Оқытудың шығармашылық қызметін дамытудың өзекті мәселесі

Оқытудың шығармашылық қызметін дамытудың

өзекті  мәселесі

п.г.к.  Омарова Р.С.

Аңтөбе ц. №51 мектеп мүгстті  Сергалиева Р.

ӨзІндік  жұмыс  -   студенгтердің  шығармашылық  қабілеті  мен  біліктерін  дамытуда, 

олардың барысында тиімді, әрі өнімді еңбек етуіне мол мүмкіндіктер жасайды.  Оны оңтайлы 

ұйымдастыру елеулі практикалық міндет және маңызды ғылыми проблема.

Жоғары  мектептің орта мектептен  айырмашылығы оқытуда маман даярлауында ғана 

емес,  ең  бастысы  ізденімпаздыққа,  оку  жұмыстарын  тиімді  ұйымдастыру  мен  дербестігі, 

нәтижелі  саналы  еңбекке  ұмтылуына  байланысты.  Жоғары  оку  орнының  оқытушысы 

етуденттердің  танымдык  іс-эрекетін  ұйымдастырушы,  ал  танымдық  еңбекті  студент  өзІ 

жүзеге асырады.

Өзіндік жұмысты ұйымдастыру мәселесіне көптеген зерггеулер арналған, бірақ оның 

кызметін, ерекшеліктерін, ұйымдастыру мазмұнын анықтауда қалыптасқан бір көзқарас жок.

Р.Г.  Лемберг  пікірінше,  өзіндік  жұмыста  оның  мақсатын  айқын  түсіну,  оның 

нәтижесіне жетуге ұмтылу жэне кызығу маңызды деп түсіндіреді.

П.И.  Пидкасистый  өзіндік  жұмысты  танымдық  іс-эрекетті  дамыту  құралы  ретінде 

қарастырады.

Б.П.  Есипов:  «Окушылардың  өзіндік  жұмысы  мұғалімнің  тікелей  қатысуымен  емес, 

бірақ оның  белгілі  уақыт  мөлшеріне  есептелген  тапсырмасы  бойынша орындалатын  жұмыс,

бұл кезде окушылар  өздерінің  ой-өрістерін жэне  іс-әрекеггерін қорытындылай  отырып,  алга

қойған мақсатына жетуге ұмтылады».

Г-Н-  Кулагина  өзіндік  жұмысты  студенттің  іс-әрекет  күралы,  белсенділігі  мен  өз 

бетімен білім алуға дайындығы деп түсіндіреді.

А.Н  Леонтьев  жоғары  оку  орындарында  терең  теориялық  білім  беруге,  кэсібіне 

қатысты  зерделеу  сияқты  қасиеттерге  дұрыс  ұйымдастырылған  оқыту  жұмысы  мен 

аудиториядан  тыс  жүргізілетін  өзіндік  жұмыс  негізінде  қол  жеткІзуге  болады  деген  пікІр 

айтады.  Оның пікірінше,  адамның жеке қасиеттерінің шын мәнінде қалыптасуы тек жеке  бас 

ерешеліктері  мен  табиғи  дарындылықтарьша  ғана  емес,  осы  бағытгағы  нақты  жүргізілетін 

жүйелі  жұмыстарға да байланысты.

Кейбір  авторлар  өзіндік  жұмысты  оқытушының  нұсқауы  арқылы  жүзеге  асатын 

әрекет  ретінде  қарастырса  (А.К.  Маркова,  М.И.Низамов,  Ә.М.Құдайқұлов  т.б.),  басқалары 

өзіндік  жріысқа  оның  мақсаты  арқылы  баға  береді  (В.Б.  Бондаревский,  Н.Д.  Хмель,  А.Н. 

Әбілқасымова).

Н.Д.Никондров 

пікірінше, 

өзіндік 

жұмыс 

оқытушының 

бағыттауы 

жэне 

ұйымдастыруымен,  тапсырманы  студентгің  өз  бетімен  орындауы,  өзіндік  жұмысты  болашақ 

маманның  шығармашылық  ойлауын,  танымдық  қызғушылығын  және  арнайы  білім  алуын 

камтамасыз  ететін  жоғары  оку  орындарындағы  оқыту  әдісі  деп  түсіндіреді.  Мүндай  түрлі 

пікірлер  құбылыстың күрделілігін, дидактикалық сипатын көрсетеді.

Өзіндік жұмыс мәселесі төңірегінде жазылған еңбектерді талдай отырып, оның негізгі 

мағынасы әр түрлі бағытга талқыланатынын байқауға болады.

Сонымен,  өзіндік  жұмыс  -   студентгердің  ойлау  қабілетін  дамытып  олардың 

белсенділігін  және  танымдық  бағдарьш,  өз  бетімен  жұмыс  істеуін  қалыптастыратын  жэне 

танымдық біліктерін қажет ететін шығармашылық сипаттағы оқу жұмысы.

Өз  бетінше  атқарылатын  жұмыс,  ең  алдымен,  оқу  жұмыстарының  мақсат  -  

міндеттерін  қамти  отырып,  танымдық  қызмет  атқарады.  Өз  бетінше  аткарылатын  жұмыс 

практикалық  маңыздылығымен  қатар,  белгілі  бір дағды  мен  біліктерінің  жиынтығы  ретінде 

ғана  емес,  қазіргі  заманғы  жоғары  білімді  маманның  тұлғалық  құрылымында  белгілі  роль 

атқаратын  біліктілік  белгісі  ретінде  манызы  бар,  Сондықтан жоғары оку орындарында  эрбір 

курста  оқытушының  басшылығымен  студентгердің  өзіндік  жұмыстары  тыңғылықты 

іріктеліп, жүйелі жүргізілуі керек.

Өзіндік жұмыс -  болашақ кәсіби қызметінде маңызды білімі мен біліктерін қамтитын, 

стандартты емес шығармашылық тәжірибелерді жинақтайтын, танымдық ой-өрісті кеңейтуде 

маңызды,  сіуденттердің  оқу  жэне  одан  тыс  уақыттарда  орындайтын  эр  түрлі  тапсырмалар 

жүйесі ретінде қарастыруға болады.

Өзіндік  жұмыс  істеу  шеберлігі  өзінен-өзі  пайда  болмайды,  ол  оку  жұмысының 

мақсаттарына  сәйкес,  түрлі  танымдық  тапсырмаларды  орындау,  ізденімпаздықпен  жұмыс 

істеу  нәтижесінде  жүзеге  асады.  Кәсіби  бағдарланған  және  педагогикалық  тұрғыда  дұрыс 

ұйымдастырылған  өзіндік  жұмыстар  студенттердің  кәсіптік  даярлығын  шыңдауға  қолайлы 

жағдайлар жасайды.

Зерттеу  жүмыстарын  жүргізе  отырып,  студенттердің  өзіндік  жұмыс  барысында 

танымдық  біліктерінің  қалыптасу  шарттарына:  студенттің  өзіндік  іс-әрекетінін  қарапаиым 

дағдыларын  төменгі  курстан  бастап  меңгеруі;  оқу жұмыстары,  тапсырмалары  студенттердің 

танымдық  кызығушылығымен  қажетсінуін  қамтасамыз ететіндей деңгейде  болуы;  танымдық 

гапсырмалардың  біртіндеп  күрделенуі  мен  деңгейлерге  жіктелінуі,  танымдық  іс-эрекет 

нәтижелерінің тексеріліп, дұрыс бағаланып отыруын қамтамасыз ету қажеттігі айкындалды.

ӨзІндік  жұмыс  барысында  танымдық  біліктерін  қалыптастыру-танымдық  іс-әрекет 

мән-мағынасын,  мақсатын  түсінуді;  оған  деген  қызығушылык  пен  қажеттілікті  камтитын 

мотивтерді;  танымдық  іс-әрекетті  жүзеге  асыру  үшін  кажетті  оілім  мен  біліктерді, 

Дағдыларды  жэне  студенттің  жеке  басына  тэн  интеллектуалдық  касиеттерін  камтитын,  іс- 

әрекетті  алдын ала жоспарлай  білуді,  оны ұйымдастыра алуды;  іс-эрекеттің нәтижесіне деген 

'Кауапкершілікті  сезінуді  қамтитын;  өз  іс-эрекетіне  есеп  оеріп,  реттеп  отыруды,  нэтижені 

бағалай білу және саралай білуді қамтитын реттеуші — бақылау түрінде аныкталды.

Демек,  болашақ  мамандардың  теориялық  білімінің  жоғары  деңгейіне,  танымдык 

Ьдеңімпаздығына, шығармашылық ұмтылысына, мәдениеттілігіне, біліктерінің қалыптасуына 

Д¥Рыс  үйымдастырылған  оқу  Ісі  мен  аудиториядан  тыс  өзіндік  жұмыс  арқылы  кол  жеткізе 

алады.

Студенттердің өзіндік жұмыстарын 

оңтайлы 

ұйымдастыру түрлі 

әдістер, тәсілдер мен 

иринциптерге байланысты. Студенттердің өзіндік жүмыстарын тиімді үйымдастыру  мынадай 

иринциптерге 

негізделеді:

^•^ 37

1.  Жоспарлау принципі — студенттердің оқу танымдық жұмыстарын ұйымдастыруда 

аудиториялық  жэне  одан  тыс  уақыттағы  жұмыстарын  тиімді  үштастыруға 

олардың  өз  уақыттарын  ұгымды  пайдалана  білуге  негізделеді.  Қажетгі  шарты 

мыналар болып табылады:

сабақ кестесінің тиімді болуы:

өзіндік жұмыс көлемінІң анықталуы жэне олардың негізділігі; 

өзіндік жұмыс формаларьшың оқу жоспары мен сабақтастығы;

- 

өзіндік  жүмыстардың  көкейкесті  мэселені  қамтуын,  студенттердің  қажетгі 

біліктерін дамыіуға т.б. бағытталығын ескеру;

- 

өзіндік жұмыстар көлемін, берілетін уақытты, нэтижесін бағалау т.б. жоспарлау.

2.  Студенттің  танымдыц  белсенділігін  арттыру  принципі  -  өзіндік  жұмыста 

студенттердің  білімі  мен  біліктерін  ұгымды,  әрі  белсенді  пайдалана  алуы 

нәтижесінде шығармашылық  сипатта еңбек етуіне негізделеді.  Мынадай шарттар 

ескерілуі қажет:

уақытты тиімді пайдалану; 

танымдық қызығушылығының болуы; 

танымдық біліктерінің жеткілікті деңгейі. 

танымдық ізденімпаздығының жоғарғы деңгейі;

3.  Өзектілік  принципі  -   мәселені,  тапсырманы  шешуде  жэне  өзіндік  танымдық  іс- 

әрекетге  өзекті  проблемаларды  таңдау,  проблемалық  ситуацияларды  дәстүрлі 

емес здіс-тәсілдерді пайдалану арқылы нәтижеге жетуге негізделеді.

Шарттары:

ғылыми көкейкесті мәселелерін шешуге ұмтылу;

танымдық ізденімпаздығы мен шығармашылық ой-өрісін жетілдіруге ұмтылысы;

дэстүрлі емес тәсілдерді пайдалана білу;

жаңашылдыққа 

құмарлық;

нэтижеге жетуге ынтызарлық, мақсаткерлік.

4.  Өзіндік  жүмыстардың  болаьиац  мамандыгымен  сабацтастъщ  принципі  - 

студенттердің  болашақтағы кәсіби  қызметімен  байланысты жэне кәсіби маңызды 

біліктерінің жетілдіруге бағытталуына негізделеді:

өзіндік жұмыстар мазмұны кәсіби қызметімен тығыз байланыста болуы; 

кәсіби біліктерін дамытуға бағытталуы;

теория лық білімі мен біліктерін нақты жағдайда пайдалана алуы т.б.

5.  Әзіндік жүмыстардыц  бірізділігі,  жүйелілік принцхті -  студенттердің танымдық 

іс-эрекетгерінің  жүйелі  жүргізілуі  және  біртіндеп  күрделендіре  отырып,  гылыми 

нэтижеге жетуге бағыттауға негізделеді.

6.  Бацылау,  багалау  принципі  -   оқытушының,  студенттердің  бір-бірін,  өзіндік 

бағалауы, жұмысқа дұрыс бага беруге бағытталады.

Өзіндік жұмыстар қызметтерінің қатарына мыналарды жатқызуға болады: 

өзіндік  тапсырмаларды  орындау  кезінде  студенттің  кәсіптік  -   ақпараттық  ой- 

өрісін, сенімін жэне кәсіптік маңызды біліктерінің калыптасуын жүзеге асыру; 

студентгердің өз бетімен тапсырмалар жүйесін  орындау барысында танымдық іс- 

эрекеттеріне сай тиІмді әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып білімдерін бекіту; 

өз  бетімен  кэсіби  маңызды  және  жеке  түлгасын  калыптастыруға  бағытталған 

танымдық іс-әрекетін дамыту;

- 

студентгердің  кәсіптік  бағдарлануын,  қабілеті  мен  мүмкіндігін,  кәсіби  ынтасын 

ескере  отырып  өзіндік  жұмыстарды,  танымдық  тапсырмаларды  орындау 

оарысында ізденімпаздығы мен шығармашылық бағытын қалыптастыру;

озат  тәжірибе 

мен 

алдыңғы 

қатарлы 

ғылыми 

идеяларды 

практикада 

шыгармашылыкпен пайдалануга баулу.

Зертгеулеріміз бойынша жоғары оқу орындарындағы оқу-танымдық өзіндік 

кұмыстарды дидактикалық шарттары мен ерекшеліктеріне қарай 5  гопқа жіктедік:

1.  жаңа теориялық білімді игеруге арналған өзіндік жұмыстар;

л..  укаңа эмпирикалық жэне практикалық білім алуға арналған өзіндік жұмыстар;

j

.  білІк жэне дағдыны қалыптастыруға арналған өзіндік жұмыстар;

4.  шығармашылық бағыттағы өзіндік жұмыстар;

5.  алған білімдерін бекітуге және жүйелеуге арналған өзіндік жұмыстар.

1.  Жаңа теориялъщ білімді игеругө арнсиігин өзіндік жүмысшар.

Өзіндік жұмыстардың бұл тобының дидактикалық шарттары мен

ерекіделіктері 

теориялық  білім,  оның  кәсіби  әрекетіне 

байланыстылық 

дәрежесіне  қарай 

анықталады. 

Мұндай жұмыстарға: өз  бетімен әдебиеттерді оқу, жоспар құру,  тезис, конспект 

жасау,  логикалық  тапсырмалар  орындау,  өз  бетінше  формула  қүрастыру,  теорема дәлелдеу, 

ғылыми 

түсініктер қальштастыратын түрі жұмыстар жасау.

Көрсетілген жүмыстардың дидактикалық шарты мен негізгі ерекшелігі оны 

басқарудағы 

педагог  әрекетІне  баиланыстылығы.  Оқытушы  жаңа  түсініксіз  болған 

терминдердің  мағьшасын  студенттерге  түсіндіріп,  қажеттілік  болған  жағдайда  бұрын 

айтылғанды естеріне түсіруі, бағыт беруі керек.

2.  Жаңа  эмпирикалыц  жэне  практикалъщ  білш  сиіуга  арналган  өзіндік жүмыстар  - 

аталуына сәйкес,  эмпирикалық,  практикалық  білім  алуға  негізделген.  Бұл  жұмыстардың  бір 

топқа  біріктілуінің  қажеттілігі  мынадай  дидактикалық  шарттарға  байланысты:  біріншіден, 

практикалық  білім,  сондай-ақ,  эмпирикалық  сәйкес  өзіндік  жұмыс  үрдісінде  орьшдалуы 

қажет; 

екіншіден,  мұндай  өзіндік  жұмыс  түрі  арнайы  дидактикалық  материалдарды 

(практикалық  талсырмалар,  жағдайлар  т.б.)  талдауды  қажет  етеді;  үшіншіден,  оны  өткізу 

әдістемесі  оқулықта,  оқу  бағдарламаларында  көрсетіледі;  төртіншіден,  оқу  әрекетінің 

қүрылымдық компоненттерінің жалпы ерекшеліктері ұқсас.

Өзіндік жұмыстардың  бұл  түрі  танымдық  ізденімпаздықты қалыптастыруда және  ой 

мен жаңа  эмпирикалық  практикалық  білім  игеруде  жетекші  роль  атқарады.  Бұл  жүмыстар 

оқьпудьщ  өзіндік  формаларьш  ұсынады:  іскерлік  ойыны,  конференция,  мэжіліс,  пікірталас 

т.б.

3.  Білік және дагдыны  цалыптастыруга арналган  өзіндік жүмыстарга -  жалпы оқу 

жэне  кәсіби  білік,  дағды  қалыптастыратын  жұмыстар  жатады.  Тапсырмаларды  бірте-бірте 

күрделендіре отырып, жүмысты өздігінен орындау дәрежесіне жеткізіледі.

4.  Шыгармашыльщ  багыттагы  өзіндік  жүмыстар  -   оқу  материалы  негізінде 

шығармашылыққа ұмтылу, соның нәтижесінде жаналық ашу, жаңаны игеру.

Жұмыстың бұл түрі мәселенің үзақ зерттелінуін талап етеді.  Сондыктан сабақтан тыс 

уақыттарда зерттеуді өткізу эдістемесі,  материал жинау әдістері,  осы материалдарды іріктеу, 

қорытынды шығару, талдау т.б. қажет болады. Әсіресе, бүл жүмыстарды курстық, дипломдық 

жұмыстармен  дидактикальщ  байланысын  қамтамасыз  ету  маңызды  болып  табылады. 

Жұмыстың 

қорытындысына 

байланысты  сабакта, 

конференция  т.б. 

хабарламалар, 

баяндамалар жасалынады.

5.  Алган  білімдерін  бекітуге  жэне  жүйелеуге  арналган  өзіндік жүмыстар  -  жогары 

да көрсетілген  өзіндік  жұмыстар  түрлерін  орындау  үрдісінде  жүзеге  асады.  Мысалы,  жаңа 

эмпирикалық  және  практикалық  білім  алу  үрдісінде  теориялық  білім  бекітІліп,  жүйеленіп 

отырады.  Сондай-ақ  білік  пен  дағды  қалыптастыруға  арналған  өзіндік  жұмыстар  да  осы 

міндеттердің  орындалуына  септігін  тигізеді.  Бірақ  бір  жүмыстар  сапалы  білім  алуда  үлкен 

маңызы болғанымен, білімді жүйелеу мен бекітудің барлық міндеттерді шеше алмайды.

Кэсіптік  түрде  бағытталган  және  педагогикалық  түрғыда  дұрыс  ұйымдастырылған 

өзіндік  жұмыстар,  студенттердің  кәсіби  дайындығын  дамытуға  тиімді  жағдайлар  жасайды. 

Бұл мэселелерді шешу жүмыс істеуге жағдай жасау, уақытты  тиімді  пайдалану,  орындайтын 

тапсырмаларды жоспарлай жэне үйымдастыра білу тэсілдерін игеру аркылы мүмкін болады.

* * *