Технические правила

• 
  Нысаналардың барлығы 1988 жылғы үлгіде;
  
• 
  Блиндажды пайдаланбай IIIа-ВП, III-ВП жаттығуларында нысананы өздігінен ауыстырмаған кезде қатысушыларға әрбір есепті ару үшін 1,5 минут беріледі;
  
• 
  «С», «Д» және «Е» санаттағы жарыстарда блиндажды пайдаланбай нысаналарды өздігінен ауыстырмаған кезде сынамалық және барлық есептік нысаналарды бір уақытта қоюға рұқсат етіледі. Қатысушылар БТА белгілеген есептік нысаналардың жеңіліс тәртібін сақтауы қажет.
  

2. 
   Пневматикалық мылтықтан ату:
   

• 
  (I-ВП) жаттығу – отырған немесе тұрған қалпында шынтағымен бағананы тіреп орындалады;
  
• 
  (II-ВП) жаттығу – отырған немесе тұрған қалпында шынтағымен бағананы тіремей орындалады;
  
• 
  (IIIа-ВП) жаттығу – отырған немесе тұрған қалпында шынтағымен бағананы тіремей орындалады;
  
• 
  (III-ВП) жаттығу – тұрған қалпында қару белдігін пайдаланбай және тіреусіз қолмен орындалады. Мылтықты екі қолымен, оң иығымен, кеуденің және беттің оң жағымен ұстайды. Сол қолын денесіне қысып ұстауына болады.
  

1) Жарыстарда осы ереже талаптарына сәйкес қару жөніндегі төрешілер жаттығуға рұқсат етілген тек қана дұрыс қаруды пайдалану қажет.

2) Осы Ережеде келтірілмеген немесе оның мағынасына қарама-қайшы келетін қаруға арналған барлық керек-жарақ пен киімдер және жараққа қажетті заттарды пайдалануға тыйым салынады.

3) Әрбір қарудың жіберу ілгегінде сақтайтын темір істік болуы қажет. Шүріппені басу қару тіке тұрған кезде жүргізіледі. Басу механизмі былай реттелуі керек: қарумен қандай да бір іс-әрекетке барған кезде оқ өзі атылып кетпеуі қажет.

4) Қару, жарақ және киімі тексеруден өткен соң және қару жөніндегі төрешілер рұқсат берген соң оларға осы Ережеге қайшы келетін қандай да бір өзгерістер енгізуге рұқсат жоқ..

5) Жаттығуды орындаған кезде бір ғана және барлық тексеруден өткен және рұқсат етілген қару-жарақ және киім пайдаланылуы қажет.

6) Егер тексеруден кейін және қаруға рұқсат берілгеннен кейін де атқыштың қаруы жөнді болмаса, онда оны жөндеуіне немесе қару жөніндегі төрешілер рұқсат еткен және тексерілген басқасымен ауыстыруға болады.

• 
  Компенсаторлар мен дульды тежегіштер пайдалануға тыйым салынады;
  
• 
  Оптикалық қарауылға рұқсат жоқ;
  
• 
  Мылтыққа немесе қарауылға түзеткіш линзалар бекітуге немесе қоюға (мергеннің түзеткіш көзілдірік киюіне болады) болмайды;
  
• 
  Жарық фильтрлері қарауылға бекітілуі қажет;
  
• 
  Линзасы немесе линзалық жүйесі жоқ кез келген үлгідегі қарауылдық құрылғыларға рұқсат етіледі;
  
• 
  Көзге арналған мылтыққа немесе қарауылға (немесе басқа) бекітілген көлеңкелегіштерге рұқсат етіледі.
  

1) Пневматикалық мылтық және тапанша:

• 
  Пневматикалық мылтық және тапанша қысылған ауамен немесе СО2 әрекет етеді;
  
• 
  4,5 мм (177) оқпан;
  
• 
  Қарауылдың құрылғыларын қоса алғанда, салмағы 5500 г-нан артық болмауы тиіс;
  
• 
  Сыртқы жүкке (ұңғыны орап тұратын цилиндрлік жүктен басқа) тыйым салынады;
  
• 
  Өзі атылатындардан басқа шүріппені басуды ұстап тұру;
  
• 
  Осы Ережеде шектелген барлық мылтықтың өлшемдері 15-қосымшада берілді.
  

• 
  Шнеллерлі басуға;
  
• 
  Сол қолдың саусақтарының орналасуын қосымша есептеу үшін мылтықтың құндағында тереңдетулер болуы керек;
  
• 
  Мылтықтың құндағында оң қолдың бас бармағы үшін тесік және оның жағдайын есептеу үшін тереңдетулер болуы керек;
  
• 
  Тапаншаның тұтқасы 2 мм-ден артық және оң қол буынының сырғымауы үшін бүдірлер қажет. Деңгейдің спирттік көрсеткіші.
  

1) Нысаналар баспаханалық әдіспен ақ немесе бозғылт тығыз немесе глянцтелген материалдан жасауы керек. Барлық нысаналардың өлшемі 18-қосымшада берілген.

2) сынамалық және есептік нысаналар бір таралымнан болуы қажет, олардың жоғарғы бөлігінде шифр, ауысымның нөмірі және нысананың реттік саны көрсетілуі керек. Сынамалық нысаналардың оң жақ жоғарғы бұрышында нысананың диагональдарына параллель жүргізілген қара жолақ, жолақ от алаңынан бірден көзге түсетіндей болуы керек.

19. қауіпсіздік шаралары

1) Жарысқа қатысушылардың барлығы қаруды және оқ-дәріні қолданғанда қауіпсіздік шараларын білуі және қатаң сақтау қажет;

2) Ату орнында мылтықты қабынан алуға, қаруды дайындауға бөлінген арнайы орында және от алаңда өзіне бөлінген от жағдайында рұқсат етіледі. Басқа уақытта мылтық қаптамада, қабында немесе жәшігінде жатуы тиіс.

3) Пневматикалық қаруға арналған оқ-дәрісіз жаттығу сол үшін арнайы бөлінген жерде немесе өзіне бөлінген от алаңда өтеді.

4) Спортшы өзі атылмайтын тек қана дұрыс мылтықты пайдалануы қажет.

