1 Задание на лабораторную работу

 

30 

Сызықтау  үлгілері  А.27-суретте  көрсетілгендей    стандартты  (дайын) 

жиындардан    алынады.  Сонымен  қатар  пайдаланушының  өздік  сызықтау 

үлгілерін жасауға мүмкіндік бар.  

Масштаб  сызықтау  сызықтарының  арасындағы  қашықтықтарды 

реттейді.

 

Көлбеулік  бұрыш  жанасатын  тетікбөлшектерді  сызықтау  кезінде 

енгізіледі. 0° бұрышы «Структура» өрісіндегі үлгі суретіне сәйкес болатынын 

ескеру керек.  

Сызықтау  аймағын  берген  кезде  ішкі 

нүкте  көрсетілген  соң  сыртқы  контур  мен 

«островки»  деп  аталатын  сыртқы  контур 

ішіне  толығымен    түскен  тұйықталған 

аймақтар  анықталады.  Диалог  терезесенің 

«Дополнительные»  (Қосымша)  бөлімінде 

(А.24,б  -  суретті  қараңыз)  «островки»  атты 

аймақтарды 

анықтау 

түрін 

таңдауға 

мүмкіндік  бар.  Текстте  «островок»  болып 

есептелетініне  назар  аударыңыз,  сонда   

«Нормальный» 

(Әдеттегі) 

немесе 

«Внешний»  (Сыртқы)    түрі  таңдалса, 

сызықтау  текст  айналасында  орындалады 

(А.28-суретті қараңыз). 

  

А.3.2 Көпжолды текст. 

Көпжолды  текст  -  қабылданған  енге 

сыйдыруға,  сөздерді  басқа  жолға  тасымалдауға, 

күрделі  объектілерді  құрастыруға  және  т.б. 

мүмкіндігі бар текст абзацы болып келеді.   

 

Көпжолды текст қасиеттерінің терезесі  А.29- 

суретте  көрсетілген.  Көпжолды  тексттің  негізгі 

параметрлері: 

а)  стилі; 

б)  қаріп биіктігі;  

в)  абзац ені; 

г)  текстті айналдыру бұрышы; 

д)  жол  интервалы  (сызықтар  арасындағы  интер-

вал); 

е)  тегістеу;  

ж)  бағыты.    

«Многострочный  текст»  (Көпжолды  текст) 

командасымен  орындалған  абзац  бір  объект  болып 

келеді.  Редакциялау  текст  үстінен  тінтуірді  сол  жақ 

батырмасымен  қос (шапшаң 2 рет) шырт еткізу арқылы 

немесе  [9]  әдебиеттің  А.35-суретінде  көрсетілген 

А.27 сурет 

А.29 сурет 

А.28 сурет 

Текст те арал 

болып табылады 

 

31 

«Текст» панеліндегі 

 пиктограммасын  басумен  қосылатын «редактировать 

текст»

 

функциясы арқылы орындалады. 

Көпжолды тексттің жалғыз-жолды тексттен негізгі айырмашылықтары: 

а)  көпжолды  тексттің  сығу  коэффициенті  жоқ,  сондықтан  текст 

таңдалған стиль бойынша жасалады; 

б)  көпжолды  текстте  оның  оң  жақ  шекарасын  анықтайтын  абзац  ені 

бар,  одан шыққанда сөйлемнің келесі сөзі төменгі жолда жазылады; 

в)   көпжолды тексттің жол интервалы немесе сызықтар арасындағы ин-

тервалы бар. 

 

    негізгі панель 

          1                      2                   3      4   5  6     7    8    9     10  

 

сызғыш 

 

                                                                                  

 

 

 

                                                                       

                                                                   графикалық аймақ 

 

контекстілік меню 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Текстті  жасау  немесе  редакциялау  графикалық  аймақта  орындалады, 

оның  үстінде    сызғыш бар  (А.30-суретті  қараңыз).  Команда іске  қосылғанда, 

А.30-суретте  көрсетілген  «Форматирование  текста»  атты  негізгі  панелі 

шығады, ондағы сандар келесіні білдіреді: 

1 – текст стильдерінің тізімі; 

2 – қаріпті таңдау; 

А.30 сурет 

 

32 

3 – қаріп биіктігін беру; 

4 – жартылай қалың қаріпті қосу/болдырмау; 

5 – курсивті қосу/болдырмау; 

6 – астынан сызық жүргізуді қосу/болдырмау; 

7 – әрекеттерді болдырмау/қайталау; 

8 – текст бөлігін бөлшекке ауыстыру батырмасы; 

9 – қаріп түсін беру; 

10 – өзгертулерді сақтап шығу. 

