Балаңыздың əлеуметтік желілердегі өміріне қызығушылық танытыңыз,
одан əлеуметтік желілерде хат жазысатын таныстары мен достары
немесе «виртуалды» достығы туралы сұраңыз.
Балаңыз бөтен, оның ішінде əлеуметтік желілердегі бейтаныс
адамдардан қауіп сезінсе, оған «Жоқ» деп айтуды үйретіңіз.
Балаңызға таныс емес кісілер тап беріп, ұстауға əрекеттенсе, оған «Бұл
менің анам емес!» (немесе «Бұл менің əкем емес!») деп қатты айғайлау
қажеттігін үйретіңіз. Бұл айналадағылардың назарын аударып,
қылмыскерді үркітіп жібереді.
Егер жоспарларыаяқ астынан өзгерсе, балаңызға қайда баратынын,
қашан келетінін хабарлауды жəне телефон арқылы ескертуді үйретіңіз.
Балаңызды бала бақшадан немесе мектептен өзіңіз алып кетіңіз. Егер
оны алып кетуге басқа біреу баратын болса, бұл туралы тəрбиешіге
немесе мектеп мұғаліміне алдын ала ескертіп қойыңыз.
Балаңыз үшін құпия сөз ойлап табыңыз жəне сол құпия сөзді білмесе,
ешқашан бөтен кісінің көлігіне отырмауды жəне онымен еріп кетпеуді
үйретіңіз.
Балаңызға достарымен, қатарластарымен бірге жүру қауіпсіз екенін
шегелеп айтып, түсіндіріңіз. Қылмыскер əрқашан қараусыз, жалғыз
жүрген балаға назар аударады.
Балаңыздың кешкі жəне түнгі уақыттарда үйде болуын қадағалаңыз.
Балаңызға телефон-автомат (халықаралықты қосқанда) пайдалануды
үйретіңіз. Үй телефоны мен көмек қызметтерінің телефон нөмірлерін
ол жатқа білуі тиіс.
Балаңызды бір жылда кемінде бір рет суретке түсіріп тұрыңыз, егер ол
жоғалып кетсе немесе оны ұрлап əкетсе, қолда бар оның сырт келбеті
мен ерекше белгілері қажет болады.
Балаңыз өз басынан өткендердің барлығын жасырмай айтып
беретіндей жайлыата-ана болу керек. Сіздің əрқашан оны жақсы
к ө р е т і н і ң і з г е ж ə н е о л ж о ғ а л ы п к е т с е і з д е у д і е ш қ а ш а н
тоқтатпайтыныңызға балаңызсенімді болуы керек.
Балаңызбен түсіністік пен сенімге толы қарым-қатынас құра біліңіз.
Көбіне, үйінде мейірімділікжетіспейтін балалар қайғылы жағдайларға
ұрынып жатады.
Балалар мен жасөспірімдергеқатыстыжыныстық немесе зорлық-
зомбылық фактілері бойынша
102 нөміріне, немесе
115 нөмірін
теруарқылы ҚР Бас прокуратурасының Call-орталығына хабарлаңыз.
6
ПРОКУРОРДЫҢ 100 КЕҢЕСІ
100 советов прокурора
«Бізді қорлады, иə, бірақ қорланған біз емес.
Қорланған бізді мазақ қылған басқа жандар еді»
Неміс жазушысы
Эрих Мария Ремарк
Бұл жағдайда мынадай əрекеттер жасау қажет:
-прокуратура органына не ішкі істер органына немесе сыбайлас
жемқорлыққа қарсы қызметке дереу жүгіну.
Арызда егер олар белгілі болса, сізге азаптау қолданған адамның тегін,
атын, лауазымын, атағын көрсетіңіз.
Үй-жай жағдайының барлық тұстарын сипаттауға тырысыңыз,
қызметкерлердің сыртқы келбетін, сондай-ақ егер бар болса, сіздің
түсініктеріңізді растай алатын куəгерлерді, сіздің пікіріңізше азаптау
қолданылған себептерді жəне маңызы бар басқа да мəліметтерді
көрсетіңіз.