5) Тек қана от алаңында қаруға оқ салынады (спортшыға арнайы бөлінген жерде) және «Оқта!» деген пәрменнен кейін жүргізіледі.

6) Жаттығуды орындау кезінде спортшы қаруды тек қана оқ-дәрілер алынғаннан кейін қоюына (қолынан түсіруіне) болады. Бұл ретте мылтықтың бекітпесі ашық қалуы қажет.

7) Атыс аймағында адамдар болған кезде қаруға қол тигізуге, сондай-ақ басқа атқыштың қаруын алуға, ұстап көруге болмайды, мұны тек қана от алаңындағы төреші атқыштың рұқсатымен жасайды..

8) Төреші егер от алаңында адамдар пайда болса немесе қауіпті жағдай қалыптасса, кез келген сәтте «Тоқта!,Оқты ал!» деген команда беріп, атысты тоқтатуға міндетті.

9) Жаттығудағы соңғы атуды жасағаннан кейін (немесе «Тоқта!, Оқты ал!» деген команда берілген соң, спортшы қаруын оқтан босатады,бекітпені ашады, және өзінің от алаңдағы орнын тастап кетпей от алаңындағы төрешіге тексеру үшін қаруын тапсырады, ол оқтың жоқ екендігіне көз жеткізуі керек.

10) Жаттығу атыстарын орындаған немесе жарыс кезінде оқталмаған қаруды нысанаға қарай бағыттауға, қалқандардың жақтауларын қасақана атуға, қалқан нөмірлерін атуға, жел жалаушаларын атуға қатаң тыйым салынады.

11) Қаруды және оқ-дәріні қараусыз қалдыруға болмайды.

1) Қатысушының міндеттері;

• 
  Қауіпсіздік шараларын білу және қатаң сақтау;
  
• 
  Жаттығуды орындау кезінде қарумен, қарауыл құрылғылармен, жарақтармен байланысты барлық іс-әрекеттерін өзі жасауға;
  
• 
  Басқа атқыштардың жаттығуларын орындауға кедергі келтіретін қарекеттерге жол бермеуге;
  
• 
  Қаруды тек қана өзіне бөлінген орындарда дайындауға және тазалауға.
  

• 
  Сынама атыс кестесіне сәйкес қаруды сынауға;
  
• 
  Оларды бекіту үшін көру аспаптарын және құрылғыларды пайдалануға;
  
• 
  Жаттығуды орындау мәселелері бойынша төрешілерге жүгінуге;
  
• 
  2 және 3 деңгейлі жарыстарда қарысушының көру аспабы болмаған жағдайда түзетушінің қызметін пайдалануға;
  
• 
  Түзетуші ойықтың дәрежесін және қажетті түзетпелерді атауға құқылы.
  

• 
  Жаттығуды орындау кезінде оның іс-қимылын бақылауды қиындататын ғимараттар салуға;
  
• 
  өзінің төсеніштері мен маттарын пайдалануға;
  
• 
  1 деңгейдегі жарыстарда 16 жасқа дейін және одан жоғары түзетушінің қызметін пайдалануға тыйым салынады.
  

1) Кезекті ауысымды от алаңына шығарғаннан кейін, қатысушыларды от алаңындағы орындарына дұрыс орналастырғанын тексергеннен кейін және қатысушының кім екендігін нақтылағаннан кейін от алаңындағы аға төреші «Дайындал!» деген пәрмен береді және сол мезетте хронометрді қосады.

2) Ауысымды жаттығу орындауға дайындау үшін сол жаттыңуды орындауға сәйкес тиісінше 3 немесе 5 минут уақыт беріледі (3-кесте).

3) «Дайындал!» деген пәрменнен кейін сынама нысаналар қойылуы керек.

4) Жаттығуға дайындалу кезінде көретін трубаны қоюға, оқсыз көздеуге, және жалған атулар жасауға болады. Пневматикалық мылтықтан ату кезінде компрессорлық желкеуікті оқтамай-ақ жалған атуларға (хлопоктар) рұқсат етіледі.

5) Жаттығуды орындау алдында от алаңындағы аға төреші жаттығуды орындау шарттарын қайталайды.

6) Ауысымның дайындығына бөлінген уақыт аяқталғаннан кейін (немесе бұрын егер ауысымның барлық қатысушылары дайындалып үлгірсе және оны растаса) от алаңындағы аға төреші «Оқта!» деген пәрмен береді және 2-3 сек. кейін «Сөре!» деп хронометрді қосады және ағымдағы уақыт бойынша ауысымның басталған нақты уақытын хабарлайды.

7) «Оқта!» деген пәрменнен кейін қатысушылар қаруларын оқтауға құқылы. «Сөре!» деген пәрменнен кейін қатысушылар атысты бастайды.

8) Жаттығуды орындауға арналған бақылау уақытының аяқталуына 5 және 1 минут қалғанда от алаңындағы аға төреші «5 минут қалды!», «1 минут қалды!» деп хабарлайды.

9) Жаттығуды орындауға берілген бақылау уақыты аяқталғаннан кейін немесе ауысымдағы соңғы қатысушы соңғы рет оқ атқаннан кейін (егер атыс бақылау уақыты аяқталғанға дейін бітсе) от алаңындағы аға төреші «Тоқтат! Оқты ал!» деген пәрмен береді және сол мезетте хронометрді қосады..

10) «Тоқтат! Оқты ал!» деген бұйрық от алаңына адамдар, жануарлар пайда болса немесе нысананы түзету (ауыстыру) болмаса нысаналық қондырғының жұмысын реттеу қажет болғанда шұғыл түрде беріледі.

11) Атысты амалсыздан тоқтату кезінде үзіліс уақыты есепке алынады және егер ол 1,5 минуттан асып кетсе, онда сол ауысымға қатысушылар қажет болған үзіліске тең қосымша уақыт алуға құқылы.

12) Егер үзіліссіз ату кезіндегі мәжбүрлі уақыты 3 минуттан асса, онда ауысымға қатысушылар қосымша сынама атысқа және есепке алу үшін қосымша уақытқа ие болады, бұл ретте үзіліске тең уақыт беріледі. Оларға сынама нысана қойылады және сынамалық атыс жасау үшін 5 минут беріледі.