Басқа операцияларды (арнаулы символдарды енгізу, текстті тегістеу, ре-

гистрді  өзгерту)  графикалық  аймақтың  кез  келген  орнында  тінтуірді  оң  жақ 

батырмасымен шырт еткізіп, контекстілік менюден іске қосуға болады.  

Көпжолды  текст  тек  қана  үлкен  абзацтарды  жазу  үшін  арналған  жоқ. 

Онда арнаулы объектілерді, мысалы, бөлшектерді құрастыруға мүмкіндік бар. 

Бөлшек – бөлгіші бар символдар тізбегі. Үш түрлі  бөлшек бар: 

а)    әдеттегі бөлшегі  “3/4” арқылы жазылады; 

б)    диагональдік бөлшегі  “3#4” арқылы жазылады ; 

в) 

  сызығы  жоқ  бөлшек,  яғни  дәлдік  шегі  “+3^-4”  арқылы 

жазылады. 

Бөлшектің  алымы,  бөлгіші  мен  бөлімі  текстін  таңдағанда,  негізгі 

панеліндегі    «дробный  текст»  атты   

батырмасы  пәрменді

 

болады. 

Оны  басқан  соң  текст  бөлшекке  айналады,  сонда  бөлшек  қасиеттерін 

редакциялауға болады  (А.31-суретті қараңыз).  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

А.3.3 Өлшемдерді түсіру және редакциялау. 

Өлшемдердің келесі түрлері кездеседі: 

а) сызықтық; 

б) радиалдық; 

в) бұрышты; 

г)  басқа  түрлері  (шығарма  сызықтар,

 

дәлдік  шектері,  ординаттық 

өлшемдер және т.б.). 

А.31 сурет 

 

33 

Сызықтық өлшемдерге горизонталь мен вертикаль бойымен ұзындықты 

көрсететін  өлшемдер  және  объектінің  абсолют  ұзындығын  көрсететін 

параллель  өлшемдер  жатады  (А.32,а,б-суретті  қараңыз).    Сызықтық 

өлшемдердің  негізінде  өлшем  тізбектері  және  ортақ  базалы  өлшемдер 

тұрғызылады (А.32,в,г-суретті қараңыз). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Радиалдық  өлшемдерге  радиустер  мен  диаметрлер  жатады.  Оларды 

шеңберлер мен доғаларда түсіреді. Центр маркерін тұрғызуға мүмкіндік бар. 

Бұрышты  өлшемдер  екі  түзу,  кесінді  немесе  полисызық  арасындағы 

бұрышты көрсетеді.  

Ординаттық  өлшемдер  –  нүктенің  базаға  қатысты  X  және  Y 

координаталары.    База  ретінде  пайдаланушының  координат  жүйесі  (ПСК) 

алынады.  Қажетті  жағдайда  ординаттық  өлшемдер  шығарма  сызықтарда 

қойылады (А.33-суретте көрсетілген «30» өлшемі). 

Шығарма сызық нұсқамасы бар шығару сызығына тіркелген көпжолды 

текст болып келеді (А.33-суретті қараңыз). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

А.32 сурет 

А.33 сурет 

Бастапқы нүкте (базасы) 

 

34 

Дәлдік  шектері  тетікбөлшек  элементтерінің  пішіні  мен  өзара  орналасу 

дәлдігін белгілеуге қолданылады. Бұл өлшемдер ANSI немесе ISO стандарты 

бойынша түсіріледі (мұнда қарастырылмайды). 

Өлшемдер түсірудің бірнеше әдісі бар, олар сызбаны безендіру тәсіліне 

тәуелді (келесі зертханалық жұмыстарда қарастырылады). Әдістер келесі: 

а)  өлшемдер  модель  кеңістігінде  түсіріледі,  сызба  орындауында  бет 

кеңістігі қолданылмайды; 

б)  өлшемдер  модель  кеңістігінде  түсіріледі,  бірақ  сызба  орындауында 

бет кеңістігі қолданылады; 

в)  сызба  бет  кеңістігінде  безендіріледі  (көрініс  экрандар  технологиясы 

қолданылады). 

Өлшемдер редакциялауын бірнеше жолмен орындауға болады: 

а)  өлшемдер  текстін  редакциялау  «Редактировать  текст»  («Текст» 

панеліндегі  пиктограмма)  команда  көмегімен  орындалады.  Өлшемдерде 

көпжолды  текст  қолданылады,  сондықтан  редакциялау  терезесі  ашылады,  ол 

мұнда  көрсетілмеген.  AutoCAD  нақты  сан  орнына  «өлшенген  сан»  ұғымын 

білдіретін “<>” символдар тізбегін енгізеді; 

б)  өлшемдер  мен  олардың  элементтерінің  өзара  орналасуын 

редакциялау  «Тұтқалар»  көмегімен  жүргізіледі.  Оны  өлшемнің  әртүрлі 

сипаттамалық  нүктелеріне  қолданғанда  әртүрлі  әрекет  орындалады  (А.34-

суретті қараңыз); 

в) өлшемді құрайтын элементтердің (нұсқама, текст, шығару мен өлшем 

сызықтары және т.б.) редакциялауы «Свойства» (Қасиеттер) құрал көмегімен 

орындалады ([9] әдебиет қосымшасының А.4 бөлімі). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

А.3.4 Блоктармен жұмыс істеу. 

Блок  деп  графикалық  объектілердің  бірлестігін  атайды.  Блоктар  басқа 

сызбалар бөліктерін  бір рет басу арқылы енгізу үшін қолданылады. Блоктарға 

объектілердің кез келген санын, соның ішінде басқа блоктарды қосуға болады. 

Блоктың негізгі сипаттамалары – оның атауы және анықтаушы нүктесі (енгізу 

нүктесі). 

Перемещение размерной 

линии по вертикали 

Перемещение размерной 

линии по вертикали 

Текстті өлшем сызығы  

      бойымен жылжыту  

Өлшем сызығын верти-

каль бойымен жылжыту  

Өлшемнің байланыстыру 

нүктесін жылжыту  

А.34 сурет 

 

35 

Блок  атаулары  (сипаттаулары)  бірегей  болу  және  әртүрлі  сызбаларда 

қайталанбау  керек.  Мысалы,  1-сызбада  “Block1”  атты  блок  жасалды,  2-

сызбада аттас блок бар, бірақ оның құрамы басқа. Сонда 1-сызбада “Block1” 

көшірмесін  айырбастау  буферіне  жіберіп,  оны  2-сызбаға  енгізуге  талпынсақ, 

қақтығысу орын алып, басқа құрамымен блок енгізіледі.  

Ағымды сызбада блокты екі тәсілмен жасауға болады: 

1) айырбастау  буферін  қолданумен,  ол 

үшін:

 

 

а) алғашқы объектілер таңдалады; 

б)  тінтуірдің  оң  жақ  батырмасымен 

ашылатын  контекстілік  меню  көмегімен 

айырбастау  буферіне  көшірмесі  жіберіледі 

(«Копировать с базовой точкой»); 

в)  контекстілік  меню  көмегімен  осы 

сызбаның  басқа  орнында  немесе  басқа 

сызбада  көшірме  блок  ретінде  енгізіледі 

(«Вставить как блок»); 

2) команда  жолында  Блок  командасын 

жазып,  ашылған  арнаулы  диалог  терезесі 

қолданылады (А.35-суретті қараңыз): 

а) алғашқы объектілер таңдалады; 

б)  блоктың  базалық  нүктесі  белгіле-

неді; 

в) блок атауы беріледі. 

Айырбастау  буфері  қолданылғанда 

блок  атауы  автоматты  түрде  тағайындалады,  ал  диалог  терезесі  қолданылса, 

блок атауын пайдаланушы өзі береді. 

«Копировать/Вставить» 

командаларын 

қолданғанда 

блок 

сипаттауларының жинауы жасалады, бірақ олардың сипаттаулары бос болады, 

өйткені  сызбада  блок  жасалмайды  («Вставить  как  блок»  командасы 

қолданылмаса). 

Сызбада  бұрын  енгізілген  блокты  жойса,  блок  өзі  болмаса  да  сызбада 

оның сипаттауы қалады.  

Сызбада  блоктардың  бос  сипаттауларының  жиналуы  жұмыс  істеуді 

ақырындатады және сызба өлшемін үлкейтеді. Блоктардың бос сипаттаулары 

«Очистка»  (Тазарту)  командасы  көмегімен  жартылай  автоматты  түрде 

орындалады (мұнда қарастырылмайды). 

Бөлек  объектілерді бір  блокта біріктіргенде  олардың  өзара  орналасуын 

және  қасиеттерін  өзгертуге  мүмкіндік  болмайды.  Тұтқалар  да  жойылады, 

бірақ 

оларды 

сәйкес 

опция 

арқылы 

қосуға 

болады 

(«Сервис→Настройка→Выбор→Ручки внутри блоков»). 

 

 

 

А.35 сурет 

 

36 

А.3.4 Блоктарды жіктеу. 

  «Разбиение»  (Жіктеу)  операциясы  күрделі  объектті  қарапайым 

құраушы  объектілерге  (графикалық  карапайымдарға)    жіктеу  үшін 

қолданылады.  Графикалық  карапайымдарды  одан  қарапайым  құраушыларға 

жіктеуге  мүмкіндік  жоқ.    AutoCAD  жүйесіндегі  графикалық  объектілерді 

келесі категорияға бөлуге болады: 

1) бірінші деңгей объектілері (қарапайымдылар): 

     а) кесінді (сызық); 

     б) түзу; 

               в) шеңбер; 

     г) доға; 

     д) сплайн; 

     е) эллипс; 

     ж) эллип доғасы; 

     и) нүкте; 

     к) жалғыз-жолды текст; 

2) екінші деңгей объектілері: 

     а)  полисызық  және  оның  туындылары:  көпбұрыш,  тік  төртбұрыш, 

сақина (олар сызықтар мен доғаларға жіктеледі); 

     б) мультисызық (сызықтарға жіктеледі); 

     в) көпжолды текст (жалғыз-жолды тексттерге жіктеледі); 

     г) сызықтау (сызықтарға жіктеледі); 

     д) өлшемдер (құраушыларына жіктеледі: текст, сызықтарға); 

     е) аймақ (контур); 

     ж) блок (құраушы объектілерге жіктеледі); 

3) үшінші деңгей объектілері – құрамында басқа блоктар бар блоктар. 

Жіктеу  операциясын  қайта  болдырмауға,  яғни  алдында  жіктелген  

«өлшем»  сияқты  объектілерді  интеллектуалды  объектіге  қайта  біріктіруге  

мүмкіндік жоқ. 

 

А.3.5 Текстті редакциялау. 

  «Редактировать  текст»    командасы  кез  келген  текстті  (көпжолды,  

жалғыз-жолды, өлшемдік) редакциялауға арналған. 

 

А.3.6 «Очистка» (Тазарту) құралы. 

«Очистка»  құралы  сызбада  редакциялау  кезінде  орын  алатын  және 

жиналып  отыратын  «қоқысты»  жоюға  арналған.    Тазарту  ешқандай  зиян  

келтірмейді,  бар  объектілер  орнында  қалады,  бірақ  ұзақ  редакцияланатын 

үлкен сызбалар үшін тазарту операциясы өте тиімді. 

«Очистка» командасы бас менюден іске қосылады («Файл→Утилиты→ 

Очистить»).

 

Оның  әрекеті  сканерлеу  арқылы  сызбада  қолданылмайтын 

объектілерді анықтау және жою болып келеді. Оларға келесі жатады: 

а) сызбада бар, бірақ  енгізілмеген блоктар сипаттаулары; 

 

37 

б) объектілері жоқ қабаттар; 

в) қолданылмаған текстік стильдер; 

г) қолданылмаған өлшемдік стильдер; 

д)  басқа  объектілер  (сызық  және 

мультисызық  түрлері,  формалар,  басылым 

стильдері).

 

 

«Очистка»    қосылғанда  А.36-суретте 

көрсетілген  диалог  терезесі  шығады.  Ағаш 

түріндегі  тізімде  жоюға  болатын  объектілер 

көрсетілген.  Элементтердің  әр  категориясын 

бірден  жоюға  немесе  таңдап  алынған 

элементтерді  жоюға  болады.  Жоюдан  кейін 

сызба  қайта  сканерленеді,  өйткені  блоктарды 

жойған  соң  олардың  орнына  басқа  блоктар 

тізімі  шығуы  мүмкін  (жойылған  блоктар 

олардың құрамында болса). 

Сызба  тазартуын  ойланып  отырып 

жасау  керек,  өйткені  кейін  қажетті  болатын 

элементтер жойылып қалуы мүмкін. Сонымен 

қатар сызба қат-қабат редакцияланатын болса, 

оның 

құрамында 

көптеген 

блок 

сипаттамалары  жиналып  қалады  («Копировать/  Вставить»  командалар 

себебінен).

 

 

 

 

А.36 сурет 

 

38 

Әдебиеттер тізімі 

 

1.  Романычева  Э.Т.,  Соколова  Т.Ю.,  Шандурина  Г.Ф.  Инженерная  и 

компьютерная графика. – М.: ДМК Пресс, 2001. – 592 с.  

2. Романычева Э.Т., Трошина Т.Ю. AutoCAD 2000. – М.: ДМК, 1999. – 

320 с. 

3. Полещук Н.Н. Самоучитель AutoCAD 2000 и Visual LISP.–СПб.: БХВ-

Петербург, 2001. –672 с. 

4. Соколова Т.Ю. AutoCAD 2009. Учебный курс.- СПб.: Питер, 2008.  – 

576 с. 

5.  Жарков  Н.В.    AutoCAD  2009.  Официальная  русская  версия.-  СПб.: 

Наука и Техника, 2009. – 608 с. 

6. Полещук Н.Н. Самоучитель AutoCAD 2011. – СПб.: БХВ-Петербург, 

2010. – 544 с. 

7.  Дінасылов  А.Д.,  Тойбаев  С.Н.  Инженерлік  және  компьютерлік 

графика.  AutoCAD    компьютерлік  графика  жүйесінде  кіріспе:  Оқу  құралы.  – 

Алматы: АЭжБИ, 2006. - 90 б.

 

8.  Смирнов  Д.В.  Методические  указания  к  изучению  курса  «AutoCAD 

2004 rus». – М.: Академия САПР и ГИС, 2004. – 67 с. 

9. А.Д.Дінасылов, Ғ.Қ.Балбаев. Компьютерлік сызу және 3-D модельдеу 

негіздері.  AutoCAD    жүйесінде  графикалық  қарапайымдармен  жұмыс  істеу 

дағдыларын  игеру.  Барлық  мамандықтардың  студенттері  үшін  зертханалық 

жұмысты орындауға арналған әдістемелік нұсқау. – Алматы: АЭжБУ, 2012. - 

36 б.

 

  

Мазмұны 

 

Кіріспе  

3 

1  Жұмыс мақсаты. Техникалық және бағдарламалық жабдықтар   

3 

2  Зертханалық жұмысты орындау                                                                       3 

2.1  Тапсырма 1 

3 

2.2  Тапсырма 2 

7 

2.3  Тапсырма 3 

13 

А қосымшасы. AutoCAD 2004 жүйесіндегі сызбаларды редакциялау 

және безендіру командалары  

 

18 

А.1 Пайдаланушы мен бағдарлама арасындағы диалогты 

ұйымдастыру 

18 

А.2 Редакциялаудың негізгі операциялары 

21 

А.3 Күрделі объектілермен жұмыс істеу 

27 

Әдебиеттер тізімі 

37 

 

 

2013 ж. жиынтық жоспары, реті  211   

 

 

 

Алмас Даменұлы Дінасылов,  

Роза Қайруллақызы Қойлыбаева 

 

 

 

 

 

КОМПЬЮТЕРЛІК СЫЗУ ЖӘНЕ 3D-МОДЕЛЬДЕУ НЕГІЗДЕРІ. 

AUTOCAD ЖҮЙЕСІНДЕ СЫЗБАЛАРДЫ РЕДАКЦИЯЛАУ ЖӘНЕ 

БЕЗЕНДІРУ КОМАНДАЛАРЫМЕН ЖҰМЫС ІСТЕУ  

ДАҒДЫЛАРЫН ИГЕРУ 

 

Барлық мамандықтардың студенттері үшін зертханалық жұмысты орындауға 

арналған әдістемелік нұсқау

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Редакторы  А.А.Дуйсебаева 

Стандарттау бойынша маман  Н.К.Молдабекова 

 

 

 

     .      .       теруге қол қойылды 

Пішімі 60х84 1/16 

Таралымы  75 дана 

№1 типографиялық қағаз 

Көлемі  2,4 оқу.-баспа таб. 

Тапсырыс        .   Бағасы 240 теңге 

 

 

 

 

 

«Алматы энергетика және байланыс университеті»  

Коммерциялық емес акционерлік қоғамының  

көшірмелі-көбейткіш бюросы 

050013, Алматы, Байтұрсынұлы көшесі, 126