Еңбек және демалыс режимі

Жұмыс күні ішінде адамның еңбек ету қабілеті өзінің жоғарғы дәрежесіне бірден жетпейді.

Жұмыстың ерекшелігіне қарай әдепкі 0,5-1,5 сағат аралығында қалыптасу, машықтану мерзімі, одан кейінгі 1,5-3,0 сағат аралығында жұмысқа жоғары тұрақты қабілеттілік мерзімі, одан кейін тағы да шаршауы себепті еңбек қабілетінің төмендеу мерзімі туындайды. Сондық-тан өнімді еңбек ету мерзімінде жұмыс ырғағының бұзылуы немесе амалсыз үзіліс жасалуы адамның көп энер­гия шығындауына, шаршауына әкеліп соқтырады. Мұның өзі енбекшінің жарақаттануына қолайлы жағдай тудырады. Алайда, еңбекшінің еңбек етуге қабілетінің төмендеген мерзімінде берілетін қысқа мерзімді үзілістер де олардың шаршағанын басып, еңбек етуге кабілетін қайтадан қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Денсаулық сақтау органдары жұмыс уақытының әдепкі 2,5 сағаты өткеннен кейін өндірістік гимнастика жасау үшін 10 минут, 4 сағаттан кейін 40 минуттық түскі үзіліс, одан кейін 2 сағат өткесін дене шынықтыру жаттығуларын жасау үшін 10 минуттық үзіліс жасауды ұсынады.
Дәрігерлік алдын алу шараларын ұйымдастыру
Еңбек талабына сәйкес жұмысқа жаңадан қабылданатын адам алғашқы және одан кейін белгіленген мерзімде дарігерлік байқаудан өтуі тиіс.
Мерзімді (профилактикалық) байқау жалпы аурудың бастапқы белгілерін анықтап, оның алдын алу үшін жасалады. Мұндай байқаулар емханаларда немесе емдеу-алдын алу мекемелерінде жүргізіледі.

Дәрігерлік байқаудан өтуге тиісті контингентті және байқауды жүргізу мерзімін санитарлық-эпидемиологиялық станция ережеге сөйкес белгілейді. Олардың мерзімі жұмыстың түріне қарай үш айда, жарты жылда, жыл сайын немесе екі жылда бір рет болып белгіленуі мүмкін.

Оған қосымша көлік жүргізушілері рейске шығарда немесе рейс соңында күнделікті дәрігерлік байқаудан еткізідеді.

Кәсіби науқастанудың алдын алуға емдеу-профилактикалық тамақтандырудың маңызы зор. Оның тәртібін де емдеу мекемелері белтілейді. Минералды тыңайтқыштармен, пестицидтермен және басқа зиянды заттармен жұмыс жасайтындарға тегін сүт пен қорғаныс майлары берілуі тиіс.

Еңбек жағдайының ауырлығы мен күрделілігіне қарай кәсіпорындарда демалу бөлмесі,

емдік дене шынықтыру бөлмесі, физиотерапия бөлмесі ұйымдастырылады. Өндірістік гимнастикаға үлкен көңіл бөлінеді.

Жұмыс уақыты және демалыс уақыты - бұлар еңбек құқығының өзара  байланысты түсініктері. Қызметкерлердің  еңбек кызметінің ұзақтығы жұмыс  уақыты арқылы анықталады.

Жұмыс уақыты және оның ұзақтығы жұмысшылар қозғалысы тарихындағы ең негізгі  талаптардың бірі болды. Адамзат  тарихында еңбек уақыты ұзақ уақыт  бойы заң шеңберімен шектелмеді және жұмыс беруші еңбек міндеттерін  орындау уақытының  ұзақтығын  өз қалауынша белгілейтін.

Әдетте, бұл  кіріптарлы жағдайларда жүзеге асырылды және жұмыс уақытының ұзақтығы барлық шектерден асып, тәулігіне 14-16 сағатқа  дейін жетті.

XIXғасырдың басындағы жұмысшылар  қозғалысы негізгі талаптардың  бірі ретінде жұмыс уақытын  қысқартуды талап етті.Бірқатар  мемлекеттерде жұмысшылар көшелерге  шығып, жұмыс уақытының ұзақтығына  белгілі бір шек қоюды талап  етті.Жұмысшылар қозғалысының нәтижесінде  XIXғасырдың ортасында әйелдер  мен балалар үшін жұмыс уақытын  қысқарту туралы заңдар қабылданды. Кейінірек бұл ереже ер адамдарға  да таралды.1897

жылы Ресейде жұмыс уақытын  11,5 сағатқа дейін, ал әйелдер  мен балалар үшін - 10 сағатқа дейін  қысқарту туралы заң қабылданды.Алайда,бұл заңның ешбір тиімділігі  болмады, себебі, мұнда мерзімнен  тыс жұмыс істеуге тыйым салынбады.1917

жылы Кеңестік биліктің Декретімен  Ресейде алғаш рет ұзақтығы

8сағаттық  жұмыс уақыты енгізілді. Бұл  Декреттің күші Қазақстанның  аумағына да таралды. Яғни, осы  күнді Қазақстанда ұзақтығы

8сағаттық  жұмыс уақытының енгізілген күні  деп санаған жөн болар.

Қазақстан Республикасы азаматының еңбек  етуі мен демалысына байланысты негізгі  мәселелердің құқықтық регламенттелуі «Еңбек туралы » ҚР Заңына негізделеді. ҚР «Еңбек туралы» заңында жұмыс уақыты мен демалыс уақытының реттелуі жетінші тарау (жетпіс алтыншы баптан тоқсан бірінші бапқа дейінгі аралық кіреді) мен сегізінші тарауға (тоқсан екінші баптан жүз он төртінші бапқа дейінгі аралық кіреді) сәйкес келеді.

Қазақстан Республикасы Конституциясының жиырма төртінші бабында қызметкерлердің жұмыс уақыты тынығу уақытымен тығыз байланыста деп  белгіленген. Аталған бапта «Әркімнің тынығу құқығы бар. Еңбек шарты бойынша жұмыс істегендерге заңмен белгіленген жұмыс уақытының ұзақтығын, демалыс және мереке күндерінде, жыл сайынғы ақылы демалысқа кепілдік беріледі» делінген.

ҚР еңбек туралы заңындағы бірінші  тарауының бірінші бабында келтірілген  анықтамада былай деп айтылған: «жұмыс уақыты - қызметкер жұмыс берушінің актілеріне және еңбек шартының талаптарына сәйкес еңбек міндеттерін орындайтын уақыт, сондай-ақ осы Кодекске сәйкес жұмыс уақытына жатқызылған өзге де уақыт кезеңдері».

Еңбек құқығында демалыс  уақыты ретінде қызметкердің еңбек  міндеттерін орындаудан бос уақыты танылады. Бұл уақытты олар өз қалауы бойынша пайдалана алады. Заңдарда қызметкерге демалу және тамақтану  үшін үзіліс белгіленген. Жыл сайынғы төленетін  еңбек демалысы, нормативтік  құқықтық актілермен, еңбек, ұжымдық келісім-шарттар  мен жұмыс берушінің  актілерінде қосымша күн қарастырылмаса, жиырма төрт күнтізбелік күнге беріледі.

Жыл сайын төленетін  еңбек демалыстарының ұзақтығы еңбек демалысы кезінде болатын  мейрам күндері есепке алынбай, қабылданатын режимдер мен жұмыс  кестесінен тыс беріледі.      

Жыл сайынғы еңбек  демалысының жалпы  ұзақтығын есептеген  кезде қосымша  жыл сайынғы еңбек  демалысы негізгі  жыл сайынғы еңбек  демалысымен есептеледі. Осыған орай, жыл  сайынғы еңбек  демалысының жалпы  ұзақтығының максималды шегі анықталмаған.

Республика  Президентінің жыл сайынғы демалысының  ұзақтығы – 45 күнтізбелік күн (Конституциялық заң күші бар Қазақстан Республикасының  Президентінің 1995 жылғы 26 желтоқсандағы  жарлығы, 29- бап)