саны - 400±42.1 мкм². Яғни, тамырлар қиылуының орташа ауданын, бақылау тобымен салыстырғанда, 1,52 есе жоғары (р<0,05) болғанымен, қантолым тамырлар саны өзгерген жоқ.

2-ші кестедегі деректерден тәжірибелік топтың қабыну ошағында 30 минут және 3-ші сағатында мес жасушалар саны бірқалыпты деңгейінде қалғаны көрінеді, олардың ең аз мөлшері 12-ші сағатта (10±0,1) байқалды және бақылау тобына қарағанда 2-3 есе жоғары екенін анықтадық (р<0,05). Келесі зерттеу уақыттарында тәжірибенің алғашқы мерзімдерімен салыстырғанда, мес жасушалар мөлшері төмендеді, бұл құбылыс жасушаның белсенділігінің және оны түйіршіксізденудің көрсеткіші (ТОК) мен түйіршіктердің босап шығу коэффиценті (ТБК) өсуінен байқауға болады. Фетальдік жасушалар жүзіндісі енгізілген жануарларда ТОК көрсеткішінің 3 сағаттағы деңгейін (0,74±0,07) 1-ші тәуліктегімен (1,1±0,1) салыстырғанда, 1,48 есе жоғарылағаны анықталды (р<0,05) және осы деңгей шамасы 21 тәулікке дейін сақталды. Тәжірибелік топтың ТБК 3-ші тәулікте, 3 сағаттағы қарағанда, 1,66 есе жоғарылады (р<0,05) және осы деңгейі 21 тәулікке дейін сақталды. Бақылау тобымен салыстырғанда, 1-ші тәулікте ТОК - 57%, ТБК - 38%-ға жоғарылап (р<0,05), келесі бақылау уақыттарында да осы деңгейде тұрақтады. Бақылау тобы жануарларының қабыну ошағындағы мес жасушалары бастапқы уақытта түйіршіксізденіп бұзылып, жойылды. Тек, 3-ші тәулікте қайта көбейе бастады, олардың ең жоғарғы деңгейі 7-ші тәулікте анықталды, одан әрі азайып, қалпына оралды. Мес жасушаларының белсенділігінің шамасы бақылау тобында, тәжірибелік топпен салыстырғанда, әлде қайда төмен екені анықталды.

Қабыну басталуының 3-ші тәулігінде тәжірибелік топта қабыну ошағының шеткері аймағында лейкоциттік инфильтрат тығыздығы төмендеп, бақылау тобындағы деңгейге теңесті. Лейкоциттік тосқауыл қалыңдығы бақылау тобында екі еседей артты (97,5±10,1 мкм). Тәжірибелік топтағы лейкоциттік тосқауылда нейтрофильдер өліп, олардың жиілігі 5000 мкм²-де 43,6±3,9 дейін төмендеді. Ал, бақылау тобында нейтрофильдер саны лейкоциттік тосқауылда өзгеріссіз қалды (87,5±7,7), яғни тәжірибелік жануарлардың 3-ші тәуліктік қабыну ошағындағы лейкоциттік тоқауылдағы нейтрофильдер саны 2 есе аз болды (р<0,05).
2 кесте – Фетальдік жасушалардың дене салмағына 2 мл/кг қабыну аймағына енгізгендігі қабыну ошағында мес жасушалардың саны және белсенділігінің өзгеруі (М ± m).

1-ші тәулікте тәжірибелік топта жасушалық тосқауылдағы макрофагтардың мөлшері 70±6,7% болып, бақылау тобы жануарларына қарағанда, 1,4 есе жоғары (р<0,05) екендігі анықталды. Қабыну басталуының екінші тәулігінде, фетальдік гепатоциттер әсер еткен аймақта жасушалық және тіндік детриттер фагоцитоздалып, аумақ толық тазарды. Ал, бақылау топ жануарларында бұл құбылыс 3-ші тәулік аяғында байқалды. Сонымен бірге, лейкоциттердің хемотаксисі күшейді.

Алынған нәтижелерді салыстыра талдау, тәжірибе тобында қабыну серпілісінің ағымының қарқынды жүріп, тез аяқталуы, фетальдік гепатоциттерден шығатын биологиялық белсенді заттардың әсерімен байланысты, деп қорытынды жасауға мүмкіндік береді (Доскалиев Ж.А., 2006; А.Д. Жетимкаринова, 2008).

