121
бір сәт те тоқтаған емес. Оны қорғап қалудың құралы одан кейінгі жерде
–Конституция, “Тіл туралы заң” мен Желтоқсан оқиғасын ұйымдастырған
қазақ жастарының екпінді серпілісі мен алаңнан мың рет қайталанған
“тілім менің!” деген ел құлағынан кетпей қойған заңды талабы болды.
Егер ана тіліміз сол кезде, егемендікпен бірге жеке мемлекеттік
мәртебеге ие болып қалмаған болса, ол егер тіліміз белгілі бір себептермен
мемлекеттік мәртебені ала алмаған болса, не алса да, орыс тілімен
қабаттасып алса, онда жабулы қазан жабулы қалпында қалған болар еді.
Ал бұрынғы жағдайымызда қалу күн сайын нашарлап, шанаға арғымақ пен
жабыны қосарлап жегіп, біреуінің (орыс тілінің) ілгері сүйреп, екіншісінің
(қазақ тілінің) кейін тартып, іркес-тіркес күн кешкенінің куәгері ғана болар
едік.
Құдайға шүкір, біздің бақытымызға, мәселенің ойлағанымыздай оң
шешілуі егемендігімізбен ілесе келген игілікті істердің бастапқысы еді.
Біз осы оқиғаны өз кезегінде дұрыс бағаладық па? Тілдің биік мәртебесі
мемлекет нышандарының бірі ретінде тәуелсіз мемлекетіміздің де,
халқымыздың да беделін биіктетіп, абыройын асқақтата түскен ұлттың
марқаюын білдіретін нышан еді.
Рас, біз сол мемлекеттік тіліміздің мемлекетті басқару құралы
ретіндегі қызметін күні бүгінге дейін толық дамыта алмай келеміз. Бірақ
“мемлекеттік мәртебе” өзінің көп міндеттерінің ең бастысын - “өз құқығын
қорғайтын пәрменді құрал екендігін” танытуы. Соның арқасында бұдан 15
жыл бұрынғы “екі мемлекеттік тілді қалыптастырғысы” келген Е.Колбин
мырзаның әкімшілік қысымына да, одан кейінгі “шабуылдардан” да
аман (құқықтық, заңды) күші. Бұл мәселе алдын-ала шешілмегенде
“мемлекеттік қос тілдіктің” идеясының нәтижесі бұрынғыдан да бетер
жағдайға ұшырайтын еді. Өз еліңде басқа елдің тілін мемлекеттік тіл етіп
жұмсаудан асқан азап болмаса керек. Еуропалықтардың бұрынғы отар
елдері де егемендігімен бірге өз тілдерін қайта дамытуға мүмкіндік алғаны
да белгілі.
Сөйтіп, егемендікке ие болу қарбаласында қол жеткен тіліміздің
мемлекеттік мәртебесі оның ең мықты қорғаушы күшіне айналды. Бұл –
тіл тарихы үшін керек аса маңызды құбылыс. Олай болмаған жағдайда
баяғы баз қалпымызда қалатын едік.
2. Елбасының тіл тағдыры туралы түйіндеп айтқан тағы бір ірі
мәселенің бірі – “Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде” деген
сөз. Осы ой-тұжырымның мағына-мәніне ой жүгіртіп қарасақ, тіліміз
бұрын-соңды ешкім айтпаған зор болашағы (преспективасы) көз алдыңа
122
елестейді. Тіл теориясында бұрын да айтылып жүрген: “әр халық өзінің
мәңгі жасауын, тілінің мәңгілігін қалайды” деген пікірін “тіліміз өлетін болды,
болашағы жоқ!” деген желбуаз пікірлердің қазақ тіліне қатысы жоқ, ол –
оның жарқын болашағын айқындайтын фактор екендігін жауапкершілікпен,
өте бір сенімділікпен жария етіп отыр. Қайсы ел өзінің болашағын тілімен
баламалап отыр. Ал қасіретті көп тартқан қазақ тілінің жағдайында дәл сондай
миссияны атқаруын елбасы ғана айта алады. Бұл мәселенің сөз жүзінде ғана
қалмайтынын елбасының келесі пікірлері дәлелдей түседі.
Ол: “Қазақпен қазақ қазақша сөйлессін!” – дегені тілді дамытудың
көпұлтты ел татулығын сақтай отыра, Республиканың негізгі халқы –
қазақтардың өздеріне бағыштаған тілегі еді. Өкіншке орай, бұл тілекті
жұртшылық бірден орындай қоймады. Елбасының осы ойының бір табиғи
жалғасы ретінде енді қалың жұртшылыққа арнап айтылған мына талап-
тілегінен нені, қандай саяси астарды ұғынуға болады?
“Біз барша Қазақстандықтарды біріктірудің аса маңызды факторы
ретінде мемлекеттік тілді одан әрі дамыту үшін барлық күш-жігерімізді
жұмсауға тиіспіз”.
Шынында да, бұл күн тәртібінен бірден алынып тастауға болатын
мәселе емес. Өйткені орыс тілін жетік меңгеру мәселесіне, біріншіден,
қоғамда қалыптасқан дәстүрді жалғастыру жатса, екіншіден, көпұлтты
қазақстандықтарды біріктіру факторына жататынын ескертіп отыр.
Елбасының жалпы бағдарлауы бойынша бүгінгі жаһандану процесіне,
нарықтық заманға байланысты Қазақстанда үш тілдің – қазақ, орыс, ағылшын
– қатар дамуы көзделінеді. Бұл халықаралық сыртқы саясаттың талабына
сай Қазақстанның болашақта жержүзілік 50 мемлекетпен бәсекелесе өмір
кешуінің бір шарты болса керек. “Орыс тілі болса, біздің көз жетерлік
болашақта осы бәсекелеге қабілеттігіміздің факторы болып қала
бермек” деп тұжырымдайды елбасы.
Міне, осы аталған бір топ стратегиялық мақсаттар мемлекеттік тіл
проблемасына байланысты әр кезде бір айтыла салған сөз емес, бас аяғын
жинақтап, жүйелеп қарағанда олар жалпы тіл дамуының перспективті үрдісін
көрсете алады.
Бұл идеялар мен тұжырымдардың бәрі – шұғыл мәселе. Өкімет “барлық
проблемаларды кешенді түрде зерттеп, шара қабылдауы тиіс” – деп
тапсырма беріп отыр. Олардың орындалуы – яғни бүгінгі өмірдің өзекті бір
мәселесінің шешілуі, сабырлы саясаттың салиқалы қорытындысы ретінде
өкіметтің жауапкершілігіне, қалың жұртшылықтың саналы көзқарасына
байланысты.
123
Бұл пікірінде елбасы Қазақстанның көпұлтты халық өкілдерінен
тұратын жұртын өзі мықтап ұстанып келе жатқан бірлікке, ынтымақтыққа
шақыра отырып, ортақ мемлекеттік тіл арқылы жақындаса түсуге
шақырып отыр. Ассамблеяның мүшелері елбасының бұл пікірін
бірауыздан қолдағаны белгілі.
Елбасы мемлекеттік тіліміздің беделін көтеріп, жалпы
жұртшылықтың құрметіне бөлеу мақсатымен Қазақстан халықтары
Ассамблеясының ХІІ сессиясында:
“…Мемлекеттік тіл – бұл Отан бастау алатын ту, елтаңба,
әнұран секілді дәл осындай нышан және ол елдің барша азаматтарын
біріктіруі тиіс” екенін көптеген факторлармен дәлелдеп берді.
Осыншама теориялық, стратегиялық мәселелердің логикалық
қорытындысы ретінде елбасы ерте ме, кеш пе, әйтеуір бір айтылуға
тиісті күрделі де жауапты мәселені де ортаға салып, қазағы да, басқа ұлт
өкілдері де мемлекеттік тілді меңгермесе мемлекет жүйесінде жауапты
қызмет атқара алмайтынын кесіп айтты және бұл құбылыстың тек
Қазақстанда емес, жер жүзіндегі өркениетті елдердің барлығына ортақ
екендігін де түсіндірді.
Жамағаттың есінде болса, біз өткендегі мақаламызда мәселенің дәл
осылай шешілуі мүмкін екендігін жазған да едік. Өйткені мемлекеттік
тілді қорғап қалу үшін кей елдердің тарихында бұл тәрізді шешімнің
болғандығы мәлім. Мәселен, Түркия мемлекетінде. Кезінде бұл елде
әр түрлі Еуропа, Азия халықтары (араб, иран, селжук, француз т.б.)
тілдерінің әсерінен түріктің өз тілі беделінен айрылып, қойыртпақтана
бастауына байланысты оны таза сақтап қалу үшін Қараман, Кония
уалаятының әкімі Мехмет бей 1277 жылы: “Үйде де, аулада да,
мәжілісте де, сарайда да тек түрік тілінде сөйлейтін болайық…”
деген жарлығын жариялап, орындамағандарды жазалаған екен. Соның
нәтижесінде түрік мемлекеттік тілі таза сақталып, осының құрметіне бұл
елде жыл сайын “Тіл бәирамы” өткізіліп тұрады.
Біз дәл осы тәсілді болмаса да, өз қалпына келе алмай жатқан қазақ
тілі үшін де өкімет тарапынан қатал талап қойылуы қажет емес пе екен?
деген пікірді айтқан едік. Бұл пікірдің қалың жұрт алдында ашық айтылып,
себеп-салдарының сараланғаны қуанышты-ақ. Өйткені мемлекеттік
тілдің қолдануы мемлекет құзырындағы көп ұлт өкілдерінің ара-жігін
ажыратуға емес, олардың басын қосып, татулығын арттыруға бірлестіре
түсуге қызмет ететіні президент сөзінде дәл айтылған. Бұл көптен бері
айтылуын қалап, сабырлы саясаттың салиқалы шешімін күтіп жүрген,
Достарыңызбен бөлісу: | 
