IБ6Л1М П СИ Х О ЛО ГИ ЯН Ы Ц  Ж А Л П Ы  М ЭСЕЛЕЛЕР1

туйсш ш  цабылдауга дабш етй болып келедь Адамда ой­
л а у ,  сей леу  цабй1ет1  бар.  А дам   баласы   бурын  болган 
оцигаларды  есте  сацтайды,  келеш ек  туралы   ойлайды. 
Б ул жагдай ес пен циялдыц аркасында болады. К еп жаг- 
дайлар  адамдарда  цуану,  не  ренж у  сез1мш  тугызады. 
Адам 
6ip 
нерсеге умты лады ,  сол  максатка  ж ету  yniiH 
еркш  керсетеда.
Психология гылымы. Цазацстанда iprejii гыл ыми-зерт- 
теулер сонгы жетшс ж ы л келемшде гана еркен  жайып, 
дами бастаганы белгип. Бул жагдай, ерине, психология гы- 
лымына да ортак болатын. Эрине, осы гылымныц алдагы 
жерде  гулдеп  шешек  атуына,  б1ртшдеп  цанатыныц ца- 
таюына б1рсыпыра алгышарттар сонау ерте замандардан 
(ел-Фараби, Абай, Шекер1мнщ психологиялык ЬпмдерО 
К^азан тецкергёше деш нп кезецдерде, сондай-ак 20-жыл- 
дарда (М.Жумабаев, Ж.Аймауытов ен,бектер1) б1ршама жа- 
салган  болаты н.  М еселен,  Бекей  Ордасында  ш ыккан 
"Мугал1м" журнальшда (1919 ж .), Е.Царашаевтщ б1рнеше 
пелсапалы к,  психологиялы к  сипаттагы  туындылары,
Н.Цулжанованыц  "Мектепке дейш й тербие"  (1923  ж .), 
"Ана мен бала" штаптарында да адамньщ жан куаттары 
женшде сез козгалган еда. К,азакстанныц сол кездеп аста- 
насы Орынборда кешннен сол кездеп КСРО Педагогика- 
лы к  гылымдар  академиясыныд  корреспондент-мушей 
болган профессор В.Я.Струминскийдщ "Психология"  Ki- 
табыныд жарыд Kepyi айта каларлыдгай окига болды. Эйт- 
кеш орталыктан шалгай шетте жаткан Е^азакстанда жан 
туралы гылымныц 1ргел1  меселелер1 Струминский к!та- 
бында кецес  ешмета тусында туцгыш  рет кун терпбш е 
койылып еда. Автор психологияны маркстш тургыдан 
КУ" 
руга талпынганмен,  6ipaK мунысы ойдагыдай болмады. 
Эйткеш ол психологияны гылыми тургыдан баяндаймын 
деп, механистш материализмге урынды. Мунысы сол кез 
жагдайында KeraipiMfli де еда. 
KiTan 
авторыныц сол кез­
деп  практикалык  дызмет1  (Струминский  20-жылдары 
Орынбордагы Казак агарту институтыныц ректоры бол­
ган  -  К .Ж .) дазад топырагына гылыми-психологиялыц 
идеялардьщ алгашды урыгын сепкендагше еш кумен жод. 
Оныц будан басда б1рнеше ецбектер1 Орынборда шыгатын
5