Қабыну ошағында лейкоциттердің эмиграциясы, бүлінген тін мен жасуша қалдықтарын жою, тазарту үдерістері организмнің бейспецификалық иммунитет жүйесінің қатысуымен іске асады. Фетальдік жасушалар енгізген жануарларда, бақылау тобы жануарларының көрсеткіштерімен салыстырғанда, комплементтік белсенділіктің, лизоцим және гетерогемагглютинин титрі деңгейінің көбейгенін анықтадық (3 кесте).

Фибробласттардың өсіп-өнуі, көбеюі, бақылау тобына қарағанда, қарқынды жүріп 7-ші тәулікте 9-10 қабаттық қаптаманың жетілуімен сипатталды, ал осы кезде бақылау тобы жануарларында фибробласттық қабаттар қаптамада аз, небары 5-6 қабат түзілгендігі анықталды (р<0,05).

Фетальдік жасушалар жүзіндісі енгізілген егеуқұйрықтарда 7-ші тәуліктегі коллаген мөлшері 61,7±4,9% тең болып, бақылау тобында - 28,3±2,9% (р<0,01) екендігі анықталды. Келесі бақылану уақыттарында коллаген мөлшері көбее түсті. Бақылау тобында коллаген мөлшері төмен екені байқалды (р< 0,05).

Сонымен, қабыну үрдісінің репаративтік кезеңінде фетальдік жасушалар жүзіндісі енгізілген жануарларда, біріншіден, фибробластардың пролиферативтік белсенділігі жоғарылады; екіншіден, коллаген жасалу қарқыны да жоғары болатындығы анықталды. Осыған байланысты, 7-ші тәулікте жеткілікті деңгейде жетілген фибробластық қаптама қалыптасты.

Алынған нәтижелерді қорытындылай келе, тәжірибе тобындағы жануарларда қабыну үдерісінің лейкоцитарлық және макрофагтік фазаларының жылдамдауы мен фибробласттық қаптаманың ерте түзілуі фетальдық жасушалар мен олардың медиаторлық заттары, атап айтсақ 2,6,10 интерлейкиндердің, тиреотропты гормонның, фолликула ынталандырушы гормонның және т.б. әсерінен болуы ықтимал (Доскалиев Ж.А., 2006; Жетимкаринова А.Д., 2008).

Болбыр дәнекер тініндегі асептикалық қабыну үдерісіне фетальдік гепатоциттерді енгізу мерзіміне байланысты қабыну ошағындағы өзгерістерді зерттеу

Бұл серияда тәжірибелік топтағы 61 егеуқұйрыққа қабыну шақырылғаннан кейін - (24 сағаттан соң) фетальдік гепатоциттердің жүзіндісін 2 мл/кг дене салмағына дозада қабыну аймағына енгізілді.

Тәжірибелік топта, фетальдік жасушаларды енгізгеннен бір тәулік өткеннен кейін, қабыну ошағының шеткері аймағында қантолым тамырлар саны, бақылау тобына қарағанда, 2,39 есе (S=537,1±55,7 мкм², бақылау тобында - S=225±19,5 мкм² р<0,02) жоғары екендігі анықталды. Бұл өзгерістер, қабыну кезінде бірінші болып ірі тамырлардың –артериолдар мен венулалардың қанға толуы, көптеген артерио-веналық шунттар іске қосылуымен түсіндіріледі және фетальдік гепатоциттердің әсерінен бұл құбылыстар арта түседі (Стикеева Р.К., 2007; Мухамеджанова К.М., 2007).

Фетальдік жасушаларды енгізген топ жануарларының қабыну ошағындағы мес жасушалар серпілісіне тоқталсақ, бақылау тобымен салыстырғанда мес жасушалар саны 3 сағаттан бастап 21 тәулік арасындағы бақылау уақыттарында 1,33 - 1,4 есе жоғарылады (р<0,05), ТОК деңгейі 3 тәулікте 1,4 есе, ТБК – 1,8 есе артты. Ал, фетальдік жасушаларды бірден енгізген топтың (негізгі топ) көрсеткішімен салыстырсақ, 1 және 3-ші тәуліктерде ТБК сәйкесінше 1,2 және 1,2 есе жоғарылады (р<0,05), 7-ші тәуліктен бастап 21 тәулік аралығында 2,3 - 2,5 есе азайды (р<0,05).

Қабыну ошағындағы жасушалар миграциясы, бақылау тобына қарағанда, қарқынды; түзілген лейкоциттік тосқауылда нейтрофильдер барлық жасушалардың 68-70%, бақылау тобында - 45–50% (р<0,05). Лейкоциттік тосқауылдың қалыңдығы тәжірибелік топтағы егеуқұйрықтарда, бақылау тобы жануарлармен салыстырғанда, 2 есе артық: 100,4±9,8 мкм, 49,9±4,5 мкм-ге сәйкесінше тең (р<0,05). Фетальдік гепатоциттерді бірден енгізген топ жануарларымен салыстырғанда (87,2±6,2 мкм) лейкоцитарлық тосқауылдың қалыңдығы 15% сенімсіз жоғары болды (р>0,05).

Қабыну үдерісінің макрофагтік фазасы қарқынды дамып, үшінші тәулікте аяқталды. Ал, бақылау топтағы жануарларда фагоцитоз 4-5 тәулікке дейін созылды. Фетальді гепатоциттер енгізген бойда, фибробласттар пайда болып, белсеніп, тез пролиферацияға түсіп, саны үшінші тәулікте айтарлықтай көтеріліп, 7-8 ші тәулікте ең жоғары деңгейге жетті. Бақылау тобында фибробластық серпіліс баяу, 14-ші тәулікте ғана жоғары деңгейіне жетті, бірақ саны тәжірибелік топтардан төмен (р<0,05) екендігі анықталды. Фибробластық қаптама қабаттары фетальді жасушалар алған тәжірибелік жануарларда 7-ші тәулікте жоғарғы деңгейге жетсе, бақылау тобындағы жануарларда дамуы мардымсыз, 14-21-ші тәулікте жасалған қабат сандары да аз (р<0,05).

Қаптама қабаттарының жасалуы тәжірибелік топтағы егеуқұйрықтарда қарқынды жүріп, 7-ші тәулікте жоғарғы деңгейіне жетіп, 25±1,8 қабатты болды, бақылау тобы жануарларында бұл құбылыс 14-21-ші күнге дейін созылды (р<0,05).

Айтылған өзгерістер, қабыну ошағымен қатар, организм деңгейінде де байқалды, қан жүйесінде нейтрофильдік лейкоцитоз дамыды (тәжірибелік егеуқұйрықтарда - 11×10⁹ /л; бақылау топта - 6,5×10⁹ /л, р<0,05). Иммунитеттің бейспецификалық жүйесінің өзгерістеріне тоқталсақ: комплемент белсенділігі тәжірибенің 7-ші күнінде фетальдік гепатоциттер енгізген егеуқұйрықтарда 0,02±0,0013 мл болса, бақылау тобында - 0,03±0,002 мл, лизоцим титрі - сәйкесінше 30,1±2,9 және 23,2±2,4, гетерогемагглютинин титрі - сәйкесінше 32±2,9 және 16,2±1,5, яғни иммунитеттің бейспецификалық реактивтілік көрсеткіштерінің мәндерінің тәжірибелік топта 1,3-2 еседен жоғары екенін көрсетеді.

Фетальдік жасушалар әсерінен нейтрофильдердің фагоцитоздық белсенділігі (НФБ) жоғарылады: бақылау тобында - 27,5±2,6%, тәжірибелік топта - 75,5±5,9% (2,7 есе жоғары); лейкоциттердің ығысу индексі (бақылау тобында - 0,87±0,038, тәжірибелік топта - 0,5±0,03), уыттанудың лейкоциттік индексі (УЛИ) (бақылау топтағы жануарларда 0,81±0,07, тәжірибелік топта - 0,62±0,045) өзгерді. Осы алынған деректердегі айырмашылықтар статистикалық сенімді, (р<0,02). Тәжірибелік топта фагоцитоздың белсенділігі 2,7-3 есе жоғарылап, уыттанудың лейкоциттік индексінің төмен түсуі иммундық реактивтіліктің жоғарылауын сипаттайды.

Алынған деректерді салыстыра талдау қабынудың лейкоцитарлық фазасының қарқынды дамуына фетальдік жасушалар әсер етіп, қабыну үдерісінің ағымын қысқартты деп тұжырымдауға және бұл құбылыстар фетальді жасушалардың өсіп-өну үдерісінің барысында биологиялық белсенді заттар (цитокиндер - интерферондар мен интерлейкиндер және т.б.) мен нәруыздық-пептидті және «медиаторлық заттар» бөліп шығаруымен байланысты деуге болады (Доскалиев Ж.А., Хамзина Н.К., 2006).

Сонымен, қорыта айтқанда, фетальдік жасушаларды қабыну процесінің лейкоцитарлық фазасынан бастап пайдалану қабыну үдерісінің дамуын тездетеді, микроциркуляциялық бұзылыстарды қалпына келтіріп, микро-, макрофагтардың, мес жасушаларының белсенділігін арттырып, фибробластардың топталуын шақырып, коллаген жасалуын жоғарылатады: қабыну үдерісінің аяқталуы, тыртық жасалуы тәжірибелік жануарларда, 7-8-ші тәулікте, ерте қалыптасады.

Фетальдік жасушалар жүзіндісінің еселенген мөлшерінің (4 мл/кг дене салмағына) асептикалық қабыну ошағы элементтеріне әсері

Жануарларға асептикалық қабыну үлгіленіп, фетальдік жасушалар жүзіндісі (сол мезетте) дене салмағының 4 мл/кг қабыну аймағына енгізілді.

Тәжірибелік тобының қабыну ошағында 3 сағаттан кейін ісіну айқын болды, қан тамырлары кеңіп, толып кеткен. Гранулоцитті және агранулоцитті лейкоциттер тамыр қабырғаларында қатарласқан және тамырдан тінге шығуда, көпшілігі гранулоцитті лейкоциттер, ішінде эозинофильдер көп. Шыққан лейкоциттер некроз айналасында шоғырланған.

Қабынудың басталуынан 12 сағат өткенде, тамырдың қиылу ауданы - S=705±63,0 мкм². Бұл кезеңде қантолым тамырлар саны 1 мм² аумағында 370±36,0. Фетальдік жасушаларды 4 мл/кг самағына енгізгенде жануарларда тамыр қиылу аумағының орташа ауданы (S=690±58), бақылау тобымен салыстырғанда, төмен. Қантолым тамырлар саны тәжірибелік топта, бақылау тобына қарағанда, 1,21 есе артық (480±41,2 мкм² , р<0,05).

Мес жасушалар санының өзгеруін фетальдік жасушаларлардың екі еселенген мөлшерін енгізген топта зерттегенімізде олардың санының қабыну басталуынан бастап төмендеп, бақылау тобымен салыстырғанда жоғары деңгейде болып, негізгі топқа (дене салмағына 2 мл/кг) қарағанда бастапқыда айтарлықтай көбейіп 12 сағаттық мерзімде негізгі топ көрсеткіштерімен теңесті.

Ал, олардың белсенділігі, бақылау тобына қарағанда жоғары, бірақ екі тәжірибелік топтар жануарлары көрсеткіштерінің арасында сенімді айырмашылық жоқ.

Қабыну ошағында қанайналыс серпілісі артериялық-веналық гиперемиямен сипатталады. Қабыну ошағында қантолым тамырлардың 1 мкм² аудандағы орташа саны 450±43,9, тамыр қиылуының орташа ауданы - 500,0±48,9 мкм² .

Қорыта айтқанда, фетальдік гепатоциттерді дене салмағына 4 мл/кг мөлшері енгізгендегі топта 6-шы және 12-ші сағаттық кезеңде қабыну ошағындағы тамыр-жасушалық өзгерістерінің, фетальдік жасушаларды дене салмағына 2 мл/кг енгізген топтағы өзгерістерден, сенімді айырмашылықтары жоқ.

Қабынудың 24-ші сағатында лейкоциттер эммиграциясы үдерісі азая бастады: лейкоциттердің тамыр қабырғасына қатарласып тұрақтауы жоғалды, дәнекер тіндегі эмиграциясы тек бірен-саран жасушалармен сипатталды. Макрофагтың фагоциттік белсенділігінің нәтижесінде лейкоциттік тосқауыл сенімді кішірейді. Бақылау тобындағы лейкоциттік тосқауылда нейтрофильдер мөлшері 27-50% аралығында, фетальдік жасушалар 2 мл/кг енгізілген жануарларда - 60-75%, ал 4 мл/кг салмағына енгізгенде - 65-80%. Лейкоциттік тосқауылдың осы кезеңдегі қалыңдығы: бақылау топтағы егеуқұйрықтарда - 62,7±5,5 мкм, 4 мл/кг салмағына жіберген топта - 98,3±8,9 мкм, (Р0,05), яғни 57% өсті; мес жасушалар саны, бақылау тобы жануарларына қарағанда, фетальді гепатоциттер жүзіндісін 2 мл/кг дозада енгізгенде - 6 есе, 4 мл/кг дозада - 7 есеге көтерілді. Олардың қызметтік белсенділігі де жоғары болды: бақылау тобында ТОК сәйкесінше - 0,7±0,06, тәжірибелік топтардағы жануарларда ТОК – 1,1±0,1 және 0,95±0,1 сәйкесінше; ТБК-і бақылау тобында - 20,4±1,9 ш.б. болса, тәжірибелік топтарда - сәйкесінше 28,2±2,5 және 31,1±2,2 тең (4 кесте).

Қабынудың макрофагтық фазасында бақылау тобында лейкоциттік тосқауыл жіңішкере бастаған (50,3±5,0 мкм); 4 мл/кг салмағына фетальдік жасушалар енгізген топта лейкоциттік тосқауыл - 61,5±5,3,,мкм (р>0,05), негізгі доза алған топпен салыстырғанда (87,2±6,2 мкм) 1,42 есе төмен болды (Р0,05). Лейкоциттік тосқауыл құрамында нейтрофильдер мөлшері бақылау тобындағы жануарларда 25-35% аралығында, макрофагтар - 65-67% аралығында, тәжірибелік топта – сәйкесінше 30-40% , 60-70%.

Фетальдік гепатоциттерді 4 мл/кг салмағына енгізгенде тәжірибелік топта тамыр қиылу ауданы 500,0±48,3 мкм² (р<0,05), (бақылау тобы - 650,0±57,8 мкм²), қабыну ошағы ауданында тамырлар саны - 380±29,2 мм² (р<0,05) (бақылау тобы - 430±28,9 мм²).

Бақылау тобы көрсеткіштерімен салыстырғанда, жалпы лейкоциттердің мөлшері фетальдік гепатоциттерді 4 мл/кг салмағына енгізгенде 61%-ға артты, нейтрофильдер саны - 2 есе, эозинофильдер - 1,2 есе жоғарылады. Лимфоциттердің пайыздық деңгейі - 1,6 есе, моноциттердің салыстырмалы шамасы - 1,3 есе азайды. Лимфоциттер және моноциттер мөлшерінің төмендеуі есебінен лейкоциттердің ығысу индексі - 1,3 есеге айқын жоғарылап, уыттанудың лейкоциттік индексі - 1,5 еседей артты. Бұл организмдегі уыттану дамуының төмендегенін көрсетеді.

Иммунитеттің бейспецификалық жүйесін зерттеу, фетальдік гепатоциттерді организмге енгізгенде НФБ-нің 2,8 есе артуымен, лизоцим титрінің тәжірибелік топта - айқын жоғарылауымен (р<0,05), комплементтік белсенділігі 1,5 есе көтерілуімен сипатталды.

Сонымен, фетальді жасушалар жүзіндісін 4 мл/кг дене салмағына енгізгенде, лейкоциттер эмиграциясы қарқынды жүрді және үлкен лейкоциттік тосқауыл жасалды. Бақылау тобына қарағанда, дәнекер тіндік қаптама жасалуы тежеліп, эозинофильдер көбейді. Бұл организмде аллергиялық өзгерістердің дамуына негіз болуы мүмкін.

Бақылау топта қабыну аймағында лейкоциттік сіңбелерден тосқауыл қалыптасып жатса, тәжірибелік егеуқұйрықтарда қаптама түзілді.

Лейкоциттік тосқауыл қалыңдығы 3-ші тәулікте бақылау тобында 40±3,6 мкм шамасында, тәжірибелік топта - 35±3,8 мкм-ге дейін жұқарды және негізінен макрофагтар мен фибробласттардан тұрады. Қабыну ошағының шеткері аймағында мес жасушалар бақылау тобы егеуқұйрықтарында 1 мкм² ауданда 8,5±0,9 шамасында, тәжірибелік жануарларда – 11,5±1,09 мес жасушаларды белсенділігі артты (р<0,05). ТОК, ТБК тәжірибелік жануарларда - 1,28 ±0,09 және 40,2±3,5 (р0,05) тең. Осы мерзімде бақылау тобындағы жануарларда қаптама қалыңдығы жоққа тән (небары 5-10%), тәжірибелік жануарларда - 50% тең және 5-6 фибробласттық қабаттан тұрады.

Фетальді жасушаларды дене салмағына 4 мл /кг мөлшерде қабыну ошағына енгізу қабыну фазаларын үдетті. 7-ші тәулікте лейкоциттік тосқауыл жойылып, грануляциялық тін жасалды. Қабыну ошағындағы қанайналым төмендеп, тамырының қиылу ауданы бақылау тобында - 578±33,5 мкм² , тәжірибелік жануарларда - 450±28,6 мкм² тең болды, (р0,02). Қабыну ошағының 1 мм² ауданындағы тамырлар саны екі топта да бірдей деуге болады. Қабыну ошағының шеткері аймақтарындағы мес жасушалар серпілісі қалыпқа келе бастаған; бақылау тобы жануарларында 1 мм² ауданда 10,1±,0,93; ТОК-1,1±0,08; ТБК – 17,1±1,6, яғни мес жасушаларының саны көбейген, ТБК төмендеген. Фетальді гепатоциттер жүзіндісін енгізген (4 мл/ кг салмағына) егеуқұйрықтарда мес жасушалар саны 15,8±1,4 (р<0,05); ТОК – 1,47±0,08 (р<0,05); ТБК – 41,2±2,8 (р<0,05). Мес жасушалар саны көп болғанымен, ТОК және ТБК деңгейі жоғары (р0,05). Демек, мес жасушалардың белсенділігі, бақылау тобына қарағанда, жоғары. Дәнекер тіндік қаптама 10 тәуліктік шамада толық құрылып және қатайып болып, бақылау аяғына дейін сақталды.

Сонымен, фетальдік гепатоциттер жүзіндісінің мөлшерін негізі дозадан (2 мл/кг) екі есе көбейту қабыну фазаларының қысқартты, қабыну ошағындағы мес жасушалар белсенділігін жоғарылатты: бақылау тобында 1 мкм² ауданда - 15,2±1,3, негізгі дозада – 16,7±1,51, еселенген дозада – 16,7±1,5; 12 сағатта - сәйкесінше 5,0±0,4 (р<0,05); 10,2±1,1 (р<0,05); 10,2±1,2 (р<0,05) болды. Фетальдік гепатоциттер жүзіндісін енгізген екі топта да қабыну үдерістері жылдамдады; мес жасушалары мен қантолым тамырлар көбейді, макрофагтар белсенділігі және фибробластардың саралануы жоғары болды (барлық көрсеткіштегі өзгерістер сенімді). Негізгі және 2 еселенген (4 мл/кг) доза енгізілген топтарды өзара салыстырсақ, көрсеткіштер арасындағы айырмашылықтар статистикалық сенімді емес, фетальдік гепатоциттердің еселенген мөлшерін жібергенде лейкоцитоз жоғарылады, негізгі дозада - 9,7×10⁹ /л, 2 дозада - 10,5×10⁹ /л, нейтрофильдер сәйкесінше - 42,5±2,8% , 48,2±3,1%; эозинофильдер - сәйкесінше 1,3±0,11% және 2,22±0,12%, 1,7 есе көп. Репаративті фазада, қаптама жасалу деңгейі негізгі топ жануарларында 7-8 тәулікте, 2 есе доза алғандарда - 9-10 тәулікте аяқталды. Осы алынған деректерге сүйене отырып, дозаны жоғарылату тиімді емес – реактивтік фазада қаптама жасалу уақыты ұзарды, эозинофильдер көбейді. Бұл фон аллергиялық өзгерістерді сипаттайды және иммунды аллергиялық ауруларының туындауына әкелуі мүмкін.