Егер сіз жаза өтеп жатсаңыз – осындай шағыммен өздігінен немесе өз
адвокатыңыз арқылы жүгініңіз
Дене жарақаттарын суретке түсіруді ұмытпаңыз, егер күш көрсету
салдарынан киімдеріңізде қаның іздері қалып қойса немесе басқадай
бүлінулер болса – оларды сақтап қойыңыз.
Сараптама тағайындаудан бас тартқан кезде, барынша ертерек
өздігінен сізде бар дене жарақаттарын құжаттау бойынша барлық
мүмкін шараларды қабылдаңыз – кез келген медициналық мекемеге
(жарақат пунктіне, науқастарды қабылдау бөлмесіне жəне т.с.с.)
жүгініңіз, бұл ретте медициналық қызметкерге дене жарақаттарын алу
мəн-жайларын хабарлаңыз.
Дене жарақаттарын суретке түсіруді ұмытпаңыз, егер күш көрсету
салдарынан киімдеріңізде қаның іздері қалып қойса немесе басқадай
бүлінулер болса – оларды сақтап қойыңыз.
Істің материалдарына дене жарақаттары сипатталған дəрігердің
анықтамасын қоса тіркеуге өтініш білдіріңіз.
Сізге жан азабын келтіру туралы мəселені анықтау үшін жалған айтуға,
ойдан шығаруға жəне т.б. бейімділігін анықтау нысанына сізге азаптау
қолданған лауазымды тұлғаларға психологиялық-психиатриялық
сараптама жəне психологиялық-криминалистік сараптама жүргізу
туралы өтініш білдіре аласыз.
Егер сіз онымен келіспеген жағдайда, Сіздің өтінішіңіз бойынша кез
келген қабылданған шешімге прокурорға, сотқа шағымдана аласыз.
Мемлекет деңгейінде құқықтық қорғау құралдарын толық қолданған-
нан кейін Сіз БҰҰ-ның Азаптауға қарсы комитетіне жүгінуге құқылысыз.
ПРОКУРОРДЫҢ 100 КЕҢЕСІ
124
100 советов прокурора
Ұстау кезінде сізге қандай қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген
күдік бойынша ұстап алғанын ауызша хабарлауы жəне сізге:
-қорғаушыны шақыру;
-үнсіздік
сақтау құқығыңызды, жəне сіздің
айтқандарыңыз сотта сізге
қарсы қолданылуы мүмкін екендігін түсіндіруі тиіс.
Орган жеткізілген кезден бастап 3 сағат ішінде ұстау хаттамасын
жасауға міндетті.
Соттың санкция беруінсіз ұстау 72 сағаттан аспауы тиіс.
Сіздің жақындарыңызға қоңырау шалуға жəне ұсталғаныңыз туралы
хабарлауға, өз адвокатыңызды шақыруға құқығыңыз бар немесе орган
оның тегін қатысуын қамтамасыз етуге міндетті.
Сіздің:
- сіз жəне сіздің жақын туыстарыңызды қылмыстық қудалауға əкеп
соғатын жауаптар беруден бас тартуға;
- жауаптарды өз қолымен жазуға, жауап алу хаттамасымен танысуға
жəне оған ескертулер беруге құқығыңыз бар.
Егер сіздің құқықтарыңыз бұзылса, сіз қызметкерлердің іс-əрекеттеріне
(əрекетсіздігіне) жəне шешімдеріне прокуратураға немесе сотқа шағым
бере аласыз.
МАҢЫЗДЫ АҚПАРАТ:
НАҚТЫ ҰСТАП АЛУ
– бұл жүріп-тұру бостандығын қоса алғанда,
ұстап алынған адамның бостандығын шектеу, оны белгілі бір
орында мəжбүрлеп ұстау, анықтау жəне тергеу органдарына
мəжбүрлеп жеткізу (қолға түсіру, үй-жайға қамау, қандай да бір
жерге баруға немесе орнында қалуға мəжбүрлеу жəне сол
сияқтылар), сондай-ақ ұстап алынған адамға қандай да бір
процестік мəртебе берілуіне немесе өзге де формальды
рəсімдердің орындалуына қарамастан, көрсетілген шектеулер
нақты болған кезден бастап адамның бас бостандығын минутқа
дейінгі дəлдікпен елеулі түрде шектейтін қандай да бір өзге де
əрекеттер.
ПРОКУРОРДЫҢ 100 КЕҢЕСІ
106
