1 дәріс Тақырып: Халық ауыз әдебиеті – балалар әдебиетінің алтын қоры. Халық ертегілерінің балаларға арналған түрлері. Халық өлеңдерінің балаларға арналған түрлері

жүктеу 103,8 Kb.

бет	24/25
Дата	18.05.2022
өлшемі	103,8 Kb.
	#38639

1 ... 17 18 19 20 21 22 23 24 25

Дәріс

Өлең ұйқасы – тармақтың соңындағы бірнеше буынның келесі тармақтарға сәйкес буындармен үйлесуі. Ұйқас өлеңдегі әр тармақтың жігін айқындап, өлең сөздің ырғағын күшейтуге себін тигізеді, әуезділігін арттырады. Ұйқас түрлерін ажыратқанда, алдымен, оның сапасы, яғни ұйқасқан сөздердің өзара үйлесімі еске алынады. Ұйқас өзара үйлескен тармақтардың кезектесу ретіне қарай сан түрлі болып келеді: ең көп кездесетін ұйқастар: егіз ұйқас (аа), шалыс ұйқас немесе кезекті ұйқас (абаб), қаусырма ұйқас немесе орама ұйқас (абба). Соңғысы орыс поэзиясында жиі қолданылады, ал қазақ поэзиясында көп кездесетіні – қара өлең ұйқасы деп аталатын ақсақ ұйқас (ааба). Бұл 11 буынды өлең өлшемінде үнемі дерлік қолданылады. Қазақ поэзиясындағы жыр ұйқасы кейде шұбыртпалы ұйқас деп те аталады, ол бір ұйқасты ұзақ сақтап, бірнеше тармақтарды бірыңғай үйлестіруімен ерекшеленеді. Көбінше негізгі ұйқасқа (желілі ұйқас) қосымша, жанама ұйқас ілесіп, қосарланып отырады. Абай қолданған ұйқастың жаңаша түрлері: алты тармақты ұйқас (алты аяқ, аабввб) және “Сегіз аяқтың” ұйқасы (аабввбгг).

Мысалдар

«Егіз ұйқас»

Сені ойлаумен барлық күнім, барлық түнім өтеді (а) (өтеді)

Өте қатты жақсы көрем шын сүйемін мен сені (а) (мен сені)

Сендей қызды ешқашан да өмірімде көрмедім (в) (көрмедім)

Бұл өмірде сендей сұлу бар екенің білмедім (в) (білмедім) (Сағындық Қуандық)

""Шалыс ұйқас""

Шаң шығармас жол дағы, (а) ( жол дағы)

Сілкіне алмас жапырақ. (в) (жапырақ)

Тыншығарсың сен дағы, (а) (сен дағы)

Сабыр қылсаң азырақ. (в) (азырақ) (Абай)

""Ақсақ ұйқас""

Ән салсаң Әсеттей сал әсемдетіп, (а) (әсемдетіп)

Қоздырып делебені дәсерлетіп. (а) (дәсерлетіп)

Шырқатып, шығандатып, шалықтатып, (в) (шалықтатып)

Шапшытып, шүмектетіп, нөсерлетіп. (а) ( нөсерлетіп) (Әсет)

жүктеу 103,8 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 17 18 19 20 21 22 23 24 25