| 2.2 Бастауыш сыныптарға сабақтан тыс уақытта мақал-мәтел арқылы тәрбие беру.Мақал мен мәтелдердің мағынасы терең, сөз ықшам да көркем, есте сақталуға да жеңіл болатындықтан және бала тәрбиелеу ісінде ерекше роль атқаратындықтап бастауыш санып оқушыларын сабақтан тыс уақытта мақал мәтелдерді пайдана отырып тәрбие беруге болады. Бастауыш сынып оқушылары үшін мақал-мәтелдің тәрбиелік мәні өте зор. Оқушылар сабақта мақал –мәтелдің мағынасына қарай отан сүйгіштікке, еңбекқорлыққа, ата-ананы ,достарын қадірлеуді, жаманнан жиреніп, жақсыны үйренуге тәрбиеленеді.Сабақта мақал-мәтел шапшаңдыққа, алғырлыққа, ой-өрісін дамытуға көмектеседі. Әдебиеттік оқу пәнінен «Отан »тарауын өтер кезде оқушылардың Отанға деген сұйіспеншілігін арттыру мақсатында Отан туралы мақалдар таратып пікір талас тудыруға балады. Мысалы, Отансыз адам, ормансыз бұлбұл. Мақал - сөз анасы. Әдемі ұйқасты, үйлесімді ырғақты, өлеңді өрнекпен не шешендік қара сөзбен айшықталған қысқа да нұсқа айтылған нақыл сөздердің мәйегі.Көбінесе екі тармаңтан құрылады. Бірінші тармағында ойдың түп нұсқасы пайымдалады, екіншісінде ой қорытындыланып түйінделеді. Мәтел-мақалға ұқсас, бірақ мақалдай екі-үш тармақты емес, өлең сипатында құрылатын ықшамды, кестелі нақыл сөз. Ұмытылмай ұрпақтан-ұрпаққа жаттала тараған өнеге, үлгі, өсиет сөздердің киелі түзілімі. Бастауыш сыныпта мақал-мәтелдер тақырып сайын және әр бөлім сайын оқытылады. Олар арнайы сағат ретінде де өткізіледі.
Жұмбақ - халық шығармаларының ең көне түрінің бірі және барлық жұрттың фольклоріне ортақ тұр. Ерте заманда пайда болғанымен жұмбақ бергі заманда да, тіпті, бүгінгі біздің дәуірімізде де маңызын жойған жоқ.
Қай кезді алсақ та жұмбақ өткір, ұшқыр сөз есебінде халық арасында бағалы болған. Жұмбақты халықтың өзге тапқырлың сөздері мен бірге саяси құрал есебінде жауға қарсы қолданған.
Сырт қарағанда, соңғы уақыттарда жазба әдебиеттің күшейуімен "Жұмбақ азайған шығар. Жаңадан жасалмайтын шығар" деген ойлар болушы еді. Анығында бұл теріс боп шықты. Жұмбақ қазақ халқы мен қатар басқа халықтардың арасында да әлі күнге, өмір сүріп, дамып келеді. Олай болса халықтың жұмбақ қорын жинап, зерттеу қажет.Жалпы, жұмбақты сөз образының кілті есебінде тануға болады. Өз өмірінде ғасырлык тәжірибесінде алынған асыл ой мақал, мәтел. «Бала бауыр еті, көздің нұры» деп бекер айтпаған.Кімде кім болса да өз баласын білімді өнегелі хылық азаматы болып өссін дегенді арман еткен.
Бастауыш сыныптарда мақал-мәтелдердің оқытылуы.Мақал- мәтелдә қазақ тілі сабағында көптен қолдану.Мысалы, Сын есімді өткенде Туған жержің күнң де түні де ыстық болады.Бейнетің қатты болса, татұаның тәтті болады. Ұлттан шыққан күн ащы, жаман кісінің тілі ащы – деген сияқты.
«Ел құлағы елу.Қыдырдың бірі – қыдыр. Қызға қырық ұйден тыю Ұлды отыз үйден тыю. Алыстан алты жасар бала келсе, алпыстағы шал келіп сәлем берер. Кісі елдінде сұлтан болғанша ,өз елінде ұлтан бол. Олай тартсан арба сынады деген мақал-мәтелдерді қолдану арқылы. Мұны оқушылар ынтаменойланады. Мақсаттарын іске асырады.
Мектеп-оқушы тұллғасы мен санасының дамуы қуатты жүретін ерекше құнды қайталанбайтын кезеңі.Сондықтан да бастауыш білім-үздіксіз білім берудің алғашқа сатысы.Осыған сәйкес оқушығы белгілі бір көлемдегі білім, білім-дағдыларды меңгеру мен бірге табиғат, қоршаған орта дүние туралы түсініктерін кеңейте отырып оларды шағармашылық бағытта жан жақта дамуы дамыту – бүгінгі күннің басты талабы. Бұл әрине мұғалімнің көп үрдісін талап етеді. Мектептегі оқу тәрбие үдерісінде мәдениеттің озық үлгісінің мүмкңндңгң мол, сабақ барысында ұлттық мінез-құлық ,әдеп-ғұрып негізінде бата, аталы сөздер , тәрбиелік мақсатта мақал-мәтелдерді пайдалану. Мектептегі оқу-тәрбие үдерісінде пайдалану. Қазақ халқа – сөз қадірін біліп оны қастерлеп, реттеп, терең мағыналы сөздерін зерлеп келе жатыр.Олай болса , халқымыздың ұлдарымыздың қыздарымыздың санасына сіңдіріп, салт-дәстүрлерді сақтауға, әдеп-ғұрып кеңінен қолдануға үйрету.Үйрету кезенің халқымыздың тұрмыс,салт шектетіп, мұнымыз тым жұтаң болады. Ұрпақ – өмірдің жалғасы, хадықтың мұрагері , кең даламызда көшпелі ұрпағына жақсы тәрбин берудің салтвн, дәстүрін , салт-дістүр, әдеп-ғұрып қалыптастырған еңбекті сүю, қиыншылыұұа төзіммен қарау,сөз асылын қастерлеп,үлкенді сыйлау, тапқырлық пен алғырлық таныту, ата-тегін, ата-салтын бұзбау,сөз ақылын өастерлеу,ел намысын қорғау,үлкендерді сыйлау т.б талаптар қойған. Мектепте ұйымдастырылған тапқырлық көрме, этностық шығармалар, шығармаларын сахнаға лайықтап тәрбиеләк мәні бар көрсету, сурет салу, газет журналдарын жазу, ұйымдастыру, әдістемелік дәстүрін оқыту, тапқыштыұ жарысы бәрі әр түрлі әдістер арқылы оқушылардың отан сүйгіштік сезімін дамытып, адамгершілігін арттырады. Баса айтқанда балалардың сана-сезімін дамытып, мақал-мәтелдерді жаттатып білім тәрбие беру.Әр алуан мазмұндағы мақал-мәтелдерді таныстырып, бала қиялын ұштап, еркін сөйлеуге үйрету.
Достарыңызбен бөлісу: |