13) Атыс аяқталғаннан кейін қатысушы қаруын оқтан босатуы қажет және өз орнын тастап кетпей тұрып, оны төрешіге тексертуі қажет.

14) «Дайындал!» деген пәрменнен кейін және «Тоқтат!» деген пәрменге дейін от алаңында улауға және дауыс көтеріп сөйлеуге болмайды.

15) Төреші ол жарыс ережесін бұзбаса, оның атқышты мазаламауы қажет. Қарудың, киімнің немесе басқа да керек-жарақтың дайындығын бақылап тексеруді атыстардың арасындағы үзіліс кезінде жүргізуі қажет және бұл жағдайда атқыштар бір-біріне кедергі жасамауы тиіс. Атқыш көздеген кезде оны тек қауіпсіздік шараларын бұзса тоқтатады.

1) Жарыс ережесі бұзылған жағдайда немесе төрешілердің нұсқаулары орындалмаса қарысушыға оның сипатына және дәрежесіне қарай мынадай жаза қолданылады:

• 
  ескерту;
  
• 
  атыс нәтижелерінен айып ұпайларын шегеру;
  
• 
  жаттығуды орындаудан босату;
  
• 
  жарысқа қатысудан босату.
  

• 
  орнына келтіруге болатындар деп есептеледі. Бұл бұзушылық қаруға, киімге, жараққа, атыс кезіндегі даярлыққа, жаттығуды орындау шарттарына, мінез-құлқына және т.б.;
  
• 
  Жабық, яғни қатысушылардың алдында артықшылықтар алу үшін жасалған қасақана деп бөлінеді.
  

4) Қатысушыға ескертусіз оны жаттығуды орындаудан босатады, егер:

• 
  Ол қауіпсіздік шараларын өрескел бұзса, яғни «Оқта!» деген пәрменге дейін атып жіберсе, немесе «Тоқта! Оқты ал!» деген командадан кейін қаруын (оғы болмаса да) көрермендерге, төрешілерге немесе басқа атқыштарға бағыттаса;
  
• 
  Ережені жасырын бұзса;
  
• 
  Тексеруден кейін және қаруға рұқсат берілген соң қаруға, киімге немесе жараққа Ережеде рұқсат етілмеген өзгерістер енгізсе;
  
• 
  Тексеруден кейін және рұқсат етілгеннен кейін тексеруден өтпеген қару, киім, жарақпен ауыстырса;
  
• 
  Дәлелді себептерсіз өзі бастаған жаттығуды орындаудан бас тартса.
  

• 
  От алаңынан тыс атыс жасаса;
  

• 
  Нысаналық қондырғылардың жақтаулары, қалқандардың нөмірлері, атыс алаңының конструкторлық элементтері бойынша атыстарды саналы түрде жасаса.
  

7) Бұдан басқа қатысушының әрбір артық атысы екі ұпай айыпқа алынады және ол жаттығудың ең төмен деңгейінен шегеріледі. Төреші қатысушыға жаза қолданғанда оны ресми түрде айтуы қажет және ауысымның кәртішкесіне немесе от алаңындағы анықтамаға тиісі жазба түсіруі қажет.

1) Нысананың габаритті шеңберіне түспеген есепті ату (немесе сынама атыстардың саны шектелген жаттығуларда сынақ үшін ату) «мүлт кету» болып саналады, «нөл» деп есептеледі және қайталанбайды.

2) «А» және «В» санаттағы жарыстарда алғашқы нысана қойылғаннан кейін, егер қатысушы пневматикалық қарудан атқан кезде қарудың бекітпесінен оқсыз компрессорлы желкеуіктен атса, бұл оған мүлт кету деп есептеледі («нөл»). Бұл ретте қойылған есептік нысанаға (немесе келесі есептік нысанада «дыбыс» кезекті нысанаға дейін берілсе) қатысушы бір атуды кем жасайды.

3) «Оқта!» деген пәрменнен кейін, бірақ «Сөре!» деген бұйрыққа дейін атылған оқ мүлт кету деп есептеледі және қайталанбайды. Қатысушы бұл ретте бірінші есептік атуды (ол «нөл» деп есептеледі) орындамайды.

4) Егер қатысушы саны шектелген жаттығулар кезінде сынама ату кезінде сынақ үшін атуды орындағанда басқа адамның сынама нысанасына түссе, оған бұл атуды санауға тыйым салынады.

5) Егер қатысушы есептік ату кезінде басқаның есептік немесе сынамалық нысанасына түсіп кетсе, бұл оған «мүлт кету» деп есептеледі. Мұндай қателік жіберген қатысушы егер жарыста нысанаға бір есептік атудан артық орындау қажет болса, онда бір атуды аз жасайды.

6) Егер қатысушы өз нысанасындағы өзгенің ойығынан бас тартса, бұл жайында от алаңындағы төрешіні дереу хабардар етуі қажет. Бұл ретте:

• 
  Егер от алаңындағы төреші атқыштың қаралып отырған атуды жасамағандығына сенімді болуы қажет, яғни бұл ойықтың күші жойылады;
  
• 
  Егер от алаңындағы төрешіде атқыш сол атуды жасамағандығына толық сенімі болмаса, онда бұл ойық атқыштың есебіне алынбайды.
  

• 
  Бақылаушы қатысушының іс-қимылына және нысанасына жасаған қадағалаудың негізінде қатысушы бұл атуды жасамағандығын растаса;
  
• 
  Шамамен дәл сол уақытта көрші бір немесе үш от алаңында жаттығу орындаған қатысушы ату жасағандығын, ал ойықтың нысанада болмауын (мүлт кету) хабарласа (ал бақылаушы мұны растаса).
  

9) Егер қатысушының есептік нысанасында ойықтар бағдарламадағыдан көп болса, келесі нысанада (нысаналарда) ол тиісінше аз атулар (немесе керісінше) жасауы қажет. Жаттығудағы алғашқы қате екі атуы үшін қатысушы жазаланбайды, ал үшінші және одан кейінгілері үшін 2 ұпай айып салынады.

10) Атуды орындау кезінде от алмау есептелмейді және қосымша уақытқа мүмкіндік берілмейді.

24. Ойықтардың дәрежесін анықтау.

1) Түзетуші төрешілер ойықтың дәрежесін анықтағанға дейін қандай бір адамның болмасын нысанадағы ойықтарға жақындауына рұқсат етпейді.

2) Нысанадағы ойықтар егер оқтың калибрі габарит сызығын жауып немесе соған тиіп тұрса онда үлкен жаққа есептеледі.

3) Даулы ойықтарды бағалау көрінетін матадан оған қоршаулар жүргізілген қалып арқылы жүргізіледі (оның біреуі бақылау үшін, екіншісінің диаметрі оқтың калибріне тең болуы керек), немесе калибрдің көмегімен ойыққа қойылған фланцепен анықталады. Бағалау нәтижесі түзетуші төрешілердің біреуі немесе үшеуі қол қойып расталады. Басқа аспаптар арқылы бағалауға тыйым салынады.

4) Калибр қатты қағаздан жасалған нысаналарда қолданылады және ойыққа тек бір-ақ рет қойылады.

5) Пневматикалық оқтардан болған ойықтарды анықтау үшін фланецтің диаметріне тең «сыртқы» калибрлер пайдаланылады.

• 
  8 нөмірлі нысана үшін 5,5 мм-ге тең;
  
• 
  9 нөмірлі нысана үшін – 11,5 мм-ге тең.
  

7) Егер бір ойықтың шеті келесі ойықпен жыртылса, онда олардың дәрежесі тек қалып арқылы анықталады.

8) Қосылған (қосарланған) ойықтар бар болса,оларды екінші оқтың нысанада, қалқанда немесе экранда ізі көрінсе есепке алады.

Қосылған (қосарланған) ойықтардың болуын нысана алаңындағы аға немесе секторлық төреші нысананы түсірмей (орамай) бағалайды және оны түзетушіге бергенге дейін нысананың бланкісіне жазба түсіру арқылы растайды. Күмәнді жағдайларда нысана түзетушіге «қосарланған ойық бар» деген белгімен жібереді.

9) Егер түзетушінің 2 төрешісі даулы ойықтарды бағалауда келіспесе онда түзетуші үшінші төреші шақырылады және (+) немесе (-) белгілерімен бір уақытта кәртішкелер көрсету арқылы басым дауыспен анықталады.

10) Түзетуші шешіміне арифметикалық қателермен және нәтиже жазбасындағы қателіктер жөнінде тек қана наразылықтар берілуі мүмкін.

1) Күш гимнастикасы бойынша мыналардан жарыстар өткізіледі:

• 
  Ұлдар, жасөспірімдер, ерлер арасында биік белтемірге тартылудан;
  
• 
  Қыздар, бойжеткендер, әйелдер, ұлдар, жасөспірімдер, ерлер арасында еденде жатып таяну арқылы қолды бүгіп - жазудан;
  
• 
  Қыздар, бойжеткендер, әйелдер, ұлдар, жасөспірімдер, ерлер арасында арқанмен жату қалпында кеудені көтеруден.
  

- 12-15 жастағы ұлдар мен жасөспірімдер үшін тартылу 3 мин;

- 16-17 жасар (балалар командасында) жасөспірімдер үшін 3 мин;

- 16-17 жасар жасөспірімдер, 18-ден және одан да жасы асқан өрлер үшін 4 мин;

- еденде жатып таяну арқылы қолды бүгіп-жазу:

- 12-15 жасар қыздар үшін 3мин;

- еденде жатып таяну арқылы қолды бүгіп-жазу:

- 16-17 жасар қыздар үшін (балалар командаларында) 3 мин;

- еденде жатып таяну арқылы қолды бүгіп-жазу:

- 16-17 жасар қыздар үшін және 18-дегі бойжеткендер мен 18-ден асқан әйелдер үшін 3 мин;

- еденде жатып таяну арқылы қолды бүгіп-жазу:

«президенттік жарыстарда» 1 мин;

арқамен жату қалпында кеудені көтеру:

«президенттік жарыстарда» 12-17 жасар қатысушылар үшін 30сек;

арқамен жату қалпында кеудені көтеру:

«президенттік жарыстарда» 18 жасар және одан жоғары қатысушылар үшін 1мин;

3) Жарысты ұйымдастыру шарттары

- Жарыс спорт залдарында немесе ашық алаңдарда өткізілуі қаже.

Бірдей жас тобындағы қатысушыларды (ереже бойынша) бір ғана төрешілер бригадасы қызмет көрсетеді.

Бірдей жас тобындағы қатысушылар (ереже бойынша) бірге қатысу керек.

Әрбір снарядтың жанында: үстелдер мен орыдықтар (қатысушының орындығын қоса алғанда), сүлгі, снарядтың және төрешілер бригадасының реттік нөмірі жазылған тақтайша, төрешілерге арналған хронометрлер, құлағы ауыр еститін қатысушылар үшін жаттығуды орындауының дұрыстығын көрсететін қызыл және ақ түсті кәртішкелер, белтемірдің жанында магнезия ұнтағы, қайрау қағазы, белтемірдің грифін сүртетін мата, белтемірді дайындау және сөрелік бастапқы қалыпты алу үшін әртүрлі биіктіктегі банкеткалар (сатылар), белтемірдің астына қатысушылардың қауіпсіздігі үшін маттар қойылады.

- Техникалық себептерге байланысты жарақтарды сынап көретін және үлгілік төрешілік ұйымдастыру мүмкін болмаған жарыстарда Ереженің ерекшелігі командалардың өкілдері мен жаттықтырушыларына түсіндіріледі, ал қатысушыларға қыздырыну кезінде жарақтарды жіне магний тотығын сынап көру, төрешіліктің ерекшелігімен танысуға болады.

4) Күш гимнастикасына арналған жарақтар

1) Стандартты гимнастикалық белтемір:

-грифінің диаметрі 28+,-1мм;

Белтемірдің еденнен есептегендегі биіктігі 2750+,-250мм.

-қолды бүгу-жазу жаттығуында қолдың бүгілуін бақылау үшін қолданылатын байланыспалы платформаның (21-қосымша) биіктігі 50+,-10мм, ұзындығы 300+,-10мм болуы қажет.

5) Биік белтемірге тартылу:

-Биік белтемірге тартылу қолдарымен жоғарыдан ұстап асылып тұру арқылы кеудесін, аяғын ұзыннан түзу ұстар тұрған бастапқы қалыптан орындалады.

«Бастапқы қалыптағы қолдарыңды иықпен теңдестір!»деген қалып қатысушының қолдарының сұқ саусақтары арасындағы аралық өзінің иығының кеңдігінен алақанының кеңдігі кем не артық болмауы тиіс деген сөз.

- Аға төрешінің «Жараққа» деген бұйрығынан кейін қатысушы спорттық киімімен белтемірге жақындайды және 1 минут ішінде өзі немесе жаттықтырушының көмегімен белтемірдің грифін дайындайды, белтемірді ұстап көріп қолдарын жаттығуды орындауға дайындайды.

- Қатысушы ұйымдастырушылардың берген магний тотығын пайдалана алады немесе таза қолдарымен тартылады.

Нұсқау: қатысушы өзіне және барлық қатысушылар үшін төрешілер алқасы тексертуге уақыт берген жағдайда өзінің магнезиясын пайдалан алады.

-белтемірге шақырылғаннан кейін 1 минут өткен соң (егер қатысушы одан бүрін дайын болмаса) аға төреші «Баста!» деген бұйрық береді, содан кйін қатысушы қозғалыссыз сөрелік БҚ алуы қажет және «Рұқсат» деген пәрменнен кейін жаттығуды орындауға кіріседі.

5) Қатысушы тартылу кезінде:

- БҚ-дан иегін белтемірдің грифінен жоғары көтеріп үздіксіз қозғалып тартылуы қажет;

- Асылуы қажет;

- Тербелісті өзі тоқтатуы қажет;

- Төрешілер үшін БҚ 0,5 сек көруі үшін алуы керек;

- Есепші-төрешінің санай бастағанын естігеннен кейін жаттығуды одан әрі жалғастыруға міндетті.

Нұсқау: Бастапқы қалыпта өкшесінің тербелісі 0,5 өкше ұзыннан тұрғанда.

6) Тартылу кезінде қатысушыға:

- алақанына немесе грифке конифольді қоса алғанда желімдегіш заттарды пайдалануға;

- еденнен немесе басқа заттардан тартылуға;

- кеудесімен «жұлқуға», «сермеуге», аяғымен толқындар жасауға;

- қолын кезекпе-кезек бүгуге;

- бір қолымен асылып тұруға;

- алақанын жайып жіберіп, ұстауды жіберуге;

- алақанды жайып, қолымен белтемердің бойымен немесе қарама-қарсы ұстауға;

- кезекті тартылу кезінде тоқтап қалуға рұқсат етілмейді.

7) Қатысушы:

- сөрелік БҚ алу үшін тірек немесе жаттықтырушы көмегін пайдалануға;

- алақандарын жазбай-ақ белтемірдің грифінде ұстау жағдайын өзгертуге;

- тартылуды жеделдетіп немесе ақырындап орындауға құқылы.

8) Әрбір дұрыс орындалған тартылыс «Бар!» деген пәрменнен белгіленеді, ол аға төрешіге қатысушының иегі белтемірдің грифінен жоғары көтерілген кезде айтылады.

9) Қатысушының бастапқы БҚ есепке алғаннан кейін (0,5сек) есепші-төреші аяқталған тартылудың кезекті есебін дереу хабарлайды. Бір уақытта есепті хабарлауды бастау жаттығуды одан әрі жалғастыруға рұқсат беру болып табылады.

Нұсқау: есепші-төреші егер қатысушы БҚ 0,5 секундта есепке алмаса анда есепті кідіртуге құқылы.

10) Қатысушы жаттығуды орындау ережесін бұзса, онда аға төреші «Жоқ!» деп хабарлайды және қателікті қысқаша түсіндіреді, ал есепші төреші қатысушы БҚ келгеннен кейін алдыңғы есепті хабарлайды.

11) «Қағып кету» қатесі кезінде, яғни ашылған алақанды есепке алғанда қатысушыға тартылуды орындағандағы кезекті бір дұрыс ұпай есепке алынбайды.

12) Егер «Жоқ!» деген бұйрық үш рет қатарынан қайталанса, аға төреші «аяқталды!» - деп бұйырады және тартылудың есепке алынған санын қатты дауыспен айтады.

13) Төреші – хронометрші жаттығуды орындауға кеткен уақыт туралы «30 сек кетті!», «Минут!» деп бұйрықтар береді.

14) Төреші – хронометрші «Рұқсат!» деген команда беру және секунд санағышты қосу арқылы минут сайын жаттығуға кеткен уақытты хабарлайды. Бақылау уақытының соңғы минуттарында ол «1 минут қалды!, 30 секөнт қалды, 15 секөнт қалды, 5,4,3,2,1, Уақыт!» деп хабарлайды және секөнт санағышты тоқтатады. Уақыт деген бұйрықпен бірге аға төреші аяқтады деп бұйрық береді және есепке алынған тартылулардың санын атайды.

15) Егер қатысушы жаттығуды орындауды өзі (секіріп) немесе «Аяқтады!» деген бұйрықпен бірге аяқтаса төреші – хронометрші тоқтатады және жаттығудың орындалған уақытын хабарлайды.

16) «А» және «В» санаттағы жарыста жарақтағы аға төреші жаттығу аяқталып болған соң дереу саусақтарымен сипап тексеруі қажет және белтемірді араласпаған спиртпен сүртіп қатысушының қолы мен белтемірде желімдегіш заттардың болу – болмауын тексеріп көреді, бұдан кейін хатшы хаттамаға белгі түсіреді.

17)Жарақтағы аға төреші желімдегіш затты пайдаланғандығын анықтаса, тез арада қарап шығу комиссиясының төрағасын және күш гимнастикасынан бас төрешінің орынбасарын қатысушының қолын және белтемірді қайтадан бірлесіп тексеруге шақыртады. Дауыстар тең болса, шешім қатысушының пайдасына шешіледі.

18) желімдегіш затты пайдалануды айғақтау қатысушы сол жарыстан шектетуге негіз болып табылады.
Биік белтемірге тартылу

1) Қолды бүгіп-жазу еденде жатып таяну арқылы бастапқы қалыптан орындалады; алдына қарай түзу ұсталған қолдар еденге саусақтарын алдына қойып иығымен бірдей жағдайда тіреледі; иығы кеудесі және аяқтары ұзыннан созылған түзулікте, аяғының башпайлары еденге қосымша тірексіз тіреледі.

2) Аға төрешінің «Жараққа!» деген пәрменінен кейін қатысушы қыз байланыспалы платформаға жақындайды. Минут ішінде құрылғыны байқап көреді және жаттығуды орындайды.

3) 1 минуттан соң жараққа шақырғаннан кейін (егер қатысушы қыз бұрын дайындалмаса) аға төреші «Баста!» деген пәрмен береді. Содан кейін қатысушы сөрелік бастапқы қозғалыссыз қалыпты алып, «Рұқсат!» деген пәрменнен кейін жаттығуды орындайды.

4) Қолды бүгіп жазу кезінде қатысушы:

• 
  Бастапқы қалыпта қолын бүгіп, кеудесін байланыспалы платформаға тигізу қажет;
  
• 
  Қолын жазып бастапқы қалыпқа келеді;
  
• 
  Төрешілер белгілеуі үшін бастапқы қалыпты 0,5 сек. Ұстайды;
  
• 
  Аға төрешінің «Бар!» деген пәменін естігеннен кейін жаттығуды жалғастырады;
  

5) қатысушыға тыйым салынады, мына жағдайда:

- «Баста!» деген пәрменнен кейін сөрелік бастапқы қалыпты алып кідіріс жасауға;

- демалыс кезінде бастапқы қалыпты бұзуға;

- аяқтарына тіреу жасауға;

- еденге санын тигізуге;

- кеуденің өстік сызығына қатысты шынтағын 45 градусқа сілтеуге;

- басын, иығын, кеудесін «жұлқуға» және «толқын» жасауға;

- кезекті қолды бүгіп жазу кезінде тоқтап қалуға;

- кеудесін платформаға 1 сек артық тигізуге;

6) Қатысушы:

-қолды бүгіп жазуды жылдам немесе асықпай орындауға;

- бастапқы қалыпта демалуға құқылы.

7) Қолды бүгіп жазудың әрбір дұрыс орындалуы бастапқы қалыпта 0,5 сек-қа бастапқы қалыпты белгілегеннен кейін аға төреші беретін «Бар!» деген пәрменмен белгіленеді. «Бар!» деген пәрмен бір мезетте жаттығуды жалғастыруға рұқсат ету болып табылады және төреші есепшінің есепке алынған бүгіп-жазуларды хабарлауымен жалғасады.

8) Қатысушы жаттығу ережесін бұзса аға төреші «Жоқ!» деген пәрмен береді және қатені қысқаша хабарлайды, ал есепші төреші қатысушы бастапқы қалыпты 0,5 секундқа белгілесе, алдыңғы есепті хабарлайды. Қате жіберсе, алдыңғы есепті хабарлайды. Қате жіберсе, алдыңғы есепті хабарлау жаттығуды орындауға рұқсат беру болып табылады.

9) қолды кезекті бүгіп-жазуды орындау кезінде бастапқы қалыпты бұзса, («Жоқ!» деген пәрмен, қателікті көрсету және алдыңғы есепті хабарлау) қатысушыға дұрыс орындалған бір ғана бүгіп-жазу есепке алынады.

10) Хронометрші төреші жаттығуды орындауға дайындыққа берілген уақыттың аяқталғандығын «30 сек кетті!», «Минут!» деп хабарлайды.

11) Хронометрші –төреші «Рұқсат!» деген пәрменмен секундсанағышты қоса отырып, жаттығуды орындаудың кеткен уақытын минут сайын хабарлайды. Бақылау уақытының соңғы минутын «минут қалды,30 секунд қалды, 15 секунд қалды, 5;4, 3,2,1 Уақыт» деп хабарлайды және есепке алынған бүгіп-жазуларды хабарлайды.

2. 
   Қатысушылардың қателіктері:
   

Еденде жатып тірелу арқылы қолды бүгіп-жазу.

1) жаттығу бастапқы қалыптан (БҚ), орындалады; гимнастикалық матта жатып, қолдарының саусақтары желкесінде «құлыптаулы» күйде. «Сөре!» деген пәрменнен кейін қатысушы кеудесімен шынтағымен санын және тізесіне тигізіп және БҚ дейін қайта жазылып, жауырнын матқа «еденге» тигізеді.

2) аға төреші (немесе төреші-хронометрші) «Сөре!» деген(бір мезетте секундсанағышты қоса отырыпс), пәрмендер береді

3) есепші төреші кеудені көтеру жаттығуының дұрыс орындалғанын еселей отырып, есепке алады.

4) Қатысушы қателік жіберген жағдайда есепші төреші «Жоқ!» деген пәрмен береді және сол арада қатені атайды, қатысушы БҚ-ға келгеннен кейін алдыңғы есепті атап көрсетеді.

5) Бұрынғы есепті үш мәрте қайталағаннан кейін «№ қатысушы(немесен тегін атайды)! «Тоқта!» деген пәрменмен жаттығу орындау тоқтатылады.

6) жаттығуды орындау кезінде қатысушылардың қателігі және олардың атаулары:

• 
  «санына тиген жоқ» – қатысушы шынтағымен саны мен тізесіне тиген жоқ
  
• 
  «БҚ белгіленбеді» – қатысушы жауырынымен матқа (еденге) тиген жоқ;
  
• 
  «қолдары ашылды» – қолдарының саусақтары«құлыптан» шығып кетті;
  
• 
  «90 градустан жоғары» – қолдарының саусақтары «құлыптан шығып кетті»
  

1) Шаңғы жарысы 3,5,10 және 10 км-ге еркін немесе классикалық улгіде өткізіледі. Бұл жайлы жарыс ережесінде көрсетіледі.

2) Жарыс жолдарының Ережеге сәйкес биіктік алмасуы, өрлеу, тегіс және ылдилау болатын учаскелері болуы қажет.

3) Қозғалыс бағытын кенеттен өзгертуге болмайды. Қозғалыс бағытының өзгеруі ылдиға дейін болуы керек, одан кейін болмайды.

4) Үлкен жылдамдықта және тайғақ шаңғы жолдарында ылдилар қауіпсіз болуы қажет. Тайғанақ бұрылыстардан, сүйір бұрыштардан және тар жолдардан аулақ жүру қажет.

Сондай-ақ балаларға, әйелдерге, әзірлігі нашар қатысушыларға арналған жолдарды дайындау кезінде осы талаптар сақталуы қажет.

5) Классикалық үлгідегі екі шаңғы жарысын өткізу және қар таптайтын машиналар үшін трассаның ені 3-4 м болуы қажет. Ылдида трассаның ені кемінде 4 м, ал ылдидағы бұрылыстарда кемінде 6 м болуы қажет.

6) Егер онда жаяу жүргіншінің аяқ киімінің ізі қалса, онда шаңғы трассасы нығыздалған деп есептелінеді. 2,5 м ені бар трассаға қар нығыздалғаннан немесе арнайы машинамен жүріп өткеннен кейін екі щаңғы жолы салынады. Олар бір-бірінен (щаңғы жолының ортасынан өошегенде) 1-1,2 м-к аралықта орналасқан.

7) Бір щаңғы жолынан екі жеке із бір-бірінен 17-25 см ( щаңғының ортасын есептегенде) аралықта орналасуы қажет. !Әрбір щаңғы жолы үшін соқпақтың тереңдігі кем дегенде 2-3 см болуы қажет.

8) Мұзы дұрыс қатпаған өзенде, көлде және батпақты жерде, темір жол, үдемелі қозғалыстағы тыс жолдарда трассалар салуға тыйым салынады.

1) Трасса болаттан жасалған металл бауы бар ұзындығы 50 м-к рулеткамен немесе қашықтық өлшегішпен өлшенеді.

2) Трассаны өлшегенде акт жасалады, оған жарыстың ресми өлшеуіші («С» және «Д» және «Е» санаттағы жарыстарда инспектор) шаңғы жарысы мен спорт мәселелері жөніндегі бас төрешінің орынбасары, трасса бастықтары мен олардың орынбасары, трасса бастықтары мен олардың орынбасарлары қол қояды. Актіге трассаның сұлбасы бейіні қоса тігіледі. Көрсетілген құжаттар жарыс басталғанға дейін бас төреші бекітеді.

30. Биіктіктің алмасуы

1) қашықтықтың ең төменгі және ең жоғарғы нүктелері арасындағы биіктіктің алмасуы

• 
  8 км қашықта (жасөспірімдер, әйелдер, ересек жастағы ерлер) – 100 м-ден;
  
• 
  10 км-ге (16-39 жастағы ерлер үшін) – 200 м-ден аспауы қажет;
  

3) «А»және «В» санаттағы жарыстарда трассалар 8-12С-тік жардан көтерілуде және 18С-тік жардан қысқа көтерілуде трассаның үштен бірін қамтуы қажет.

4) «А» және «В» санаттағы жарыстардың біліктілік талаптарына трасса сәйкес болуы үшін биіктік алмасуының қажетті сомасы (МТ):

• 
  әйелдердің 3 км-к қашықтығында -30м, 5 км-к қашықтықта-150 м;
  
• 
  ерлердің 5 км-к қашықтығында -150 м, 10км-к қашықтықта -300м.
  

1) Трассаның ұзын бойына жалаушалар қойылады. Ылдилар мен бұрылыстарды белгілеу үшін жалаушалардан салпыншақтар ілу ұсынылады. Жалаушалар трассаның ішкі жағынан арасы 1-1,5 м-ден қойылады. Трасса қатысушының қозғалыс бағытына қатысты күмән тудырмайтындай етіп белгідеуі тиіс.

2) Трассаны белгілеу үшін шаңғы белгісі, жебелер, түрлі-түсті жалаушалар және салпыншақтар пайдаланады. Жалаушалар қатысушы жалаушаның жанынан өткен кезде кейінгісін көре алатындай етіп бір-бірінің арасына қойылады. 1 км трассаға орташа есеппен кемінде 30 жалауша қойылуы қажет. Трассадағы жалаушалар қатысушылардың жынысына және әртүрлі қашықтыққа орай әр түсті болуы қажет.

3) Сөреден бастап әрбір километрдің соңында 1,2,3,4 км және т.б., ал мәреге 500 және 200 метрдей қалғанда: «Мәреге дейін 500 м», «Мәреге дейін 200 м» деген сары тақтайшалар ілінеді, ондағы сандар қара бояумен жазылады.

4) Күрделі ылдилар мен бұрылыстарда анық көрінетін сары түсті леп белгісі бар жалауша қою қажет.

32. Сөре мен мәрені жабдықтау.

1) Сөре мен мәренің орны бір деңгейде бір-бірінен кемінде 10 м жақын және 100 м-ден алыс емес қашықтықта болуы қажет. Мәренің орны оған жақындаған қатысушы кемінде трассаның қалған 50 м-ден көрінетіндей және соңғы шақырымдарда ылди болмауы қажет.

2) «А» және «В» санаттағы жарыстарда сөре алдында шаңғышы маркілеуге орын қойылады. Маркілегеннен кейін қатысушы бірден сөреге шығады.

3) Сөре алаңында сөрелік хаттамалар, трассаның сызбасы мен бейіні, сондай-ақ температуралық табло қойылуы қажет.

4) Шаңғы жарысын өткізу кезінде мыналар болуы қажет:

• 
  зардап шеккен қатысушыларды эвакуациялау үшін көлік (арба,қарда жүргіш, санитарлар автокөлігі);
  
• 
  шаңғыға орнатылған зембілдер («орамалар және көрпелер»);
  
• 
  жеке таңғыш пакеттер (бақылаушылар).
  

1) Жарыста мынадай сөрелерге рұқсат етіледі:

• 
  жалғыз (қатысушылар аралығы 30 сек немесе 1 минуттан сөреге шығады);
  
• 
  жұптасып (қатысушылар екеуден арасы 30 сек немесе 12 минуттан сөреге шығады);
  
• 
  топтасып(қатысушылар топтасып (командамен) 3-5 адамнан арасы 1 минуттан сөреге шығады; сөренің қайталануы бұл ретте жеребемен анықталады);
  
• 
  жалпы, мұнда барлық қатысушылар бір уақытта сөреге шығады.
  

1) Сөреден шығатын қатысушылар сөре алдында тіркеуден өтеді.

2) Жарыс шартына сәйкес шаңғысы маркіленбеген киімі, нөмірі қатысушыға сай келмесе мұндай қатысушы сөреге жіберілмейді.

3) Қатысушы сөрелік хаттамада белгіленген уақытта сөреден шығады. Егер ол келмесе немесе жарысқа бірнеше қатысушы кешіксе, онда қалған спортшылардың сөрелік уақыты өзгермейді.

4) Егер жалғыз, жұптасып немесе топтасып сөреде сөреші қатысушының бүйірінен сол жақта сөрелік сызықта тұрса және сөреге дейін 10 сек қалғанда «10 секунд қалды!» деп команда берсе 5-4-3-2-1 деп санауы қажет және «Марш!» деген бұйрық береді. Егер сөре электрлі хронометрмен берілсе, онда дыбыстық сөрелік белгі беріледі. (Зуммер)

5) сөрелік бұйрық берілгенше, жарысушының аяғы «шаңғыны бекіту»және таяғы сөрелік сызықтың алдында тұруы тиіс.

6) алдын ала сөреге шығып кеткен қатысушы сөрешінің бұйрығы бойынша орнына қайта келуі қажет, содан кейін ғана ол қайтадан сөреден шығады. Бұл ретте қатысушы белгіленген хаттамалық сөрелік уақытта сөреден шықты деп есептеледі.

7) жалпы сөреде қатысушылар алдын ала тұру сызығына орналасады, яғни сөрелік сызықтан 5 метрдей жерде тұрады. «Сырт киімді шеш!», «Сөреге!» деген бұйрықтардан кейін қатысушылар киімдерін шешіп, сөреге шығады.

8) Сөреші 10 секунд қалғанда «10 секунд қалды!»5 сек қалғанда «5 секунд қалды!» деген дайындық бұйрықтарын береді және тапанша немесе жалауша көтереді. Уақыт өткеннен кейін ату арқылы немесе «Марш!» деген жалаушаны түсіру арқылы бұйрықтар беріледі.

9) жалпы сөреде уақытынан бұрын сөреге шыққан қатысушылар оларды қайтарады және барлық қатысушылар үшін жана сөрелік белгі беріледі.

10) Топтасып немесе жалпы сөреден шығу кезінде алғашқы 100 м қашықтыққа шыққан қатысушылар класскалық үлгіде әрқайсысы өз шаңғы жолында жүгіреді, содан кейін ғана еркін түрге көше алады, ал қолжалғай қалған 100 м үш жалпы жолының біріне өтуіне болады.

11) хаттамадағы уақыттан сөреден шығуға кешіккен қатысушы сөрешінің шешімімен кез келген уақытта басқа жүгірушілерге кедергі жасамай, бірақ жарысқа соңғы қатысушы сөреден шыққаннан кейін шығады. Ол шаңғысын маркілеуі тиіс, сөреде тіркелуі және сөрешінің белгісі бойынша сөреден шығуы тиіс. Бұл ретте ол сөрелік хаттамалық уақытта жарысқа шықты деп есептеледі.

12) Бас төрешілер алқасы кешігу төтенше жағдайлармен байланысты болды деп шешкенде қажет болса, төрешілер жарысқа кешіккен қатысушының нақты сөрелік уақытын тіркеуі қажет.

35. Мөре.

1) Мәредегі төрешілер бригадасы қашықтықтың аяқталғандығын мәре сызығын бірінші болып кесіп өткен аяқтың саны бойынша шаңғы деңгейінен 25 см биіктікте (1 секундқа дейінгі дәлдікпен) және мәрелік хаттамаларды және мәредегі аға төрешінің хронометрінен кейін есепке алады және хаттамаларды шаңғы жарысынан бас хатшының орынбасарына тапсырады. Автохронометр болған жағдайда қатысушылардың уақыты 0,01 секундқа дейінгі дәлдікпен өлшенеді, нәтижелер келесі толық секундқа дейін шеңберленеді.

2) Қатысушы:

• 
  қашықтықтың соңғы 200 м-де мәре алдында шаңғы жолын баспауға;
  
• 
  таяғын ауыстыруға;
  
• 
  қолжағалауда бір шаңғы ауыстыруға;
  
• 
  қашықтықта шаңғысын майлауға және мүкәммалын басқа біреудің көмегінсіз жөндеуге;
  
• 
  майды ауыстыру кезінде жылытқыш аспаптар қолдануға, егер оларды басқа адам жақса;
  
• 
  тамақ ішуге;
  
• 
  өзі немесе басқа қатысушылардың қашықтықтың қандай да бір бөлігін қалай және қандай уақытта өтіп жатқандығы туралы мәлімет алуға;
  
• 
  медициналық көмек алуға.
  

• 
  барлық бақылау қосындарын өтуге;
  
• 
  мәреден кейін шаңғысындағы маркілеуді тексеруге беруге;
  
• 
  жарысты тоқтатқаннан кейін бұл жайында бақылаушы төрешіге және команда өкіліне хабарлауға;
  
• 
  басқа қатысушының артынан келе жатып оның шаңғысынан өзінің шаңғысының басына дейінгі 1 м-ге дейінгі аралықты сақтауға;
  
• 
  бірінші болып келе жатып, оны қуып жеткен қатысушының талабы бойынша оған қос шаңғысымен шығып, шаңғы жолын беруге (қашықтықтың аяқталуына дейін 200 м басқа);
  
• 
  қашықтықтағы спортшылардың біреуіне жазатайым оқиға болса, оған бірінші болып көмек көрсетуге және бұл жайында жолында кездестірген бірінші төрешіге хабарлауға міндетті.
  

• 
  1-тармақта көрсетілгеннен басқа қандай да бір көмек алуға;
  
• 
  Бір немесе (қолжалғауда ) 2 шаңғы ауыстыруға;
  
• 
  өз командасы мүшелері (жанкүйерлер), тарапынан көшбасшының болуына немесе басқа қатысушыға 30 м бойы көшбасшы болуға (оны алдынан, артынан немесе бүйірінен ілесіп отырға);
  
• 
  басқа қатысушының қашықтықты жүріп өтуіне кедергі жасауына тыйым салынады..