журналдарда жарияланды,  сол  кездей  мугал1мдердщ 
кэдесше  жарады.  Осы  кездер1 Ташкентте  П.Н .Архан- 
гельскийдоц  "Ж ума оду лары"  ("Мектептеп психология- 
лы д зерттеулер") дейтш  шагын  ецбей казак тшше ыд- 
шамдалып аударылды.  Сол жылдары дазадтыц 6ipryap 
гулам а галым дайраткерлер1 А . Байтурсьшов, Н. Кулжа- 
нова, М. Жумабаев, Ж . Аймауытов, М. Ду латов, X . Досму- 
хамедов, т.б. педагогика мен психология саласьшда б1рне- 
ше телтума ецбектер жазды.
Отызыншы жылдары дазад психология гылымыныц 
жекелеген мэселелер1 Э. Сыдыдовтыц (1898-1983 ж.ж.), 
С.  Цожахметовтщ   (1910-1945  ж .ж .),  С.Балаубаевтыц 
(1902-1972 ж .ж .) педагогикамен астарластыра жазган 
б1рнеше штапшалары мен мадалаларында жарыд кердь 
Сол жылдары  "Ж аца мектеп"  журналыныц беттершде 
дазад психологтарыньщ ага буын екшдершщ 6ipi -  С. Ба- 
лаубаевтыц  б1рнеше  м адалалары   басылды.  М эселен, 
оныц "Циын балалар" атты мадаласында жас есшр1мдер- 
дщ психологиясындагы кейб1р устаз бен ата-анага тэрбие 
процесшде киындыц келтаретш кейб1р жайттар талдауга 
алынып сез болады. Мэселен, мунда жас есшр1мдердщ 
организмшде болатын жыныстыд дамудан туындайтын 
биологиялыд езгер1стер, сондай-ад кейб1р адыл-ойы ке- 
Mic 
балалардыц турл1 топтарга б е л ш е т ш д т  жешнде кец 
турде эцпмеленедо. Цазадстанда ¥ лы  Отан согысына дешн 
психологиялыд мазмуны терец, 1ргел1, домадты ецбек­
тер жарияланган жод. вйткеш  б1зде осы гылымныц те- 
ориялыд жадтарын  насихаттайтын галымдар ол  кезде 
саусадпен санарлыд едь
1938  ж ы лы   Т.Тэж1баев  Ленинградтан диссертация 
доргап, Алматыгаоралган кезден бастап психологиялыд 
такырыпца жазылган тел ецбедтер ж ш  кор1не бастайды.
К,азадстанда 1935-1948 жылдары арасында аты буш л 
элемге эйгЬп, Ресейдей педагогикалык психологияныц 
HerieiH  салуш ы ларды ц  6ipi  -   профессор  А .П .Н ечаев 
(1870-1948 ж .ж .) дызмет erri. Нечаев елу жылдан астам 
психология саласында белсендо дызмет еткен, аты элемге 
белг!ш галым ед1. Ол араласпаган психология саласы кем-
6

де-кем. Еалым кеп жылдар бойына адамныц есте сактау 
ерекшелштерш  тенйрибе (эксперимент) ж узш де тексе- 
pin, оны мектеп практикасынаендаруда кездеда, ягни пси- 
хологияныц колданбалы салаларын (жас, педагогикалык 
психология) дамытуга зор ецбегш « щ р д ь  Ол -  елуден ас- 
там штаптыц, жуздеген гы лы м и макалалардыц авторы. 
Олардыц Ked6ipi:  "I^aaipri эксперименттж психология 
жене оныц мектеп icrne катысы"  (1908 ж .),  "Ш тапхана 
гсшщ психологиялык меселелерГ' (1922 ж .), "Дене терби­
есш щ  психологиясы " (1928 ж .),  "Техникалы к енертап- 
Кыштардыц психологиясы" (1928 ж .), "Ес жене оны тэр­
биелеу"  (1930 ж .), т.б.  Ол eMipimn соцгы жылдарында 
Семейдац Н .К . Крупская атындагы педагогикалык инсти- 
тутында психология пешнен сабак бердо, сырттан окитын 
студенттергеарнап, "П си хологи я" окулыгыныц колжаз- 
басын даярлады. Оныц 1940 ж ы лы  жазып б т р г е н  "Пси- 
хофизиологиялык синдромдар жуйесГ' атты ецбегш (бул 
автордыц психология саласындагы кырык жылдык ецбе- 
г;нщ  корытындысы) а/пм1здщ кернекта психолог галымда- 
ры академиктер Д .Н . Узнадзе мен К .Н . Корнилов ете ж о­
гары багалады. Оган осы ецбеп уш ш  диссертация коргат- 
пай-ак, педагогика гылымдарыныц докторы атагы бер1п- 
д1. Цазацстанда психология гылымыныц еркен жаюына 
осы галымныц да зор шапагаты тигеш даусыз.
Казакстанда психология гылымыныц калыптасуына 
колайлы  жагдай жасаган баска факторлар да аз болган 
жок- Соныцб1р1 У л ы  Отан согысы жылдарында Алматы- 
да,  сондай-ак республиканыц кейб1р облыс орталыцта- 
рында Ресей,  Украина,  т.б.  жерлерден уакытша  кешш 
келген белгш ! галымдар кызмет еткеш мэл1м. Булардыц 
арасында психология гылымыныц кернекй ек1лдер1 де 
бар еда. Меселен, КазПИ-де профессор-психолог М.П. Р у ­
бинштейн,  Кызылордада  — белгш * украин  психологы, 
кейш академик болган Г.С. Кос тюк, Костанайда профессор
В.Я. Резник, т.б. жумыс 

жүктеу 7,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: