1-дәріс. Пәнге кіріспе. Курстың мақсаты мен міндеттері. Мәліметтер түсінігі және типтері

ЖЕКЕ МӘЛІМЕТТЕР

Жеке мәліметтер дегенде ресми түрде адамның аты-жөні, тегі; туған күні мен туған жері; жеке куәліктегі дерегін және биометрлік мәліметтері; отбасылық мәртебесі және жанұя мүшелері, байланыс құралдары туралы қандай да бір ақпаратты түсінеміз. Десек те, бүгінде жеке мәліметтер дегеннің ауқымы әлдеқайда кең. Дүкеннен сатып алған дүниенің ақысын картамен төлегенде, әлеуметтік желілерге сурет салып, қай жерде, кіммен жүргеніңді белгілегенде, өзің туралы ашық ақпарат жаза бастағанда әр жерде цифрлық ізімізді қалдырып кете барамыз. Сондықтан дербес мәліметтердің қауіпсіздігі үкімет қабылдайтын заңнамалық актілерден бөлек, адамның бұл мәселеден қаншалықты хабардар болуымен де тікелей байланысты.

Біз достарымызбен ақпарат алмасып қана қоймай, кибер-алаяқтар үшін оңтайлы орта қалыптастырып жатырмыз. Инстаграм арқылы адам өміріне қатысты көп ақпарат алуға болатын күнге жеттік. Мұндай мүмкіндікті алаяқтар мүлт жіберіп жатқан жоқ.

Мұнда да бірнеше бағыт бойынша бір уақытта әрі кешенді жұмыс атқарылуы қажет. Ең алдымен, әрбір адам дұрыс мағынасында өзіне деген бақылауды (цензура) күшейтуі тиіс. Ғаламтор тұтынушысы желіге жүктелген кез келген ақпараттың «жеке» болудан қалатынын түсінуі тиіс. Бұл орайда, жабық топтар мен жабық парақшалардың тигізетін пайдасы шамалы. Сондықтан, желіде жария болуын қаламайтын дүниеңіз бар болса, оны мүлдем шығармаңыз.

«Хакерлер «мекендейтін» бірқатар ресустардан кез келген ақпаратты сатып алуға болады. Мәселен, 2019 жылдың жазында 11 миллиондай Қазақстан азаматтарының дербес мәліметтері ғаламторда ашық дереккөздерде жария болды. Сол уақытта бұл мәліметтерді жүктеп үлгергендер бүгінде онысын хакерлік ресурстарда сатумен әлек.

Бұзумен айналысатын хакерлерді өзара жіктеуге болады. White hat (ағылшын – «ақ қалпақ») және Black hat (ағылшын тілінен – «қара қалпақ») дейтін екі негізгі түрін атап өтуге болады. Киберқылмыскерлерге «қара қалпақ» деген атау берілген де, заң аясында ақпараттық қауіпсіздікпен айналысатын (әсіресе, ірі ІТ-компанияларда қызмет ететін) мамандар мен ІТ-жүйелерді зерттеушілер «ақ қалпақ» деп аталып кеткен. Бұдан бөлек, кішігірім құқықбұзушылыққа жол беретін, яки мүлдем заң бұзбайтын, бірақ қандай да бір интернет-сервистің ішкі ережелерін бұзғандарға Gray hat (ағылшын тілінен – «сұр қалпақ») деген термин тән».