Темперамент жене мшезда тану, адамдардыц

Темперамент -  б у л  адамныц динамикальщ  ерекш елж - 
тер1мен  цимы л-цозгалы сы н  аньщтаса,  а л м ш ез  -  адам­
ны ц саналы   турде ж асаган  ерекеттер1,  ем1рдеп к а ж е й  
ж ене ойлаган ic -эрекетш аньщтайды. М ш ез бен темпера­
мент адам жасы улкей ген  сайын турацтайды.
Адам дарды ц  м ш езд ер ш щ  
6ip-6ipiHe 
сейкес  келмеу1 
ара-цатынасын  курделенд
ipin
,  циын  проблем альщ  жаг- 
дай тугы зады.  Сондьщтан  адамдармен  царым-цатынас- 
тыц дурыс болуы  
yniiH 
езщ н щ  м1нез1цмен катар айналац- 
дагы адамдардыц м ш езш  тани б1лу мацызды. Айналада- 
гы ларды ц ки м ы л-эр екей б1здщ мшез1м1збен тж елей  бай­
лан ы сты  ж эне  оларды ц э р е к е й   б1здщ  мшез1м1зге есер 
етеда. М ун ы  бш мей олардыц эрекетш  дурыс багалай ал- 
маймыз  ж ене 
ce6enci3 
наразы льщ  бшдорш ед ш етй зд ш  
керсету1м1з  м ум кш .  Осыдан ер адам  баска адамдардыц 
м ш езш ен 
repi 
ез м ш езш  жете б1лу1 керек.
Тем перам ент  пен м ш ездщ   цандай езара байланысы 
бар?
Оларды ц арасында  езара байланы с  бар,  6ipaK  о л  6ip 
ж акты  ж эн е ж ай байланы с емес. М ш ез бен темперамент 
6ip-6ipiMeH тш елей  байланы сты  деу кате, 
6ipaK 
олардыц 
арасында м улд е байланы с ж ок та емес. М ш езд щ  калып- 
тасуы  ж эне соныц ]_шшде адамныц ерш-ж1герш калып- 
тасты ру оцай ти едь 
BipaK 
кейде карама-карсы жагдай- 
ла р   да  болады .  Я гн и   ж у й к е ж у й е й   элс1з  адамда 
epiK- 
ж1гер1 ж аксы   цалыптасса,  ж уй к е  ж у й е й  к у п т  дам ы ­
ган адамдарда ерш-ж1гер э л й з  болады. А дам ны ц м ш езш  
темпераментней байланы сты ра отырып, мектеп кабыр- 
гасына деш н цалыптастырады.
Адам  негурлы м улкей ш , eMip тэж1рибес1 молайган сай­
ын оныц MiHeei мен темперамент! арасындагы байланы ­
сы  со гу р л ы м   тем ендей  ту се д ь  14-15  ж ас  аралы гы нда 
темпераменттщ  барльщ  непздер1 калыптасып турактал- 
ганда, темпераментке царамастан мш ез езгере бередо.
Тем перам ент   пен м ш ездщ  даму кезецш  анъщтауга 
бола ма?
А дамны ц 
eMip 
теж1рибесше суйене отырып, б у л  сурац- 
ца ж ауап беретш  болсак, онда ж ауабы мы з кате болады ,
56

ce6e6i адамдар кеп жагдайда н е т  аныктау керек екенш 
бшмейдо. Темперамент пен мшез непздер1 адамдар аркы­
лы  бйпнбейдо, ол ездерш щ  ерекшелштер1 туралы м элЬ 
метт1 баска жолмен алады, ягни езш щ  ic-ерекетше айна- 
ладагы ортаныц есер1мен салыстыру аркылы. Адам езЬ 
Hin 0Mip тэж!рибесш  толы к жинактай алмай, сол сияк­
ты  ез  мш езш  де толы к б1ле  алмайды.  Гы лы мга суйене 
отырып, бершген суракка жауап беретш болсак, онда жа- 
уабымыз дурыс болады. Психологиялык тест колдана оты­
рып, ез мшезщ мен темпераменйндо танып бшугеболады. 
Кептеген темперамент пен мшез турлер1 ете кеп, ал егер 
оныц берш аныктай аламын деп максат койсак, оган узак 
уакыт кетедь Бакытымызга орай онын бшле кажет1 жок. 
Темперамент жене мш ездщ  ец басты нёйздерш е токта- 
луымызга болады.
К,андай  темперамент  жэне м т ез  тцрлерш бш угш з 
керек жэне неге?
Ец алдымен, темпераменттщ жалпы турш аныктай 6i- 
лу!м1з керек. Ягни адам кандай  темперамент тишне ж а­
тады, сангвиник пе, елде холерик, флегматик немесе ме­
ланхолик пе? Адамныц мшез1 туралы б1здщ ез niKipiMi3 
болуы  керек, соныц inriHfle, адамдардыц карым-цатына- 
сы. Д е л  мшез 6iTici, адамдардыц б1ртшдеп калыптаскан 
карым-катынасына байланысты.  Адамдардыц  карым- 
катьгаасына есер ететш ерекше мшез 6hicTepi бар. Булар -  
Кауш тену,  устамсыздык,  адамдармен  карым-катынас 
жасаудагы  каж еттйпктер  ж ене  адамныц  эм оциялы к 
Калпы. Осы мшез 6iTicTepiH тани отырып, айналада бо­
латы н  1с-ерекеттерд1  алдын-ала  карастыруга  болады. 
Сонымен катар мшез б т с т е р ш  багалай отырып, адамныц 
жалпы жеке структурасы мен оныц типтж ем1рдеш жаг- 
дайларын тани 6iny мацызды болып саналады.
Темперамент  тцрлёрг мен мшез 6imicmepin  дцыту- 
дыц adicmepi.
Темперамент турлер1 мен мшез б т с т е р ш  окудыц кеп­
теген едштерш 4 топка белуге болады.
1-топ  -  адамдардыц жуйке ж уйей  мен темперамент 
арасындагы байланысты биту едйп. Олардыц кемепмен
57

адамзат  ж у й к е  ж у й е с ш щ   ж ен е  тем п ерам ен ттщ   тум а 
ерекш елш терш  аньщтайды.
2-топ -  сурауш ы лардан турады. Адамдарды ц тем пе­
рамент турлер1 мен оны ц практикальщ  
ic-epeKeTi 
ж ене 
ем1рдег1 ж агдай л  ар.
3-топ — ед1сше -  ер турл1 адамдардыц м ш ез 6iTicTepi 
нацты зерттеуге кемектесетш  сурацтар, оларды ц кунды- 
лы гы  мен дам у к е зе щ н щ  м ш ездем есш е жатады.
4-топ -  ед1сше -  адамдардыц ж еке ц уры лы м ы  туралы  
теорияльщ  теста л  ер жатады. Олар адамныц ж еке даму са- 
пасын сол сурацтарга сейкес аньщтауга мумкщцпс бередъ 
Б у л  бел1мде ж еке адамныц мацызды мш ез 6iTicTepi, олар­
ды багалау ед1стер1 берш ген.
А да м ны ц психи кал ы ц цалпына ди агноз цою adici.
А дам ны ц психикальщ  ж ене дене куры лы сы на тускен 
кушта ж ене к е щ л -к у М  мен б е л с е н д ш т , типтш  сез1мш 
багапауга койылатын -  диагностикалык едас. Ciere 30 пар 
царама-царсы магынадагы адамныц ер турл1 м ш ез-ц ул- 
цын суреттейтш  мел1мет берш  ген. Баганадагы берш ген 
eK i 
м е л 1 м е т т щ  
ц а й с ы с ы  
с1 зд щ  
п с и х и к а л ы ц  
ж агдайы цы зга сейкес келедо, соны белгшейс1з. С ол жак; 
баганадагы цалы п -   Kepi эмоционалдьщ цалыпца сейкес 
келед1,  ал оц жацтагы -  цалы пты   эмоционалдьщ   цалы- 
пца сейкес келед1.
Е кеуш е сейкес келм ей тш  калы п 0 болы п ж иналады . 
Баганадагы алы нган мел1мет, мел1мет белгш енген саны- 
мен сейкес к елед ь
1
.  Х а л - ж а г д а й ы м   ш а м а л ы
Х а л - ж а г д а й ы м   ж а ц с ы
2
. 
6
з
1
м д
1
  э л с х з   с е з ш е м ш
©
3
i м д i  к у ш т
1
  с е з ш е м ш
3
.  С ы л б ы р
Б е л с е н д
1
4
.  Ц о з г а л ы с ы м   а з
К о з г а л г ы ш
5
.  КенД лс^ з
К е ц
1
л д
1
6
.  К е н
1
л - к у й
1
  ш а м а л ы
К е в д л - к у т   ж а к с ы
7
.  Ш а р ш а г а н
Ж у м ы с к е р
58

8. влм з
Куш-цуаты мол
9. Жай
Шапшад
10. Колынан ic келмейдо
1скер
11. Бацытсыз
Бакытты
12. Тунерген
0M ipre 
риза
13. ПТягпырянкы
Жинакы
14. Ауру
Сау
15. Ынтасыз
Ынталы
16. Кецш белмеу
Кещ л белу
17. Сылбыр
К ещ лк уш  кетерщш
18. Кайгылы
Куанышты
19. Шаршаган
Демалган
20. 0л1 жок;
Элд1
21. Маужыраган
Цуатты
22. Сондай демалгым келш тур
Сондай  жумыс 
icT eriM  
келш 
тур
23. Кобалжулы
Салмакты
24. Пессимист
Оптимист
25. Шыдамсыз
Шыдамды
26. Босац
Тын
27. Ойлауы киын
Ойлауы жендл
28. Уцьшсыз
Укыпты
29. Y
hutih
 узген
У м т н  узбеген
30. Наразы
Риза
59

Цорытындылау
30 пар мвл1мет 3 топка он-оннан бэлшедь Осы баган- 
дарга катысты адамныц 3 психикалык белсендшт, кещл 
куш аныкталады.
Багандар арасындагы мел1меттердщ реттж санын бшу 
осылар болып табылады:
1, 2, 7, 8,13,14,19, 20, 25, 26 -  хал-жагдай.
3, 4, 9,10,15, 16, 21, 22, 27, 28 -белсецгц.
5, 
6
, 11,12,17,18, 23, 24, 29, 30 -  кенДл-куйь
Барльщ психикалык жагдайдыц калыпты упайы 

жүктеу 7,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: