Кешкі (ауысымды) мектеп жұмыс істейтін және жұмыс істемейтін Қазақстан Республикасының азаматтарына, сонымен қатар, шетелдік азаматтарға (Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасы аясында) негізгі орта және жалпы орта білім алуға мүмкіндік береді («Білім туралы» ҚР Заңы, 3-бабы, 1-т., 1,3-т., 47-бап, 1-т.; «Жалпы білім беру ұйымдарының (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру) түрлері бойынша қызметінің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2013 жылғы 17 қыркүйектегі № 375 бұйрығы, 4-б., 41-т.).
Ұлттық білім беруді жаңғырту, орта білім берудің ұлттық моделін құру, білімге бағдарланған парадигманы белсенділікке айналдыру, мектептегі білім берудің мазмұнын түбегейлі өзгерту және жаңарту, ең алдымен, барлық азаматтарға сапалы білім алуға және қоғамда сәтті қарым-қатынас жасау мүмкіндігін қамтамасыз етуге бағытталған. Дегенмен, қазіргі уақытқа дейін әртүрлі себептермен оқу процесінен тыс қалған азаматтардың санаты бар. Осындай адамдарды білімге тарту, мемлекетіміз азаматтарының жалпы білім деңгейін көтеру мақсатында республикада кешкі мектептер жұмыс істейді, негізгі контингенті жұмыс істейтін ересектер мен 15 жастан асқан жасөспірімдер, қиын жағдайға тап болған, сондықтан күндізгі жалпы білім беретін мектептерде білім алмаған.
Кешкі мектептердегі оқу процесі білім беру деңгейіне сәйкес жүзеге асырылады:
1) негізгі орта білім (меңгеру мерзімі – 3 жыл: 7, 8, 9-сыныптар);
2) орта жалпы білім (меңгеру мерзімі – 2 жыл: 10, 11 (12) сынып). «Жалпы білім беру ұйымдарының (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру) түрлері бойынша қызметінің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2013 жылғы 17 қыркүйектегі № 375 бұйрығы, 4-б., 63-б.).
Осы мақсатта ҚР Білім және ғылым министрлігінің тапсырмасы бойынша Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім беру академиясында кешкі мектептерге арналған барлық базалық пәндер бойынша жаңа Үлгілік оқу жоспарлары мен Үлгілік оқу бағдарламаларының жобалары әзірленді;
1) Кешкі мектептер үшін орта білім берудің үлгілік оқу жоспары (орта білім мазмұнын жаңарту шеңберінде): орыс тілінде оқытатын күндізгі бөлім, 7-11- сыныптар.
2) Кешкі мектептер үшін орта білім берудің үлгілік оқу жоспары (орта білім мазмұнын жаңарту шеңберінде): сынақтарды көрсете отырып сырттай оқу нысаны, 9-11-сыныптар (орыс тілінде оқыту).
3) Кешкі мектептер үшін орта білім берудің үлгілік оқу жоспары (орта білім мазмұнын жаңарту шеңберінде): жеке сырттай оқу нысаны, 5-11-сыныптар (орыс тілінде оқыту).
4) Кешкі мектептерге арналған жаңартылған мазмұндағы негізгі орта білім деңгейінің үлгілік оқу бағдарламалары: күндізгі оқыту, 7-9-сыныптар.
5) Кешкі мектептерге арналған жаңартылған мазмұндағы жалпы орта білім деңгейінің үлгілік оқу бағдарламалары: күндізгі оқыту, 10-11 сыныптар.
6) Кешкі мектептерге арналған жаңартылған мазмұндағы орта білім берудіңүлгілік оқу бағдарламалары: сырттай оқыту түрі, 9-11-сыныптар.
Оқытудың басқа да түрлері үшін тиісті Үлгілік оқу жоспарлары негізінде күнтізбелік-тақырыптық жоспарлауды қолдану ұсынылады. Оларды құрастыру пән мұғалімдерінің құзырында.
Кешкі мектепте оқу процесін ұйымдастыру білім алушылар контингентінің ерекшелігін ескереді. Көптеген мектеп білім алушылары оқудан қол үзіп қалуына байланысты оқу материалын түсіну және бекіту үшін қажетті негізгі білімдері мен дағдыларын жоғалтады, ал кейбір білім алушылар оны күндізгі мектепте оқу барысында игермейді. Кешкі мектеп мұғалімдерінің маңызды міндеті - мұндай кемшіліктерді анықтау және жою, білімді қалпына келтіру және оқу материалын игеру және тәуелсіз бағалау жағдайында өтетін мемлекеттік (қорытынды) аттестаттауға дайындалу үшін берік негіз құру. Алғашқы міндеттердің бірі - тыңдаушыларды оқудан қорқудан арылуға мүмкіндік беретін осындай жағдайлар жасау, сондай-ақ, адамның жан-жақты дамуына ықпал ету.
Кешкі мектепте және күндізгі жалпы білім беретін мектептерде кешкі және кешкі бөлімдерде білім беру күндізгі, сырттай, сырттай және жартылай күндізгі жеке білім беру нысандарында жүзеге асырылады («Білім туралы» ҚР Заңы, 27-бап). Білім берудің барлық түрлері бір білім беру ұйымының шеңберінде жүзеге асырылуы мүмкін.
Кешкі мектепте оқитын білім алушыларды күндізгі және кешкі уақытта, күндізгі және сырттай, сырттай және жартылай күндізгі білім беру нысандарында жүргізуге болады (1998 жылғы 17.11-дегі №565 бұйрық).
Күндізгі оқу түрі бойынша сыныптардағы оқу процесінің ерекшеліктері
Кешкі мектеп білім алушылар контингентінің күрделілігімен ерекшеленеді: ол жас ерекшелігі, білімділік және білім алу деңгейі, әлеуметтік және отбасылық жағдайы, мектептен тыс жұмыспен қамтылу дәрежесі мен сипаты, қабылдау, есте сақтау, көңіл бөлу, уәждеме және басқа да белгілері бойынша біркелкі емес.
Күндізгі бөлімде оқытудың негізінде күндізгі жалпы білім беретін мектептердегі секілді сыныптық-сабақ жүйесі жатыр.
Кешкі мектепте күндізгі бөлімде оқитын білім алушылардың барлық құрамымен, сондай-ақ топтық және жеке жұмыс түрлерімен алдын-ала жұмыс ретінде қолданылады. Білімнің негізгі көзі – мұғалім, сондай-ақ ғаламтор, оқулықтар және оқу құралдары.
Кешкі мектептегі сабақтар қосымша топтық немесе жеке сабақтар түрінде толықтырылады.
Сыныптар мен сырттай оқу топтарындағы оқу процесінің ерекшеліктері
Сырттай оқу нысаны кешкі мектептің күндізгі бөліміндегі оқудан ерекшеленеді, себебі ол білім алушылардың өздігінен білім алу жұмысына негізделген. Сырттай оқитын білім алушылардың өз бетімен тәуелсіз жұмысын топтық және жеке консультацияларға жүйелі түрде келуімен үйлестіру кешкі мектепте сырттай оқу курстарын ұйымдастырудың маңызды қағидаларының бірі болып табылады.
Сырттай оқитын студенттердің өзіндік жұмысы оқу сабақтарының негізгі түрі болып табылады; ол топтық және жеке консультациялармен, сондай-ақ сынақтарына тығыз байланысты.
Сырттай оқыту процесі оқытушы тарапынан білім алушылардың өзіндік оқу әрекетінің топтық және жеке, сонымен қатар сынақтар жүйесімен тығыз байланысын қамтамасыз ететін белсенді педагогикалық басшылықты көздейді.
Топтық консультацияларда мұғалім түйінді, ең күрделі тақырыптар, себеп-салдар және қатынастар мен заңдарды ашып, теориялық материалды зерттеу жолдарын және танымдық тапсырмаларды шешу жолдарын түсіндіреді, теориялық материалды және практикалық ұсыныстарды түсіндіру арасындағы ұтымды қарым-қатынасты анықтайды және жүзеге асырады, бағдарлама материалының сипаты, білім беру мен тәрбиелік міндеттерге және білім алушылардың білім деңгейі мен дағдысына қарай үй тапсырмасының көлемін және күрделілігін үйренудің әрбір кезеңінде белгілейді.
Кешкі мектепте ерекше тақырыптарды, бөлімдерді зерттеу соңында өткізуге болатын білімдердің соңғы жазбаларының әртүрлі формалары айрықша рөл атқарады. Бұл – бақылау жұмыстары, сынақ, емтихан.
Сынақтарбелгілі бір себептермен сабақтан қалған білім алушылар үшін, сондай-ақ қосымша сабақтарды қажет ететін білім алушылар үшін өте маңызды.
Сынақ тапсыру білім алушылардың білімін және дағдыларын оқыған тақырыптарының жекелеген сұрақтары бойынша ғана айқындайтын ағымдағы бақылауға қарағанда объективті және жан-жақты тексеруге және бағалауға мүмкіндік береді.
Сынақтар ауызша түрде, тестілеу, жоба түрінде, зерттеу, бақылау, зертханалық, практикалық жұмыстар түрінде тапсырылуы мүмкін.
Сырттай оқу сыныптарында сынақтар мынадай пәндер бойынша тапсырылады: «Қазақ тілі», «Орыс тілі», «Қазақ әдебиеті», «Орыс әдебиеті», «Қазақ тілі мен әдебиеті», «Орыс тілі мен әдебиеті», «Математика», «Тарих», «Құқық негіздері», «География», «Биология», «Физика», «Химия».
Кешкі (ауысымды) мектептің ерекшелігі мектептің нақты жұмыс режимін қажет етеді. Кешкі мектепте сабақтар үш күн өткізіледі, кеңес беру, тестілеу, вариативті бөлім пәндері жеке сабақ кестесіне шығарылады және қатаң түрде арнайы белгіленген күнде өткізіледі.
Кешкі мектепте «Көркем еңбек», «Дене шынықтыру», «Алғашқы әскери және технологиялық дайындық» сияқты пәндерді оқыту қарастырылмаған.
Күндізгі бөлімде сыныптағы білім алушы саны 20 адамды құрайды, сырттай оқу түрінде 9 адамнан кем емес, сырттай оқу бөлімінде жеке оқу топтарында 1-ден 8- адамғадейін (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Жалпы білім беретін ұйымдардың (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру) түрлері бойынша типтік ережелерін бекіту туралы» 2013 жылғы 17 қыркүйектегі №375 бұйрығы, 4-б., 49, 55-б.).
Ерекше жағдайлар болған жағдайда (ауру, мүгедектік, 3 жасқа дейінгі бала күтіміне байланысты демалыс, отбасында жалғыз асыраушы) және талаптарға сай келетін жағдайлар болғанда, кешкі мектепте қашықтықтан оқыту технологиясы енгізілуі мүмкін.
Сырттай және кешкі оқу бөлімдерінде сынақ тапсыру уақыты мектептің педагогикалық кеңесінің шешімімен белгіленеді (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Жалпы білім беретін ұйымдардың (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру) түрлері бойынша қызметтің үлгілік ережелерін бекіту туралы» 2013 жылғы 17 қыркүйектегі №375 бұйрығы, 4-б., 68-т.).
Негізгі орта және жалпы орта мектеп курсы бойынша оқу бағдарламаларын меңгеруі бітірушілердің міндетті қорытынды аттестаттауды тапсыруымен аяқталады. Қорытынды аттестаттаудан өткен кешкі мектеп бітірушілеріне білім деңгейіне сай мемлекеттік үлгідегі құжат беріледі.
Кешкі мектептегі оқу жылының ұзақтығы күндізгі оқу түрінде - 34 аптаны, сырттай оқу түрінде - 36 аптаны құрайды.
Күндізгі оқу түрі бойынша білім алатын білім алушыларды аттестаттау тоқсан бойынша, сырттай оқу түрінде – жартыжылдықтар бойынша жүргізіледі.
Орыс тілінде оқытатын мектептерде «Қазақ тілі мен әдебиеті», қазақ тілінде оқытатын мектептерде «Орыс тілі мен әдебиеті», «Шетел тілі», «Информатика» пәндері тек күндізге бөлімде, яғни білім алушы саны 20 адам болған жағдайда ғана топтарға бөлініп оқытылуы мүмкін (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Жалпы білім беретін ұйымдардың (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру түрлері бойынша) түрлері бойынша қызметтің үлгілік ережесін бекіту туралы» 2013 жылғы 17 қыркүйектегі №375 бұйрығы).
Кешкі мектеп жылдық күнтізбелік оқу кестесін, бағалау жүйесін, білім алушыларды аттестаттау тәртібі мен кезеңдерін өз бетінше белгілейді. (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 17 қыркүйектегі №375 бұйрығы, 4-б., 65-т.)
Кешкі мектептің барлық тәрбиелік жұмыстары «Рухани жаңғыру» бағдарламасы құндылықтарын іске асыруға және Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: қоғамдық сананы жаңғырту» мақаласының бағыттарын жүзеге асыруға, сонымен қатар кәмелеттік жасқа толмаған жасөспірімдерді оңалту, әлеуметтендіру және тұлға ретінде дамытуға бағытталуы тиіс. Білім алушыларға тәрбиелік ықпал ету жүйесі, ең алдымен, девиантты мінез-құлықты жою мен түзетуге бағытталуы керек және білім берудің жаңа мазмұнына өту барысында оқу процесін ұйымдастыру принциптеріне негізделуі қажет.
Кешкі мектептің және күндізгі жалпы білім беретін мектептердегі кешкі бөлімдердің негізгі міндеті – «қиын» жасөспірімдерді әлеуметтік және психологиялық оңалту және бейімдеу. Кешкі мектепке және күндізгі жалпы білім беретін мектептердің кешкі бөлімдеріне түрлі себептермен, мысалы, педагогикалық қараусыздықтан, денсаулығынан, оқуға ынтасының болмауынан, отбасындағы ауыр тұрмыстық жағдай және т.б. себептермен жалпы білім беретін мектептерде, колледждерде оқи алмаған балалар келеді.
Кешкі мектеп мұғалімдерінің міндеті –білім алушыларға негізгі адамгершілік нормалары мен моральды бойына сіңіру, басқа мәдениет пен көзқарастарға төзімділік пен құрметті қалыптастыру, жауапкершілігі жоғары және дені сау баланы тәрбиелеу болып табылады.
Кешкі мектептің ерекшеліктерінің бірі - «проблемалы» білім алушылармен: оқыту мен тәрбиелеуге қиын балалармен жұмыс жүргізу. Олар жұмысқа қабілеттерінің төмен болуымен, оқуға ынтасының болмауымен және тәртіпсіздігімен ерекшеленеді.
Тәрбие жұмысының басым бағыттары:
- «Рухани жаңғыру» бағдарламасының негізінде қазақстандық патриотизмді, құқықтық мәдениетті, тарихи таным, ұлттық дәстүр мен мәдениетке тәрбиелеу, әлеуметтік өзара әрекеттесу, азаматтық жауапкершілік және құқықтық мәдениетті дамыту;
- рухани-адамгершілік тәрбие;
- салауатты өмір салтын қалыптастыру;
- ұлтаралық толеранттылық пен қоғамдық келісімді тәрбиелеу;
- кәмелеттік жасқа толмағандар арасында құқық бұзушылық пен бақылаусыздықтың алдын-алу;
- кәмелеттік жасқа толмағандар арасындағы экстремизм мен терроризмнің алдын алу;
- кәмелеттік жасқа толмағандар арасында нашақорлықтың, маскүнемдікті және темекі шегудің алдын алу;
- жасөспірім қыздардың тәрбиесі;
- білім алушыларды кәсіби бағдарлау;
- ата-аналармен әлеуметтік серіктестік.
Күндізгі жалпы білім беретін мектептерде, сондай-ақ кешкі бөлімде, кәсіпорындармен және колледждермен келісім бойынша, қосымша білім беру қызметтері, оның ішінде ақылы негізде білім алушыларды кәсіби даярлауды жүзеге асыра алады.
Кешкі мектепте оқу процесін жетілдіру үшін әдістемелік кеңес, әдістемелік бірлестіктер, психологиялық және әлеуметтік-педагогикалық қызмет құрылады. Олардың қызметі мектеп Жарғысымен және білім беру саласындағы қолданыстағы заңнамамен белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
9 ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУДІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДАҒЫ ОҚЫТУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
«Жалпыға арналған» білім беру парадигмасының құрамдас бөлігі болып табылатын инклюзивті білім беру барлық балалардың жалпы білім беретін мектепке бару және зияткерлік немесе физикалық қабілеттеріне, мәдени, әлеуметтік, этникалық, нәсілдік, діни тиесілігіне қарамастан, құрбыластарымен бірлесіп оқу мүмкіндіктерінің теңдігін көздейтін тәсілді білдіреді.
Қазақстанда инклюзивті білім беруді дамытудың қолданыстағы нормативтік құқықтық базасының басты постулаты ‒ білім беру ортасын білім алушының жеке ерекшеліктері мен білім беру қажеттіліктеріне бейімдеуді қамтамасыз ететін, педагогикалық әдісті ескере отырып, олардың тұратын жері бойынша барлық білім алушылар үшін тең білім беру мүмкіндіктерін қамтамасыз етуге негізделеді.
ҚР «Білім туралы» Заңының баптарында білім алушылардың білім беру бағдарламаларына тең қолжетімділікті, түзету-педагогикалық және әлеуметтік қолдауды, мүмкіндігі шектеулі балалардың барлық деңгейдегі білімге қолжетімділігін қарастыратын мемлекеттің білім беру саласындағы саясатының мәні мен принциптері айқындалған. Мысалы, ҚР «Білім туралы» Заңының 3-бабында «...1) баршаның сапалы білім алуға құқықтарының теңдігі; 2) білім беру жүйесін дамытудың басымдығы; 3) әрбір адамның зияткерлік дамуы, психикалық-физиологиялық және жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейдегі білімге қолжетімділігі...» деген принциптерібелгіленген [2].
Қазақстан Республикасының «Кемтар балаларды әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы» Заңында (2002 жылғы 11 шілдедегі №343) мүмкіндігі шектеулі балалар үш жастан бастап мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды, арнайы және жалпы білім беру ұйымдары жағдайында бастауыш және негізгі орта білімді жеті-он жастан бастап алуға мүмкіндігі бар екені анықталған.
Ерекше білім беруді қажет ететін білім алушылармен бірлесе оқытатын қалыпты (бұдан әрі - инклюзивті) және арнайы сыныптарын жалпы білім беретін мектепте құру тәртібі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 17 мамырдағы №499 қаулысымен бекітілген «Жалпы білім беру ұйымдары (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта) қызметінiң үлгілік ережелерінде» (бұдан әрі – Үлгілік ережелер) берілген.
Үлгілік ережелердің 19-тармағына сәйкес жалпы білім беретін мектептерде инклюзивті және арнайы сыныптар халықтың қажеттілігін, ата- аналардың мүддесін есепке ала отырып, білім беруді жергілікті басқару органдарының келісімі бойынша ашылады.
Арнайы сыныптардың толымдылығын анықтауда Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 17 мамырдағы №499 қаулысымен бекітілген Арнайы білім беру ұйымдары қызметінің Үлгілік ережелерінің 3-тармағын және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2014 жылғы29 желтоқсандағы № 179 бұйрығымен бекітілген «Білім беру объектілеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» санитариялық ережелерін (9-қосымша, 2-кесте) басшылыққа алу ұсынылады;
- жалпы білім беретін мектептердегі инклюзивті және арнайы сыныптарға балаларды қабылдау Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 8 сәуірдегі № 179 бұйрығымен бекітілген «Бастауыш, негізгі, орта,жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін бағдарламалары бойынша оқыту үшін ведомстволық бағыныстылығына қарамастан білім беру ұйымдарына құжаттарды қабылдау және оқуға қабылдау» (1-қосымша) мемлекеттік көрсетілетін қызмет Стандартының талаптарына сәйкес жүзеге асырылады.
Жалпы білім беретін мектептегі арнайы сыныптар жұмысы ұзартылған күн тәртібінде ұйымдастырылады, яғни бұзылған қызметтерді еңсеру мен орнын толтыру және қажетті денсаулық сақтаушы педагогикалық режимді қамтамасыз ету бойынша қажетті жағдайларды құру. Қажет болған жағдайда, ұзартылған күн тәртібіне жалпы білім беретін сыныптардың ерекше білім беруді қажет ететін білім алушылар да қатысаалады.
Арнайы сыныптардағы оқу процесі бұзылыс түріне қарай мүмкіндігі шектеулі білім алушыларға арналған үлгілік оқу жоспарымен және арнайы оқу бағдарламаларымен және ОӘК-менреттеледі.
Жалпы сыныптарға қосылған ерекше білім беруге қажеттіліктері бар балалар жалпы білім беретін оқу бағдарламасы бойынша, арнайы оқу бағдарламаларымен,психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациясының (бұдан әрі ПМПК) ұсыныстарына сәйкес жеке оқу жоспарымен және жеке оқу бағдарламаларымен оқуы мүмкін.
Жаңартылған білім мазмұнын жүзеге асыру жағдайында мүмкіндігі шектеулі балалардың оқу жетістіктерін бағалауда критериалды бағалау жүйесі қолданылады. Мүмкіндігі шектеулі білім алушылардың нәтижелерін бағалауда МЖБС берілген білім алушылар дайындығының деңгейіне қойылатын талаптарға бағдарлану керек. Бірақ кейбір балаларға бағдарламаны меңгеруге ұзағырақ уақыт керек. Нәтижесінде олар қалыпты дамыған балалардың бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім деңгейімен сәйкес деңгейге жетеді. Жалпы білім беретін мектептің ерекше білім беруге қажеттілігі бар, оның ішінде есту, көру қабілеті, тірек-қимыл аппараты бұзылған, күрделі тіл кемістігі бар, психикалық дамуы тежелген түлектерге алған білім деңгейін растайтын мемлекеттік үлгідегі құжат беріледі.
ҚР МЖМБС сәйкес білім сапасын арттыру бойынша жұмыстың негізгі бағыттары тез өзгермелі әлемде табысты болу, жалпы білім беретін мектептерде зияткерлік, дене бітімі және рухани дамыған Қазақстан Республикасының азаматын қалыптастыруды қамтамасыз ететін білім алуға қажеттілігін қанағаттандыратын үздік білім беру ресурстары мен технологияларына білім процесіне қатысушылардың барлығына тең қолжетімділікті қамтамасыз ету болып табылады.
Инклюзивті білім беру қалыпты дамыған құрдастарымен бірге оқитын мүгедек балалар үшін білім беру нәтижелерінің мақсаты мен оны түсінудегі өзгерістерді неғұрлым толық көрсетеді. Білім беру нәтижелерін бағалауды өзгерту бағыттарының бірі даму мүмкіндігі шектеулі балаларға білім берудегі жаңа мақсаттарды қалыптастыратын құзыреттілік тәсілдемесі болып табылады.
«Құзыреттілік тәсіл» түсінігі оқыту процесінің тұлғада басты (базалық, негізгі) және пәндік құзыреттерді қалыптастыру мен дамытуға бағыттылығын білдіреді. Білім алушылардың құзыреттілігін қалыптастыру тек жаңартылған білім мазмұнын ғана емес, сондай-ақ оқытудың тиімді әдістері мен технологияларын іске асырумен байланысты.
Ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылардың оқу бағдарламасын меңгерудің ерекшеліктеріне байланысты мұғалім олар үшін жалпы білім беретін пәндер бойынша үлгілік оқу бағдарламаларын бейімдей алады. Ал сабақтар ерекше білім беруге қажеттіліктері бар балаларды оқытуға жеке амалдарды қолдану арқылы жүргізіледі.
Білім беру ұйымдарында балалардың денсаулығын сақтау, сондай-ақ білім алушылардың ерекше білім алу және қосымша білім беру қызметтерін алудағы олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жайлы жағдай құру қамтамасызетіледі.
Инклюзивті білім беруді жүзеге асыратын білім беру ұйымдарының педагогикалық кеңесі жеке оқу жоспарлары мен жеке бағдарламаларды, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар балаларды психологиялық-педагогикалық қолдаудың жеке бағдарламасын бекітеді.
Оқытудың түзете-дамыту бағыттылығы жалпы білім беретін цикл пәндері, түзету пәндері аясында, сондай-ақ қосымша білім беру жүйесінде іске асырылады.
Жалпы алғанда, «үйде оқыту»түсінігінің мәнін анықтауда көптеген зерттеушілер мен практиктер үйде оқыту – бұл білім беру немесе оқыту формасы емес, ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларды оқыту процесін ұйымдастыру жағдайлары деген пікірді ұстанады.Яғни, үй жағдайында оқуға ауыстырылған балалар мектептің білім беру процесінің толыққанды қатысушысы болып табылады [29].
Балаларды үйде оқытуды ұйымдастыру мәселелері, оның ішінде нормативті-құқықтық негіздері, білім беру мазмұны, үйде оқыту процесіне қатысушылардың қызметі мен міндеттері, білім салалары бойынша үйде оқыту ерекшеліктері, оқу уақытының нормасы мен оны есепке алу, үйде білім алушылардың оқу нәтижелерін бақылау бойынша ұсынымдар Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА 2017 жылы әзірлеген «Үйде оқытылатын балаларды жалпы білім беру мектебінің оқу бағдарламаларымен оқыту бойынша әдістемелік ұсынымдар» құралында толық қарастырылған (Академия сайты:www.nao.kz).
Үйде оқытуды жүзеге асыру бойынша барлық қажетті ұйымдастыру іс-шаралары мен тәртіптері жалпы білім беретін ұйымдар үшін белгілі және жаппай толық көлемде іске асырылуда. Алайда, оқу жылының барысында ең алдымен, жаңартылған білім беру мазмұнындағы оқу бағдарламаларын енгізуге және осыған байланысты критериалды бағалау тәртібіне, екіншіден, жеке сипаттағы жағдайларға байланысты мәселелер орын алуда.
Зерттеушілердің пікірінше, балалардың ерекше білім беру қажеттіліктерінің маңызды аспектілерінің бірі оқытуды сапалы жекелендіру, әрбір балаға өзіне ғана сәйкес қарқын мен білімді меңгеру әдісін, оқу жетістіктерін бағалауға қажеттілік болып табылады. Өз кезегінде, әрбір білім алушының білім беру нәтижелері оның білім алу процесінде меңгеріп жатқан бағдарламаның құрылымы мен мазмұнына байланысты болады
Ерекше білім беруге қажеттілігі бар білім алушылар үшін, соның ішінде үйде оқытылатын балалар үшін білім беру процесін жеке білім беру бағдарламаларын әзірлеу арқылы жекелендіру іске асырылады. Қазіргі таңда инклюзивті оқытуға көшу кезеңінде нормативті құжаттарда жеке бағдарламаның құрылымы мен мазмұнына қойылатын талаптар жоқ екендігін атап өткен жөн. Жеке білім беру бағдарламаларының құрылымдық-мазмұндық аспектілерге қатысты бұл мәселе Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА-да зерттеу мен жобалау кезеңінде.
Дегенмен, әрекеттегі заңнамаға сүйенетін болсақ, ҚР «Білім туралы» Заңының 3-бабында «білім саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптері» анықталған: 1) баршаның сапалы білім алуға құқықтарының теңдігі;2) білім беру жүйесін дамытудың басымдығы;3) әрбір адамның зияткерлік дамуы, психикалық-физиологиялық және жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейдегі білімге қолжетімділігі. Ал «адамдардың жекелеген санаттары үшін психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялардың ұсынымдары ескеріле отырып айқындалатын, білім алушылар мен тәрбиеленушілердің даму және әлеуеттік мүмкіндіктерінің ерекшеліктері ескерілетін арнайы оқу бағдарламалары әзірленеді» деп айтылған 14-бабына (аталған құжаттың) сәйкес туындаған мәселелер бойынша шешім табуға болады.
Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу объектісі білім беру процесі болып табылады. Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу мәні – оның әлеммен, қоршаған ортамен (ересектермен, құрбыластарымен), өз-өзімен қарым-қатынасы жүйесі ретінде баланың даму жағдайы. Ерекше қажеттіліктері бар білім алушыларды сүйемелдеу командалық жұмыс стилін, әртүрлі мамандардың (психологтың, логопедтің, арнайы педагогтың, әлеуметтік педагогтың), мұғалімдер мен ата-аналардың тығыз өзара іс-қимыл жасасуын болжайды.
Ерекше білім беруді қажет ететін білім алушыларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу білім берудің әр деңгейінде басым міндеттерді шешу арқылы жүзеге асырылады:
бастауыш мектеп – мектепте оқуға дайындықты анықтау, мектепке бейімделуді қамтамасыз ету, балалардың оқу әрекетіне қызығушылығын арттыру, танымдық және оқу мотивациясын дамыту, өз бетінше әрекет ету мен өз бетінше реттеуді дамыту, оқу ниетін және «оқу білігін» қалыптастыруды қолдау, жеке-дара ерекшеліктерін және әлеуметтік мүмкіндіктерін ескере отырып, әр білім алушының шығармашылық қабілеттерін дамыту;
негізгі мектеп – білім алушының негізгі мектепке ауысуын сүйемелдеу, оқытудың жаңа жағдайларына бейімдеу, тұлғалық және құндылықты-мағыналы өзін-өзі анықтау мен өзін-өзі дамыту міндеттерін шешуде қолдау көрсету, тұлғалық проблемалық және әлеуметтену мәселелерін шешуге көмектесу, өмірлік дағдыларын қалыптастыру, невроздың алдын алу, ата-аналарымен және құрбыластарымен конструктивті қарым-қатынас құруға көмектесу;
орта мектеп – кәсіби бағдар алуда және кәсіби тұрғыдан өзін-өзі анықтауда білім алушыға көмектесу, экзистенциалдық проблемаларды (өзін-өзі тану, өмір мәнін іздеу, жеке сәйкестікке қол жеткізу) шешуде қолдау көрсету, уақытша перспективаны, мақсатты тұжырымдау қабілеттерін дамыту, психоәлеуметтік құзыреттілікті дамыту.
Психологиялық-педагогикалық қолдау ерекше шығармашылық ортаны құруды және балаларға таңдау жағдайын беруді қарастырады. Бұндай жағдайлар баладан тек білім, білікті қолдануды ғана емес, сондай-ақ рефлексиялау тәжірибесін, өздігінен шешім қабылдау, ерік пен мінездің көрінісін талап етеді. Даму мүмкіндігі шектеулі білім алушыны психологиялық-педагогикалық қолдау психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация қорытындысы мен ұсыныстарының негізінде ұйымдастырылады және білім беру ұйымындағы штаттық мамандармен (арнайы педагог, психолог, мұғалім-логопед, әлеуметтік педагог, ЕДШ маманы және басқа) немесе білім беру ұйымынан тыс келісім-шарт негізінде оңалту орталығы, түзеу кабинеті мамандарымен, сондай-ақ арнайы білім беру ұйымдарының педагогтарымен жүзеге асырылуы мүмкін
Көмек көрсету қызметі жұмысының негізгі бағыттары:
- мектепке келетін балалардың оқуға дайындығын, қолдауға мұқтаждығын анықтау мақсатында оларды кешенді зерделеу;
- физикалық, зияткерлік және эмоционалдық дамытуды қажет ететін, оқыту мен мектепке бейімделуде қиындықтары бар мектеп білім алушыларын уақтылы анықтау, қажет болған жағдайда оларды ПМПК-ға консультацияға жіберу;
- ПМПК қорытындысы бар білім алушылардың танымдық әрекеті деңгейін және ерекшеліктерін (сөйлеу тілін, жадын, зейінін, жұмыс қабілетін және басқа да психикалық функцияларын) анықтау, білім алуда табыстылықты қамтамасыз ететін профилактикалық, коррекциялық психологиялық-педагогикалық және әлеуметтік іс-шараларды анықтау үшін олардың эмоционалдық-ерік және тұлғалық дамуын зерделеу;
- психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің жеке бағдарламасын әзірлеу және іске асыру, жеке, шағын топтық, топтық түзету-дамыту жұмысын жүргізу;
-психологиялық-педагогикалық мониторингті жүзеге асыру;
- жалпы білім беретін, сонымен қатар арнайы сынып жағдайында да білім алушыларға жеке және дифференциалды тәсілді қамтамасыз ету үшін мұғалімдерге арналған ұсынымдар әзірлеу;
-физикалық, зияткерлік және эмоционалдық шамадан тыс жүктемелер мен олқылықтардың алдын алу, емдеу-сауықтыру іс-шараларын ұйымдастыру;
- консультативтік және ағартушылық қызмет.
Ерекше білім беруді қажет ететін білім алушыларғакөмек көрсету (қолдау) бағдарламасын іске асыратын орталық фигура мұғалім болып табылады. Педагогтің балаға, оның оқу әрекетінің нәтижесіне қарым-қатынасының, педагогтің оқыту процесін жекелендіру білігінің, мамандардың (психологтың, логопедтің, дефектологтың) ұсынымдарын ұстана алатындығының, баланың өзіне сенімін қалыптастыратындығының маңызы зор. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар білім алушыны сөзсіз қабылдау, өзгерістерге, кәсіби ізденіске ұмтылу, мамандардың командасында жұмыс істеуге дайын болу, педагогикалық оптимизм мұғалімнің қажетті кәсіби қасиеттері болып табылады.
Баланың даму ерекшеліктеріне, оның мүмкіндіктеріне, сондай-ақ ПМПК ұсынымдарына сәйкес ерекше қажеттіліктері бар білім алушыны қолдау бағыттылығы, қарқындылығы және ұзақтығы айқындалады. Жалпы білім беретін мектеп білім алушыға оның қажеттіліктеріне барабар қолдау түрін ұсынуға тиіс. Бұл қысқа мерзімді, орта мерзімді немесе ұзақ мерзімді негізде қолдау көрсету болуы мүмкін.
Қысқа мерзімді қолдау оқытуда елеусіз және уақытша қиындықтары бар, логопедпен, психологпен ұзақ емес (жарты жылға дейін) коррекциялық сабақтар циклын талап ететін білім алушыларға көрсетіледі. Бұл ретте білім алушы кәдімгі сыныпта құрбыластарымен жалпы білім беретін бағдарлама бойынша оқиды және аптасына бірнеше рет мамандармен жеке немесе топтық сабақтарға қатысады, оларда білім алушының жеке даму ерекшеліктерін дамыту және орнын толтыру бойынша жұмыс жүргізіледі (сөйлеу тілін дамыту, эмоционалдық-тұлғалық жетілу қажеттілігі).
Орта мерзімді қолдау оқытуда даму ерекшеліктеріне байланысты тұрақты қиындықтары бар және арнайы дайындалған педагогтер мен мамандардың қарқынды қолдауын қажет ететін білім алушылар үшін ұйымдастырылады. Жалпы білім беретін мектептегі осындай білім алушылар үшін бастапқы білім беру деңгейінде арнайы сынып жағдайында саралап оқыту ұйымдастырылады. Білім алушыларды қолдаудағы негізгі міндет МЖМБС оқу бағдарламаларын оқыту және мазмұнын меңгеру қиындықтарына әкеп соғатын себептерді барынша жеңу болып табылады. Оқыту процесінде педагогикалық диагностика жүзеге асырылады, ол білім алушыларға, олардың даму деңгейіне, әлеуетті мүмкіндіктеріне және оқытудың алдыңғы кезеңдерінде қол жеткізілген оқу жетістіктеріне қойылатын талаптардың сәйкестігін қадағалауға бағытталған. Дамудың оң динамикасы және оқу бағдарламасын табысты меңгерген кезде арнайы сыныптардың білім алушылары кез келген оқыту сатысында ПМПК шешімі бойынша, білім алушылардың өздерінің және олардың ата-аналарының немесе өзге де заңды өкілдерінің келісімімен қарапайым сыныпқа ауыстырылуы мүмкін.
Білім алушыларды дамыту проблемаларын бастапқы сатыда жеңу мүмкін болмаған жағдайда, оларды арнайы сыныптар жағдайында және келесі оқыту сатыларында оқытуды жалғастыруға болады. Бұл жағдайда білім алушыларды ұзақ мерзімді қолдау іске асырылады.
Мектеп білім алушылары негізгі орта және жалпы орта білім алу сатысында пәндер бойынша стандартты оқу бағдарламаларын білім алушылардың білімді меңгеру ерекшеліктеріне сәйкес бейімдеу жүзеге асырылады, бұл ретте Қазақстан Республикасының МЖМБС сәйкес келетін негізгі мазмұн сақталады. Мектеп білім алушыларының арнайы сынып жағдайында негізгі білім алу мерзімі 1 жылға ұзартылады. Оқыту мамандармен (психологпен, дефектологпен, логопедпен) коррекциялық-дамыту сабақтарын көздейтін, арнайы оқу жоспарына сәйкес жүзеге асырылады. Білім алушыларды бағалау оқу процесінде іске асырылатын бағдарламаның шеңберінде жүзеге асырылады.
Интеллекті бұзылғанбілім алушылардың мектепте білім алған барлық кезеңінде оқыту оқу жоспарлары, бағдарламалары және мазмұны Қазақстан Республикасының МЖМБС талаптарын орындауға бағдарланбаған оқулықтар бойынша, арнайы көрнекі-дидактикалық құралдар мен оқыту әдістерін пайдаланып жүзеге асырылады.
Арнайы сынып білім алушыларының барлық сыныптан тыс және оқудан тыс әрекеті (үйірмелік, факультативтік, тәрбиелік) кәдімгі сынып білім алушыларымен бірге жүзеге асырылады.
Білім беру ұйымдарында балалардың денсаулығын сақтау, сондай-ақ білім алушылардың ерекше білім алу және қосымша білім беру қызметтерін алудағы олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жайлы жағдай құру қамтамасыз етіледі.
Инклюзивті білім беруді жүзеге асыратын білім беру ұйымдарының педагогикалық кеңесі жеке оқу жоспарлары мен жеке бағдарламаларды, ерекше білім беруді қажет ететін балаларды психологиялық-педагогикалық қолдаудың жеке бағдарламасын бекітеді.
Оқытудың түзете-дамыту бағыттылығы жалпы білім беретін цикл пәндері, түзету пәндері аясында, сондай-ақ қосымша білім беру жүйесінде іске асырылады.
Бастауыш, негізгі және жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарының вариативтік компоненті толығымен түзету пәндері бойынша жүргізілетін сабақтарға бөлінеді. Ерекше білім беруді қажет ететін балаларға арналған элективтік курстар, мектеп компонентінің курстары өткізілмейді.
Есту, көру, тірек-қозғалыс аппараты бұзылған, сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары бар, психикалық даму тежелуі бар білім алушыларға арналған арнайы сынып бітірушілері алған білім беру деңгейін растайтын, мемлекеттік үлгідегі аттестаттар алады. Жеңіл және қалыпты ақыл-ой кемістігі бар мектеп бітірушілер аталған санаттағы білім алушылар үшін белгіленген үлгідегі аттестаттарды алады (Қазақстан Республикасы БҒМ-нің 2015 жылғы 28 қаңтардағы № 39 бұйрығы, № 5 қосымша).
Мигрант, оралман балаларды оқу-тәрбие процесіне кіріктіру және қазақ тілі мен орыс тілдерін меңгерту мақсатында қосымша сабақтар, тілдік үйірмелер, факультативті сағаттар ұйымдастырылады. Оларға қолдау қызметі мамандарының психологиялық-педагогикалық және тілдік көмек жасауы қажетті шарт болып табылады.
Инклюзивті білім берудің мақсаттары мен міндеттеріне тиімді жету үшін жалпы білім беретін мектептер оралмандарды бейімдейтін және кіріктіретін орталықтармен, ресурстық орталықтармен, кәмелеттік жасқа толмағандарды бейімдейтін орталықтармен, арнайы білім беру ұйымдарымен, сондай-ақ, ПМПК, оңалту орталықтары және психологиялық-педагогикалық түзеу кабинеттерімен өзара әрекеттестікті ұйымдастырады.
Осылайша, инклюзивті білім беру жағдайында қазіргі заманғы педагог қызметінің маңызды ерекшелігі кәсіби әрекеттердің көпвекторлығы мен әртүрлі нұсқалылығы болып табылады. Әр мұғалім білім алушының білім беру маршрутын ұйымдастыра отырып, көптеген полифункционалдық педагогикалық міндеттерді шешеді. Олардың бастысы табыс жағдайын қалыптастыра отырып, әр баланы әртүрлі әрекет түрлеріне қосу болып табылады. Бұл мұғалімнен әр баланың ерекшеліктерін білуді, күшті жақтарын және оның білім беру қажеттіліктерін іске асыру үшін мүмкіндіктерін таба білуді талап етеді.
Әрбір педагогикалық ұжым инклюзивті білім беру принциптерін жүзеге асырудың күн сайынғы практикасы өзара іс-қимыл жасасу мәдениетін біртіндеп қалыптастырып, кәдімгі жүріс-тұрыс сызбасы ретінде қалыптастыруға тырысу керек.
Осы мақсатта курстарды, семинарларды, тәжірибемен алмасуды, сондай-ақ өз бетінше білім алуды қоса алғанда, біліктілікті және кәсіби шеберлікті арттырудың барлық ықтимал жолдарын пайдалану ұсынылады. Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА (nao.kz) әзірлеген әдістемелік құралдар жалпы білім беретін мектептер басшыларының, мұғалімдерінің, білім беру бөлімдері мен басқармалары әдіскерлерінің, мамандарының білімдері мен құзыреттерін кеңейтуге арналған. Төменде білім алушылардың психофизикалық ерекшеліктері мен ерекше білім беру қажеттіліктерін ескере отырып, балаларды оқыту стратегиясын құруда мұғалімдерге арналған ұсынымдар келтіріледі.
Психофизикалық ерекшеліктері және ерекше білім беру қажеттіліктері
|
Мұғалімнің стратегиясы
|
Естімейтін балалар.
Естімейтін балалар құлақ түбіндегі қатты дыбысты сезіне алады, бірақ арнайы оқытусыз сөздер мен сөйлемдерді түсінбейді.
Есту аппараты немесе кохлеарлы имплантты қолданғанның өзінде естімейтін балалар айналадағылардың сөйлеуін қабылдау мен түсінуде қиналады.
Бұндай балалардың ауызша сөйлеу тілі өздігінен дамымайды, сондықтан оларды ұзақ жүйелі түзете-дамыту жұмысына қосукерек.
Естімейтін/нашар еститін балалар сөйлеушіні бірнеше себептерге байланысты әрдайым түсіне бермейді.
Есту қабілеті бұзылған баланың айтқанды түсінуі сөйлеушінің артикуляциялық мүшесінің анатомиялық ерекшеліктері (жұқа еріндер, тістестіру ерекшеліктері және т.б.), ерінді бүркеу (мұрт, сақал, ашық түсті далап және басқа) және сөйлеу тілінің ерекшелігі (анық емес, жылдам сөйлеу және т.б.) қиындатады.
Есту мүмкіндіктерінің ерекшеліктері (есту аппаратының бұзылуы, толық емес «есту») және баланың тұрмыстық және әлеуметтік тәжірибесінің шектеулігі (ортақ мәнмәтін/тақырып бойынша ақпараттанудың жеткіліксіздігі және осының айтылғанды түсінуге әсер етуі) сөйлеуді қабылдау тұрақсыздығының факторлары болып табылады. Есту қабілеті бұзылған балалар айналадығылардың сөйлеуін үш әдіспен қабылдайды: есту-көру, есту арқылы, көру арқылы.
|
Білім беру ұйымында есту қабілеті бұзылған баланы табысты оқытудағы міндетті шарт есту функциясының бұзылу дәрежесін барабар анықтау және медикаментозды көмек көрсету, есту аппараты моделін таңдау, оны жеке дайындалған қосымша параққа сай және баланың аудиограммасына сәйкес дәлме-дәл күйіне келтіру болып табылады. Осының барлығы оған оқыту процесіне белсенді енуге және өзін кез келген коммуникативті жағдайда сенімді сезінуге мүмкіндік береді.
Бұл жұмыстың басты бағыттары: сөйлеу тілін дамыту (лексикалық, грамматикалық, синтаксистік құрылымдар) есту арқылы қабылдауды, оның ішінде сөйлеу тілін естуді дамыту және дыбыс айтуды қалыптастыру. Ауызша және жазбаша сөйлеу тілін қалыптастырумен қатар баланың танымдық әрекетін және тұлғасын жан жақты дамыту жүреді.
Естімейтін/нашар еститін балаға қатысты сөйлеушінің тұрған орны және әңгімеге қатысушылардың саны да үлкен маңызға ие. Мысалы, сөйлеушінің жарық көзіне арқасымен тұруы, балаға қырымен немесе арқасымен тұруы, әңгімеге екі немесе одан да көп адамның қатысуы – сөйлеуді түсінуге кері әсерін тигізеді.
Әрқашан балаға қарама-қарсы тұру керек. Сабақта тым көп қозғалмаңыз,білім алушыға еріннен оқуға мүмкіндік беру керек. Жұмысты жұптасып істеуге ынталандыру (кітап беттерін, тапсырмалардың, нұсқаулықтардың және т.б. көрсетуде көршісінен көмек қажет болады).
|
Нашар еститін балалар.
Қалдық есту негізінде дамитын есту арқылы қабылдау кемістіктің күрделілігіне, оның пайда болуы мен оңалтуды бастау уақытына байланысты.
Бұндай балалардың ерекшелігі қатты дыбыстарға мазасыздану, есту қабілетінің бұзылысы ауыр болған сайын дыбыс қаттылығының жылдам арту феномені анық көріне бастайды.
Бұл санаттағы балаларда вибрациялық сезімталдық басқа балаларға қарағанда жақсы дамыған. Сондықтан, олар ырғақтық көріністі ажыратуға, музыкалық аспаптарда ойнауға, тіпті билей алуға қабілетті.
Естуінде қиындықтары бар балалардың эмоционалды-еріктік саласы эмоциялардың жұтаңдығымен, ерік қасиеттерінің әлсіздігімен, бастаған ісін аяғына апарғысы келмейтіндігімен сипатталады. Дегенмен, олар еститін балаларға қарағанда белсенді болады.
Нашар еститіндердің сөйлеу тіліне сандық жағынан жеткіліксіздік және сапалық жағынан өзгешелік тән.
Сөйлеу тілінің болмауы немесе оның төмен деңгейде дамуы баланың танымдық әрекетінің тежелуіне, әсіресе, тілдік ойлау деп аталатын көрнекі-бейнелік және тілдік-логикалық ойлаудың шектелуіне алып келеді.
Есту қабілеті бұзылған балалардың әлеуетті мүмкіндіктері өте жоғары.
|
Ересектерге мұндай балалар өз әрекеттерінің арқасында айналасындағы барлық заттарды есте сақталған күйінде білетінін түсіну маңызды.
Мұғалімдергемұндайбаламенқарым-қатынасжасаудыңбарлықмүмкінжәнеқолжетімдіқұралдарынпайдалануұсынылады: ауызшасөйлеу, табиғиқимылдар, бет-әлпеттержәнебасқалар.
Нашар еститін балалармен түзету жұмысын ұйымдастыру үшін сурдопедагог кабинеті қажет. Ол дыбыстау индикаторы, арнайы компьютерлік бағдарламалар, сурдологопедиялық тренажер, компьютер колонкалары, магнитті тақта,аудиодисктер, айна және басқа құралдармен жабдықталады.
Балалар мәнін түсіну үшін сұрақтарды анық, қысқа етіп қойып, жауабын беруге асықтырмай, ойлануға уақыт беру керек.
Әр түрлі көрнекі құралдарды білім беру міндеттеріне сәйкес тиімді пайдалану ұсынылады.
Тапсырмалардың көлемі мен мазмұнын білім алушының психикалық және тілдік дамуына байланысты өзгертуге болады
https://nao.kz/loader/fromorg/2/26
|
Көру қабілеті бұзылған балалар.
Көру қабілетінің бұзылысы сезіну, қабылдау, елестету және т.с.с. бірқатар психикалық процестердің дамуына кері әсер ететін екінші қызметтік ауытқуларды тудырады (көру аумағын тарылту, көру өткірлігін төмендету және т.б.).
Сезімдік тәжірибедегі кемшіліктердің орнын толтыру тек сақталған сезім мүшелерін белсенді іске қосқан жағдайда ғана мүмкін.
Көру талдағышының зақымдану ауырлығы мен сипаты барлық сенсорлық жүйесінің дамуына әсер етеді, қоршаған ортаны танудың басты жолдарын, сыртқы әлемді қабылдау толықтығы мен нақтылығын анықтайды.
Көру сезімі мен қабылдауының толық немесе жартылай түсіп қалуына байланысты сыртқы әсерлердің қысқаруы зейіннің дамуына кедергі жасайды, қабылдауда тікелей қызығушылықты туғызатын объектілер аумағы қысқарады.
|
Зағип балаларды инклюзивті мектепте оқыту бұзылған және жеткіліксіз дамыған функцияларды қалпына келтіруге, түзетуге және орнын толтыруға, саралап оқытуды ұйымдастыруға бағытталған ерекше міндеттерді ескере отырып жүзеге асырылуы тиіс.
Білім алушыны пәндік-кеңістіктік және оқу ортасында бағдарлау әдістері мен тәсілдерін меңгеруге үйрету қажет:
- жұмыс орнында, оқулықта, дәптерде, аспапта (қажетті бетті, жолды, әріпті, аспап торын тез табу);
- партада оқу құралдарын дұрыс орналастыра білу;
- Л. Брайль аспабын еркін меңгере білу;
- коммуникация үшін ауызша және жазбаша сөйлеудің меңгерілген тілдік формаларын пайдалана білу;
- заттардың күрделі кеңістіктік орналасуының сөздік белгіленулерін түсіну: диагоналі бойынша, артынан, бүйірден, арғы бетінен, жақын, алыс және т.б.,
- жасына сәйкес келетін өмірлік міндеттерді шешу кезінде математикалық білімді пайдалану қабілеттерін меңгеру (кеңістікті, уақытты, температураны және т.б. күнделікті практикалық әрекеттің әр түрінде өлшеу шараларын пайдалану).
Білім алушылар мектеп құралдарын іздеу кезінде педагогке, сыныптастарына жүгіну білігін меңгеруге тиіс.
https://nao.kz/loader/fromorg/2/26
|
Нашар көретін балалар.
Бұл балалар көруі төмен немесе нашар көру мен қалыпты көру аралығындағы, яғни, көру өткірлігі түзете отырып жақсы көретін көзде 0,5 (50%) пен 0,8 (80%) аралығында болады [11].
Қызметтік бұзылыстары бар балалардың көп бөлігін амблиопия мен қылилығы бар балалар құрайды.
Көру қабілетінің нашарлауы әртүрлі болуы мүмкін және көзілдірік киюге қойылатын талаптар әртүрлі болады.
Көру қабілеті нашар балалардыңжұмыс қарқыны баяу, көздің шаршауы жоғары, сондықтан жиі демалуды қажет етеді.
Берілген топтың білім алушыларына
-жалпы және көру арқылы жұмысқа қабілеттілігінің төмендеуі;
-табыстылығы көру қызметінің жағдайымен анықталатын заттық-практикалық әрекеттердің баяу қалыптасуы;
-өлшеу дағдыларын меңгеруде, көру-моторлы координациямен көру-кеңістіктік талдау мен жинақтауға байысты тапсырмаларды орындаудақиындықтар туындауы;
-көру қызметінің төмендеуі және әртүрлі клиникалық көріністеріне байланысты ғана емес, сондай-ақ көру арқылы қабылдау мен психомоторлы құрылымдардың жеткіліксіз дамуының салдарынан сезімдік тәжірибенің аздығы;
-қозғалыстық белсенділіктің төмендігі және дене дамуының өзіндік ерекшеліктері (қозғалыстардың үйлесімі, нақтылығы, көлемінің бұзылысы, көз, бас, дене, қол және т.б. қозғалысы байланысының бұзылуы).
-сөйлеу тілінің өзіндік даму ерекшелігі;
-тілдік (фонематикалық құрам, сөздік қор, грамматикалық құрылым) және тілдік емес (мимика, пантомимика, интонация) қарым-қатынас құралдарын меңгерудегі, коммуникациялық әрекетті (қарым-қатынас құралдарын қабылдау, өңдеу) жүзеге асыруда белгілі бір қиындықтардың болуы;
-жалпы және танымдық белсенділіктің төмендеуінен әр түрлі әрекет түрлерінің, ең алдымен сенсорлы-перцептивті дамуының қиындығы;
-орындалатын әрекеттердің сапасымен, дағдылардың машықтануы, орындалатын әрекетті көру арқылы қадағалауға байланысты қиындықтардың болуы .
|
Баланың көру жағдайы туралы офтальмолог дәрігердің қорытындысымен танысу керек. Егер көзілдірікті үнемі тағу жазылса, баланың сол талапты орындауын қадағалау керек.
Баламен терезенің маңында жарыққа қарама-қарсы тұрып сөйлесу ұсынылмайды.
Педагогке көру қабілеті бұзылған бала жақсы қабылдайтын ашық түсті киім кию ұсынылады.
Көру қабілеті бұзылған балалардың жұмыс қарқыны баяу болғандықтан, оларға тапсырма орындауға көбірек уақыт берген жөн.
Трафаретпен сурет салу, штрихтеу, микрокеңістікте (қағаз бетінде) бағдарлау дағдыларын дамытуға бағытталған жұмыстар жүргізу ұсынылады.
Әрекет түрлерін ауыстырған кезде көз талуын кетіруге арналған жаттығуларды пайдалану, көздер үшін өзіндік тынығу болып табылатын динамикалық кідірістерді білім беру процесіне қосу ұсынылады.
Әрекет түрлерін алмастыруда көздің шаршауын басу үшін жаттығуларды қолдану, көзге тынығу болып табылатын динамикалық үзілістерді оқу-тәрбие жұмысына қосу ұсынылады.
Көрнекі және үлестірмелі материал үлкейтілген, түсі мен бейнесі бойынша жақсы танылатындай болу керек.
Көру қабілеті бұзылған бала сабақта кім сөйлеп жатқанын түсіну үшін әрбір білім алушының атын атау ұсынылады.
Күн сәулесінің тура түсуін болдырмау үшін білім алушыны сыныпта табиғи жарық түсетін аймаққа орналастыру, үй-жайда шуды және визуалды сыртқы қоздырғыштарды төмендетуге қол жеткізу ұсынылады.
https://nao.kz/loader/fromorg/2/26
|
Тірек-қозғалыс аппараты бұзылған балалар қимыл-қозғалыс функциясынан айрылу немесе бұзылуы, дамымай қалуы, қалыптасуының кешігуі негізгі сипаттамасы болып табылатын тірек-қимыл аппараты бұзылған (бұдан әрі – ТҚАБ балалар) балалар кең және бір текті емес тобын құрайды. Балалардың тірек-қозғалыс аппаратының бұзылуы, туа біткен немесе ерте пайда болған аурулар мен зақымдар себебінен болуы мүмкін.
ДЦП балаларды көпшілікке арналған мектепке қосу өлшемшарттары:
– төмендетілген интеллекттің болмауы;
– ілеспе бұзушылықтардың (көру, есту, тілдің кемшіліктері және т.с.с.) болмауы;
– өз-өзіне қызмет көрсетудің жеткілікті дамыған дағдылары (өз бетінше киінеді, тамақтанады және т.б.);
– бір қолының болса да әртүрлі манипуляцияларға қабілетті болуы (бұл компьютерлік техниканы - оның ішінде тінтуірді меңгеру үшін қажет);
– анық сөйлеу тілі.
Қозғалыстық бұзылулары неврологиялық сипаттағы балалар психологиялық-педагогикалық және логопедиялық түзетумен қатар емдеу мен әлеуметтік көмекті де қажет етеді.
Қозғалыстық бұзылулары ортопедиялық сипаттағы балалар жеке қозғалыс режимін сақтауға және жүйелі түрде ортопедиялық емдеу аясында психологиялық қолдауға мұқтаж.
Қозғалыс бұзушылықтарының сипаты мен ауырлығы, көру және естудің ықтимал бұзылуы, сенсорлық ақпараттың (сырт қарағанда-мотор үйлестіру және т. б.) кірігуіне негізделген күрделі функциялардың қалыптасу қарқыны мен мерзімдерінің кешігуінің, кез келген сенсорлық ақпараттың қабылдану және өңделуінің сапалы ерекшеліктерін болжайды.
ТҚАБ балалардың сөйлеу мүмкіндігін дамыту үшін аурудың клиникалық көріністерін ғана емес, сондай-ақ оның эмоционалдық жай-күйін, денесі мен басының жазықтықтағы орналасуын түсіну талап етіледі.
|
Ұсынылады:
- сабақтардың кестесін жеке коррекциялық сабақтар мен емдеу рәсімдерін ескере отырып құрастыру;
- педагог-ассистентке немесе тьюторға (болған жағдайда) көмек сұрап жүгіну; https://nao.kz/loader/fromorg/2?page=4
- тосқауылсыз кеңстікті қамтамасыз ету;
- әр аймақта белгілі объектілер мен заттардың орнын бекітіп, тынығуға, сабақтарға және т.б. арналған аймақтар құру;
- қозғалыс патологиясына сәйкес санитарлық-тұрмыстық, әлеуметтік-тұрмыстық жағдайларды сақтау.
Мектепте арнайы жабдықталған медициналық кабинеттің және емдік дене шынықтыру үшін жабдықталған залдың болғаны дұрыс.
Егер баланың сөзі түсініксіздеу немесе іс жүзінде қол жетімсіз болса, вербалды емес қарым-қатынас технологиялары (карталар, нысандар) қолданылады.
Бала практикалық іс-әрекеттерге қол жеткізуіне қарай, көмек көрсету көлемін толық операциядан (əрекеттер тізбегін) жеке іс-əрекеттерге дейін азайту керек, сондай-ақ вербалды емес әдістен (əрекеттер, субъектілер, қимылдар) сөйлеуге ауысудың сипатын өзгерту қажет (кемшіліктерді тікелей көрсету, əрекеттерді бағалау, ынталандыру)
Баламен әңгімелескен кезде онымен бір деңгейде болуға тырысыңыз, онымен қатар отырған өте жақсы.
Түрегеп тұру позициясынан алшақ болыңыз, ол кезде басым тұру сезімі пайда болуы мүмкін.
https://nao.kz/loader/fromorg/2/26
|
Сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары бар (СТКБ) бар балалар – бұл есту қабілеті сақталған, ақыл-ойы бұзылмаған, бірақ психикасына әсер ететін, сөйлеуінде айтарлықтай ақауы бар, дамуында ауытқулары бар санаттағы балалар.
Сөйлеудің бұзылуы сөйлеудің әртүрлі компоненттеріне әсер етуі мүмкін: дыбыстық жазба (сөйлеудің түсінігі, дыбыс кемшіліктері), фонемиялық есту (сөздің дыбыстық құрамының жеткіліксіздігі), лексико-грамматикалық құрылымы (сөздік қордың аздығы, сөйлемдегі сөздерді үйлестіру қабілетсіздігі). Бұндай кемшіліктер сөйлеу тілінің жалпы жетілмеуі деп аталады.
СТКБ бар балаларға:
- сөзді қабылдау және түсіну;
- сөздер мен сөз тіркестерін сөйлемде анық айту;
- еркін және түсініп айтылған ойды есте сақтау үшін көп уақыт қажет.
СТКБ бар балаларға сөзді қабылдау және түсіну, мәтіннің оқиғалары мен сюжеттік ретін есте сақтау және оны қабылдау үшін көмек керек.
Тез шаршау және жұмыс қабілетінің төмендеуі оқытудың сабырлы қарқынын қажет етеді.
Тілінің мүкісі бар көптеген балаларда тірек-қимылы бұзылуы байқалады. Олар қозғалғанда ыңғайсыз, импульстік, хаотикалық қозғалыстармен сипатталады. Сөйлеу тіліндемүкісі бар балалар тез шаршайды, жұмысқа қабілеті төмен болады. Олар ұзақ уақыт бойы тапсырма орындауға кірісе алмауы мүмкін.
Эмоционалды-ерік жағынан да ауытқулар байқалады. Оларда қызығушығының тұрақсыздығы, ынтаның төмендігі, тұйықтық, өзіне сенімсіздік, агрессивтілік, ренжігіштік, басқалармен қарым-қатынаста, құрдастарымен байланыс орнатудағы қиындықтар орын алады.
|
Жалпы тілдің кемістігін түсіну үшін нақты әр бала бойынша логопедпен кеңесу ұсынылады.
Педагогикалық, психологиялық және медициналық құралдарды кешенді медициналық-психологиялық-педагогикалық түзету құралдармен үйлестіру;
Баламен түзеу-сауықтыру жұмысына белсенді түрде қатысу мақсатында отбасын психологиялық-педагогикалық қолдауды өткізу; мектептік психологиялық-педагогикалық консилиумын ұйымдастыру.
Тапсырманы ұсына отырып, сабақта әр түрлі тапсырмаларды орындау барысында бір баланың белсенді және әлеуетті мүмкіндіктеріндегі айырмашылықтарды есепке алу қажет.
Балалардың тапсырма мәнін түсіну үшін сұрақтарды анық, қысқа етіп қойып, жауабын беруге асықтырмай, ойлануға уақыт беру керек.
СТКБ бар балаларға тән тез шаршауды болдырмау үшін бір әрекет түрінен екіншісіне ауыстыру, әртүрлі әрекет түрлерін қолдану маңызды.
Әртүрлі көрнекі құралдарды білім беру міндеттеріне сәйкес тиімді пайдалану ұсынылады.
Баламен көбірек сөйлесіп, барлық әрекеттерді, айналадағыларды айта отырып, бір сөздерді қайталауға қорықпай, оларды анық, сабырмен, мейірімділікпен айту керек.
Жұмысқа қажетті арнайы жабдықты және қосымша дидактикалық материалдарды қосу маңызды.
https://nao.kz/loader/fromorg/2/26
|
Психикалық дамудың тежелуі‒бала психикасының даму қарқынының бәсеңдеуі, ол жалпы білім қорының жетіспеушілігінде, ойлау қабілетінің жетілмеуінде, ойынға қызығушылықтың басымдығында, зияткерлік әрекетке тез жалығуда байқалады.
Оларға білім беру ұйымында қалыптасқан мінез-құлық нормаларын сақтау қиын.
Олар іс-әрекетті еркін ұйымдастыруда қиындықтарды сезінеді.
Олар сезінетін қиындықтар олардың жүйке жүйесінің бәсеңдегенімен қиындай түседі: балалар тез шаршайды: жұмыс қабілеттері төмендейді, кейде жай ғана бастаған жұмыстарын орындамай қояды.
ПДТ бар балалардың ерекше білім беру қажеттіліктері жалпы, мүмкіндігі шектеулі барлық балаларға тән және спецификалық:
– оқу тапсырмаларын өз бетінше орындауға мүмкіндік беретін деңгейге жеткенге дейін жалғасатын, білім алушының танымдық әрекетінің қалыптасуын үздіксіз бақылауды қамтамасыз етудегі;
– меңгеріп жатқан білімнің мазмұнын түсінуде және кеңейтуде, меңгерген біліктерін бекітуде және жетілдіруде тұрақты көмекке;
– қалыптасқан білім мен біліктерді шынайы өмірмен өзара әрекеттесудің жаңа жағдайларына «ауыстыруға» арнайы оқытудағы;
– кешенді сүйемелдеудегі, сондай-ақ эмоционалдық даму тапшылығының орнын толтыруға және танымдық әрекет пен мінез-құлықты саналы өз бетінше реттеуді қалыптастыруға бағытталған арнайы психокоррекциялық көмектегі;
– коммуникация құралдарын, конструктивті қарым-қатынас пен өзара (отбасы мүшелерімен, құрбыларымен, ересектермен) әрекеттесу тәсілдерін дамытудағы және пысықтаудағы, әлеуметтік қабылданатын мінез-құлық қалыптастырудағы, әлеуметтік байланыстарын барынша кеңейтудегі;
– отбасы мен білім беру ұйымының өзара іс-қимыл жасасуын ата-аналармен ынтымақтастықты ұйымдастыру, әлеуметтік белсенді ұстанымды, адамгершілік және жалпы мәдени құндылықтарды қалыптастыру үшін отбасы ресурстарын жандандыру) қамтамасыз етудегі қажеттіліктерді қамтиды.
|
Балалардың жас ерекшеліктерін ескеру, жақын және жуық даму аймағы туралы есте сақтау қажет.
Көбірек ұнататын әрекет түрлерін іріктеу ПДТ бар балалардың әлеуетті мүмкіндіктерін іске асыру жағдайларын оңтайландыруды ескере отырып жүргізіледі. Оқу процесіне қабылдауды, талдау жасай отырып бақылауды, ойлау операцияларын (талдау және жинақтау, топтау және жіктеу, жүйелендіру), әрекеттер мен біліктерді дамытуға арналған тапсырмаларды мақсатқа сай қосу болады;
Тапсырманы ұсына отырып, сабақта бір және сол баланың өзекті және әлеуетті мүмкіндіктері әртүрлі тапсырмаларды орындау кезінде әртүрлі болуы мүмкін екенін ескеру қажет;
Балалар түсінуі, мазмұнына жетіп ойлануы үшін сұрақтарды дәл, қысқа қою қажет, бұл ретте оларды жауап беруге асықтырмай, ойлануға уақыт беру керек;
ПДТ балаларға тән тез шаршауды болдырмау мақсатында балаларды бір әрекет түрінен екіншісіне ауыстырып отыру, сабақ түрлерін түрлендіру, әртүрлі әрекет түрлерін пайдалану дұрыс болады;
ПДТ бар әр бала үшін оған қажетті көрнекі тіректерді пайдалану, танымдылық пен бастамашылықтың кез келген көрінісін қолдау және көтермелеу керек;
Балаға қатысты әртүрлі педагогикалық шараларды пайдаланған дұрыс: ПДТ бар балалардың қызығушылықтары, әдетте, санаулы бағытта, тұрақсыз болып келеді; қажетті ықпал ету шарасын үнемі тез табу мүмкін бола бермейді – баланың оған бейімделуіне байланысты бір және дәл сол шара өз күшін жояды.
Баланың оқудағы жетістіктерін оның танымдық дербестілікке, танымдық қызығушылыққа жылжу қарқынына қарай бағалау керек;
ПДТ бар балалармен жұмыс істеген кезде ерекше педагогикалық такт көрсету – балалардың ең аз жетістігін ескеру және көтермелеу қажет, оны өз күші мен мүмкіндігіне деген сенімін дамыту қажет, жағымды эмоционалдық көңіл-күйін қолдау керек;
Балалардың әрекетін бағалаған кезде жеке тәсілдерді пайдалану: егер ол тапсырманы жақсы орындаса, баланы міндетті түрде көтермелеу, бір нәрсені нашар орындаған балаларға ешқандай сөгіс айтып, жазғыруға жол бермеу керек;
Бала еңбегінің нәтижелерін басқа балалармен салыстырып бағаламаңыз. Нақты баланың өз алдына әрбір жеке ұмтылысын көтермелеу және соңғы нәтижені ғана емес, сонымен қатар танымдық процесті, баланың әрекетін, оның дамуындағы динамиканы бағалау да маңызды https://nao.kz/loader/fromorg/2/26
|
Интеллекті бұзылған балалар үшін білім беру процесін ұйымдастыру ерекшеліктері
Интеллекті бұзылған балаларсанатына бас миы қабатының диффуздық органикалық зақымдануы салдарынан танымдық әрекеті және эмоционалдық-ерік саласы тұрақты бұзылған балалар жатады. Бұзылудың айқындылық дәрежесі зақымдану ауырлығына, оның басым шоғырлануына, сондай-ақ пайда болу уақытына байланысты болады. Ақыл-ой кемістігінің жеңіл формалары кезінде физикалық жағдайындағы елеулі өзгерістер байқалмауы да мүмкін. Физикалық жағдайындағы өзгерістер туа біткен аурулар, әсіресе хромосомдық жиынтық бұзылуларымен байланысты аурулар (мысалы, Дауна ауруы, сондай-ақ зат алмасудың бұзылуына байланысты олигофренияның тұқым қуалайтын формалары) кезінде байқалмауы мүмкін. Физикалық жетілмеу белгілері мидың едәуір ауыр бұзылулары кезінде жиі кездеседі.
Интеллекті бұзылған балаларды оқыту мен тәрбиелеудегі түпкі мақсат – бұл әлеуметтік бейімделу және кәсіби-еңбек дайындығы.
|
Қарастырылып отырған санаттағы мектеп білім алушылары:
– түсінуге қолжетімді және әлеуметтік дағдыларды қалыптастыруға және кәсіп алуға бағдарланған оқу материалын іріктеуге (МЖББС талаптарын орындауды болжамайтын);
– дәстүрлі білім беруде қолданылмайтын, оқытудың спецификалық құралдары мен әдістеріне;
– қорғаушылық педагогикалық режимді қамтамасыз етуге (мөлшерленген оқу және физикалық жүктемеге, жұмыс қабілеттілігінің жеке ерекшеліктеріне сәйкес еңбек пен демалысты кезек пайдалануға, психологиялық жайлылық атмосферасына және т.б.);
– таңдап алынған оқыту бағдарламасының нақты жетістіктерге, баланың даму деңгейіне сәйкестігін үнемі бақылауға;
–психологиялық-педагогикалық жәрдем беретін мамандарының (логопед, психолог, ЛФК мамандары және т.б.) жеке көмегіне мұқтаж;
– ақыл-ойы кем баланың айналасындағы ересектер баланың ерекше білім беру қажеттіліктерін іске асыруға дайын болуы және оған нақты, оның ішінде білім беру кеңістігінен тыс жерде қатысуы тиіс.
|
Ақыл-ойында кемістігі бар білім алушыны кәдімгі сыныпқа қосқан кезде мектептің педагогикалық кеңесі ақыл-ой кемістігі (жеңіл және қалыпты) бар білім алушыларға арналған үлгі оқу жоспары мен бағдарламаларының негізінде осындай білім алушы үшін жеке оқу жоспарын және жеке оқу бағдарламаларын бекітеді.
Білім алушының жұмыс қабілеттілігі мен зияткерлік мүмкіндіктерін ескере отырып, оқу тапсырмасының көлемі мен күрделілігін мөлшерлеу; оқу материалын түсіну үшін жағдайлар жасайтын, пәндік-практикалық әрекетті пайдалану қажет.
Интеллекті бұзылған балаларды оқыту процесі ұйымдастырушылық нысандар тұрғысынан қатаң регламенттеуді көздемейді.
Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың негізгі әрекет түрлері: тірі және жансыз табиғат пен әлеуметтік өмір құбылыстарын бақылау; пәндік-практикалық әрекет; ойын іс-әрекеттері және ойын әрекеті; білім алушылардың шаруашылық-еңбек әрекеті; әлеуметтік-тұрмыстық әрекет; білім алушылармен және жақын айналасындағы ересектермен (микросоциум) коммуникация; оқу әрекеті (білім алушылардың мүмкіндіктеріне сәйкес) болуы тиіс.
https://nao.kz/loader/fromorg/2/26
|
Аутистикалық спектрі бұзылған (АСБ) балалар үшін білім беру процесін ұйымдастыру ерекшеліктері
Аутистикалық спектрдің бұзылуы – бұл мінез-құлық сипаттамаларының үлкен әртүрлілігіне байланысты кемшіліктер, олар ең төменнен бастап айқын көрінетін әртүрлі формаларда байқалуы мүмкін. Бала өзін ақыл-ой кемістігі бар және жоғары интеллектуалды, қандай да бір салада парциалдық дарынды, бірақ бұл ретте қарапайым тұрмыстық және әлеуметтік дағдылары жоқ етіп көрсетуі мүмкін; кейбір балалар бір жағдайларда ебедейсіз болып көрінсе, басқа жағдайларда таңқаларлық ептілік көрсетеді.
|
Танымдық белсенділік ерекшеліктері:
- қоршаған әлемді тануда білуге құмарлықтың және белсенділіктің болмауы;
- заттар мен материалдарды олардың пайдалану мүмкіндіктерінеқарай саралай алмайды, олардың қасиеттерін ескермей пайдаланады;
- ақпаратты кешеуілдетіп өңдеу;
- назар аударудың мүмкін еместігі;
- бірлескен зейіннің болмауы;
- көру шегінен тыс жердегі көзбен қабылдау басымдығымен көру назарының фрагментарлығы;
- дыбыс немесе көру қоздырғыштарына байланысты зейіннің алаңдаушылығы;
- назарын ұсақ бөлшектерге аударады және басты картинаны елемейді;
- еліктеу қабілеті бұзылған;
- жаңа қозғалыс актілерін орындау қабілеті бұзылған;
- объектінің бейнесін қалыптастырудағы қиындықтар;
- етістіктер мен есімдіктерді түсінбей қиналу;
- айтылғанды сөзбе-сөз түсіну;
- абстрактілік ойлау мен қорытындылаудың қалыптаспауы, нақты өзара әрекеттесуді талап етеді;
- дағдыларын ұқсас материалға, басқа жағдайға ауыстырудың қалыптаспауы;
- нақты әрекет түрлерін өз бетінше орындаудағы қиындықтар;
- ұйымдастырушылық дағдылары, жоспарлау немесе таңдау дағдылары қиындатылған;
- дағдылардың бір және сол немесе әртүрлі салаларындағы тұрақсыз көрсеткіштер, кейде кейбір салаларда айрықша жоғары көрсеткіштер көрсетеді (парциалды дарындылық);
- қызба, компульсивті және табандылық әрекеттерге бейім; мінез-құлқы қарама-қайшы;
- күте алмайды немесе бос (ұйымдастырылмаған) уақытын пайдалана алмайды;
- меңгерген қағидаларды, сигналдарды және басқа да модельдерді басшылыққа алады;
- білім беру саласындағы өзгерістерге қарсылық білдіреді.
|
Білім алушылармен жұмыс істейтін барлық мамандар білім беру процесіне қатысты ортақ тәсіл қабылдауға, баланың мінез-құлқына пікірлері, әсіресе көтермелеу мен жазалауды пайдаланумен байланысты жағдайларда бірдей болуға тиіс және қойылған, орындалатын міндеттерден шегінбеу керек.
Педагог-ассистенттің (тьютордың) сүйемелдеуі аутизммен ауыратын баланы білім беру ортасына, әсіресе баланың бейімделуі кезеңінде, табысты қосу үшін қажетті шарт болып табылады
Күштеп мәжбүрлемей, баланың танымдық әрекеттегі табиғи қажеттілігіне сүйену керек. Оқыту позитивті атмосферада өтуі тиіс.
Барлық балаларға өз әрекеттерінің ретін дауыстап айту қажет. Басқаларға кедергі жасамау үшін балаларды тыныш, жарты дауыспен сөйлеуге, «еріндерімен» сыбырлауға үйреткен жөн. Бірақ оларға дауыстап айтуға тыйым салуға болмайды ‒ жаңа және қиын материалды сыртқы сөйлеу тілі арқылы түсініп меңгереді.
Алгоритмді білу –аутист балалардың мықты жағы. Бір рет және дұрыс оқыту керек. Орта және үлкен жастағылар үшін бір ғана алгоритм бар. Қайтып үйретуге болмайды!
Аутизмі бар баланың спецификалық сипаттамаларды жеңу жолдары ұсынылады:
- ақпаратты сызбалар, көрнекі суреттер арқылы жеткізу,
- қатты жалықтырмау,
- оқу кеңістігін нақты ұйымдастыру,
- жазылған сақтау жүйелерін пайдалану,
- бала пайдаланатын заттарды жазып қою,
- балаға есімін атап сөйлеу,
- өзіне-өзі қызмет көрсету және тұрмыстық бағыт-бағдар дағдыларына үйрету,
|
Әлеуметтік өзара әрекеттесу саласындағы ерекшеліктер:
- жақын адамдармен байланысының бұзылуы;
- ересек адамның сөзіне жауап берген кезде күлімдемеу;
- балалармен сайма-сай байланыстың болмауы: басқа балаларды елемейді, достасуға, қарым-қатынас жасауға мүлдем тырыспайды;
- қоғамда өзін-өзі ұстау нормалары мен қағидаларын түсінбейді;
- эмоцияларының диапазоны тар, сайма-сай емес көріністер көрсетуі ықтимал (орынсыз күледі немесе айқайлайды);
- оқиғалар мен адамдар арасындағы байланысты меңгерудегі қиындықтар;
- басқа адамдардың (және өзінің) болжамдары мен жоспарларын түсінуге қабілетсіздігі;
- кейбір балаларда сөйлеу тілі дамуының кеш қалғаны немесе сөйлеу тілінің жақсы дамығаны байқалады, бірақ әрқашан коммуникативті функциялары бұзылғаны білінеді: ол басқалардың не айтып жатқанын естіместен, өзінің қызығушылықтары туралы ғана әңгімелейді;
- эхолалиялар тән (естіген сөздерін немесе сөз орамдарын тез арада немесе кешеуілдетіп қайталай беру);
- сөйлеу тілінде жеке есімдіктерді дұрыс пайдалана білмеу;
- коммуникациялық құралдар жиынтығы шектеулі, бұл ретте оларды жағдайға барабар пайдалана алмайды;
- өрістетіп айту және диалог құру кезіндегі қиындықтар;
- көмек сұрауға қиналады;
- функциялық және рөлдік ойынды имитацияламайды немесе көрсетпейді.
|
Жаңа үй-жайдан қорқу сезімі болмаған жағдайда, балаға сыныбы қайда екенін, сабақ қайда өтетінін, балалар қай жерде тамақтанатынын, дәрігерге қай жерге баратынын көрсетіп, білім беру ұйымының кеңістігімен біртіндеп таныстыру маңызды;
Баланың сыныптағы жеке орындарын (шкаф, парта) белгілеу үшін визуалды маркерлерді пайдалануға болады: белгілі сурет, егер бала оқи білсе – оның есімін жазу. Бұл балаға жаңа жағдайды қабылдауға, өзін қауіпсіздікте сезінуге көмектеседі.
Жеке (сурет немесе символдары бар) кестені пайдалану, онда әр сабақты ретімен орналастыру ұсынылады; бұл баланың күн тәртібін алдын ала білуіне және артық алаңдаушылықты болдырмауға көмектеседі.
Жұппен сапқа тұру, шығар алдында кезектілікті сақтау, әлеуметтік қабылданған ара-қашықтықты сақтау, әлеуметтік мінез-құлық ережелерін арнайы үйрету қажет;
Балалар аутизммен ауыратын балалармен достасып кеткен жағдайларды көтермелеу ұсынылады.
Педагогтер сыныптағы балалар мен ата-аналарға аутизммен ауыратын бала құрбылыстарына қарағанда өзін неліктен басқаша ұстайтыны туралы түсіндірулері қажет. Әртүрлілік құрметтелуі тиіс.
|
Мінез-құлық ерекшеліктері:
- қолынан ұстағанды, құшақтағанды ұнатпайды немесе ширығып қалады;
- стереотипті (қайталанатын) қозғалыстар: саусақтарымен тарсылдатады, қолын сілкілейді, теңселеді және т.с.с.;
- кейбір дыбыстық қоздырғыштарға өте сезімтал; кейбір дыбыстық қоздырғыштарға ден қоймайды;
- стереотипті және қайталана беретін сөйлеу тілі немесе идиосинкразиялық сөйлеу мәнері;
- қандай да бір заттарға асыра назар аудару; қалыпты тәртіпті ұстануға негізсіз табандылық көрсетеді және оны өзгертуге қарсылық білдіреді;
- көптеген қорқыныштарды сезінеді: әртүрлі тұрмыстық шудан, газет сыбдырынан, масаның ызыңынан қорқу, тактильді гиперестезиямен байланысты қорқулар және т.б.), бірақ шынайы қауіптен қорықпайды;
- барабар емес, сандыраққа ұқсас қорқынышты сезінеді, оларды сандыраққа алғышарт ретінде бағалауға болады;
|
Ықтимал стимулдар мен агрессия белгілерінің бастапқы көріністеріне көз салып қарау қажет. Баланың назарын басқа әрекеттерге ауыстырып, тіпті алаңдаушылықтың ең алғашқы белгілерінің өзін ойын фрагменттеріне көшіру керек;
Мінез-құлықты қадағалау мен бақылау барабар емес әрекеттің себебін түсіндіруге көмектесуі және қаламайтын мінез-құлықты түзететін әрекеттерді меңзеп көрсетуі мүмкін;
Сонымен бірге күн тәртібіндегі аздаған өзгерістердің өзі баланың мінез-құлқын өзгерте алатынын және алаңдаушылық немесе күйзеліс түрінде байқалатынын ескеру керек. Сондықтан білетін өзгерістер туралы баланы алдын ала ескерткен жөн.
https://nao.kz/loader/fromorg/2/26
|
Оралман-балалар, аз ұлт отбасыларынан шыққан балалар, соның ішінде мигрант, босқындардың балаларын оқытуда білім беру процесін ұйымдастыру ерекшеліктері
|
Оралман баласының білім алу қажеттіліктері ережелердің бес түрлі бағытымен байланысты: тіл, базалық білімдер, эмоционалдық жағдай, әлеуметтік дағдылар, мәдени нормалар. Бұл білім беру қажеттіліктері, бірінші кезекте, мемлекеттік тілді үйренуді ұйымдастыруды қажет ететін тілдік мәселелермен байланысты.
Қиын жағдайда қалған (мигранттардың, босқындардың) бала әлеуметтендіруге мұқтаж. Өзін тұлға ретінде көрсету мүмкіндігін шектеу бала тұлғасының өзін-өзі төмен бағалауына себеп болуы мүмкін. Осыдан кейін балаларда мектептегі әлеуметтік қарым-қатынастарға бейімделе алмауынан түрлі бағыттағы проблемалары туындайды.
Педагогикалық ұжымдардың жұмысында арнайы педагогикалық тәсілдерді талап ететін мәселелер:
- баланың үнемі психикалық стресстері (жанжал, апатия, шаршаудың жоғарылауы).
- қабылдамау және бас тарту сезімі (бала психикалық зорлық-зомбылықты, қысым көрсетуді сезінуі мүмкін);
- өзін-өзі тануын, құндылықтарын, сезімдерін жоғалтады;
- мәдени айырмашылықтардан туындайтын әртүрлі эмоцияларға (таңданыс, жеккөрушілік, наразылық, реніш) негізделген тұрақты мазасыздықты сезіну.
|
Білім алушылармен жұмыс істеу кезінде оның айналадағы адамдармен өзара іс-қимыл жасасуын саралау қабілетін қолдау, оның тұлғалық дамуына ықпал ету маңызды.
Сонымен қатар, кез-келген сабақта тілдік мәселелерді ескеру қажет және білім алушыға білім алуға көмектесетін бірқатар әдістерді қолдануға болады. Атап айтқанда, балаға әдістерді таңдау (ауызша немесе жазбаша жауап нысаны, графикалық немесе сурет) және тапсырманың қарқыны, жұмыс уақытын арттыру, графикалық сызбаларды, қысқа нұсқаулықтарды, пиктограммалар түріндегі алгоритмдерді қолдану мүмкіндігі беріледі.
Мұғалімнің негізгі стратегияллары:
- оралмандардың, аз ұлттар отбасының, оның ішінде мигранттардың, босқындардың білім беру мекемесінің әлеуметтік-мәдени ортасына толығымен қосылуы,
- оралмандарды білім беру мекемесінің әлеуметтік-мәдени ортасына бейімдеу (оның енгізілуін қамтамасыз ету);
- оқу орнында оң мәдениетаралық қарым-қатынас жасау үшін жағдай жасау болып табылады.
https://nao.kz/loader/fromorg/2/26
|
Виктимді балалар, жетім балалар, девиантты мінез-құлықты балалар, әлеуметтік-экономикалық және/немесе әлеуметтік-психологиялық мәртебесі төмен отбасынан шыққан балалардыңоқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері
Барлық балалардың білімге бірдей қолжетімділігін қамтамасыз ету мақсатында инклюзивті білім беру саясаты, осы мәселелер төңірегінде көптеген міндеттерді шешуге, оның ішінде әртүрлі бұзылулары бар не болмаса балалардың тәрбиесіне, мектепте және әлеуметтік бейімделуіне кедергі келтіретін сол немесе өзге жағымсыз қолайсыздықтағы балаларды оқыту мәселелерінде бейімделетін педагогикалық бағдарламаларды ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Десек те, бұл бұзылулардың көлемі, шекті жағдайлардан бастап психикалық бұзылулардың ауыр формаларына дейін қоса алғанда, жеткілікті дәрежеде кеңейген, шартты түрде оларды «оқытудағы бейімсіздену триадасы» деп аталатын топқа жатқызуға болады: білім алуға төмен мотивация;төмен коммуникациялық дағдылар;мектеп ережелерін қабылдамаушылық.
|
Мінез-құлқында анық виктимділігі бар балалар. Бұл топтағы балаларды да бірнеше санаттарға бөлуге болады:
- соматикалық аурулармен ауыратын не әлсізденген, жиі және ұзақ ауыратын балалар.
- гипобелсенді немесе баяу балалар.
- депрессиялық балалар.
Эмоционалдық-ерік саласында бұзылулары бар балалар (негізінен жасөспірімдер).
– гиперактивті балалар, сондай-ақ зейін тапшылығы синдромы бар балалар;
- агрессиялық балалар;
- девиантты мінез-құлықты балалар.
|
Осы санаттағы балалармен жұмыстың әрбір нақты тәжірибесі жеке-дара сипатқа ие. Мұғалімдердің барлық стратегиялары оқу процесін бейімдеуге және ұйымдастыруға көмек көрсете алатын, отбасымен, психологпен және басқа да мамандармен ынтымақтастықта айқындалады.
https://nao.kz/loader/fromorg/2/26
|
Өзіндік ерекшеліктері бар, дамытуда, тәрбиелеу мен оқытуда жеке арнайы тәсілді талап ететін балалар:
– солақайлар.
Солақай балалар жазу, оқу және есептеу дағдыларын қалыптастыру кезінде қиындықтармен өте жиі кездеседі. Көру арқылы қабылдау осы біліктерді меңгерудің негізі болып табылады. Солақайларда жиі кездесетін, көру-кеңістіктік қабылдаудың, көру жадының және көру-моторлық үйлестірудің бұзылуы немесе жеткіліксіз дамуы мынадай қиындықтардың туындауына әкеп соғады:
- оқу кезінде күрделі әріп конфигурацияларын қабылдау мен есте сақтау және тиісінше баяу қарқын;
- әріптердің, цифрлардың көзбен көру бейнесін қалыптастыру (элементтердің ара-қатысының бұзылуы, бала конфигурациясы ұқсас әріптерді, цифрларды шатастырады, артық элементтер жазады немесе әріптердің, цифрлардың элементтерін толық жазбайды);
- геометриялық фигураларды бөліп қарау және ажырату, формасына қарай ұқсас фигураларды алмастыру (дөңгелек-сопақ, шарты-ромб-төртбұрыш);
- көшіру;
- тұрақсыз қолтаңба (түзу емес штрихтар, үлкен, созылған, әртүрлі көлбеу әріптер);
- әріптерді, цифрларды, графикалық элементтерді керісіншежазу;
- өте баяу жазу қарқыны.
|
Солақайға өз жұмыс орнын ұйымдастыруға көмектесу, жазған кезде дәптерді көлбеу ұстау, иықтардың қалыпты жағдайын көрсету, қаламды қолға дұрыс ұстау, жарықтың оң жақтан түсуін қадағалау қажет.
Солақайдан оңға қарай көлбеу жазуды талап ету ұсынылмайды, олар үшін едәуір мақсатқа сай болатыны ‒ тура жазу.
Одан үзбей жазуды талап етуге қатаң тыйым салынады.
Кез келген қозғалыс әрекеттерін қадамдап түсіндіріп, элементтерге бөліп қарау керек, әрбір элемент саналы орындалуы тиіс.
Арнайы жаттығулар орындау, баламен көру арқылы қабылдауды және көру-моторлық үйлестіруді дамытатын ойындар ойнау ұсынылады.
Олардың ұлы/қызының ерекшеліктерінің себептері мен салдарын түсіндіріп, баланың бойындағы объективті қиындықтарды жеңуге қалай көмектесу және баланың психикалық және физикалық денсаулығын қалай сақтау керектігіне кеңес беріп, солақай баланың ата-аналарымен жұмыс жүргізу қажет.
Балаларға әр адамның жеке ерекшеліктерін құрметтеуге, көпшілікке тән емес қасиеттердің көрінуіне қатысты төзімділікке үйрету үшін сыныпта осынадай баланың ерекшеліктерін пайдалану ұсынылады.
|
Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар.
Жетім балалардың мектепте оқу қиындығы және кейіннен қазіргі қоғамда әлеуметтене алмауы жетімдіктің спецификалық әлеуметтік тәжірибесіне байланысты, оған:
- құштарлық жарақаты мен негізгі қажеттіліктерді депривациялау тәжірибесі;
- бейәлеуметтік ортадағы, дисфункционалды отбасындағы өмір тәжірибесі;
- жетім балаларға арналған мекемелер жағдайындағы әлеуметтендірудің қанағаттанарлықсыз нәтижелері кіреді.
Жетім балаларды зияткерлік дамыту:
- психикалық дамуының тежелуімен және танымдық белсенділігінің төмендеуімен, бұл баланың интеллектін ерте жасында дамыту үшін қажетті, жеткілікті дәрежеде бай ынталандыру ортасының болмауымен, сондай-ақ баланың ұзақ уақыт бойы аман қалу міндеттерін шешуге талпынғанымен түсіндіріледі;
- негізгі ойлау операцияларының қалыптастпауымен (салыстыру, жіктеу, елеулі белгілерін атап көрсету және т.б.);
- жалпы білім беру біліктерінің қалыптаспауымен (оқу міндетін, шешу алгоритмін түсіну,шартын оқу білігі, дұрыс қорытынды шығару, нәтижесін түсіндіру);
- қоршаған әлем туралы жеткіліксіз білімімен, негізгі біліміндегі, білігіндегі және дағдыларындағы олқылықтармен, ішкі іс-әрекеттер жоспарында өзінің жүріс-тұрысының ойша моделін құрастыра білмеуімен сипатталады.
Баланың эмоционалдық-ерік саласының даму қиындықтары:
- ересек адамның теріс қабылдауында, баланың ата-аналық міндеттерін атқара алмаған ата-анасымен өзіндік қолайсыз қарым-қатынастарын басынан өткеруі салдарынан қалыптасқан, кез келген ересек адамның фигурасында;
- мектепте оқудағы кемшіліктеріне, мектептегі үлгерімнің талаптарына сәйкес келудің мүмкін еместігіне жауап ретінде оқу мен тәрбиеге қарсылықта;
- оқуға деген жағымды мотивацияның болмауынада;
- мінез-құлықты ерікті реттеу, мақсатты тұжырымдау, дағдыларының болмауында, мінез-құлықтың өнімді модельдерінің болмауында байқалады.
|
Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың ерекшеліктері көп жағдайларда мыналармен:
- негізгі зияткерлік және оқу дағдыларын дамыту бойынша жүйелі коррекциялық жұмыспен;
- балаға ілгерілететін талаптар жүйесін белгілеумен, бұл баланың қабылдап алған отбасына бейімделуінің бастапқы сатыларында сабақ үлгеріміне жеңілдетілген талаптарды, сондай-ақ баланың оқудағы жетістіктерін мазмұнды бағалау принципі бойынша және оның өзіндік жетістіктеріне қатысты бағалауды болжайды;
- жеке оқу маршруттары шеңберінде меңгеру үшін негізгі пәндерді бөліп қарастырумен, ол баланың күш-жігерін бірнеше негізгі пәнді меңгеруге және баланың отбасында және мектепке бейімделуінің бастапқы сатысында қалғандарының рөлін азайтуға шоғырландыруды болжайды;
- әлем туралы түсінігіндегі бос кеңістікті толтыруға мүмкіндік беретін, баланың асырап алған ата-анасымен қарқынды қарым-қатынасымен өтеледі.
Баланың эмоционалдық-ерік саласын дамыту қиындықтары мыналармен:
- мектепте «мұғалім-білім алушы» жүйесінде формальды және рөлдік емес өзара іс-қимыл жасасуды ұйымдастыру жолымен, мұнда екі тарап та ортақ оқиғалар жүйесіне қосылған және басты назар тұрақты қабылдау қарым-қатынасын құруға жасалады. Дәл осы қарым-қатынастар тәрбиенің басты тетігі ретінде әрекет етеді (жетім балалар жағымсыз мектеп тәжірибесінің салдарынан дәстүрлі тәрбиелік директиваларды сезінбейді);
- оқытудың дәстүрлі емес формаларын пайдаланумен: әртүрлі жастағы балалар топтарында оқыту, онда делдалдықтың тиімді тетіктері іске асырылады; ересек балалардың кішілерді оқытуға қатысуы, өзара оқыту формалары, балалардың оқу процесін өз бетінше ұйымдастыруы;
- балаға ынтымақтастық, ұжымдағы нәтижелі өзара іс-қимыл жасасу тәжірибесін меңгеруге, мақұлдау және тану тәжірибесін жинауға мүмкіндік беретін сюжеттік рөлдік ойындардың әртүрлі түрлерін пайдаланумен;
- баланың қызығушылығына сүйену жағдайында, бір әрекеттегі табысқа жету тәжірибесін басқа әрекет салаларына ауыстыруға болатын жағдайда өтіледі.
|
Мұғалім қалыптастырушы және жиынтық бағалау жүргізу үшін тапсырмаларды, ерекше білім беруді қажет ететін балалардың мүмкіндіктерін ескере отырып, өз бетінше құрастырады.
Білім алушылардың ерекше білім беру қажеттіліктері және жеке қиындықтарын ескере отырып, оқу жетістіктерін қалыптастырушы және жиынтық бағалауға арналған тапсырмаларды бейімдеу:
1) грамматикалық және семантикалық ресімдеу бойынша тұжырымдамаларды оңайлатуды;
2) көп буынды нұсқаулықты тапсырманы орындау кезеңдеріне бөлетін (қадамдылық) қысқа мағыналы бірліктерге бөлу арқылы оны оңайлатуды;
3) тапсырмаға жазбаша нұсқаулықты, қажет болған жағдайда мұғалім нақты мағыналық акцентпен, баяу қарқында, дауыстап оқып бере алады;
4) білім алушылардың жеке мүмкіндіктерін ескере отырып, тапсырма мәтінінің ресімделуін бейімдеуді: өте ірі қаріп, бір тапсырманы екіншісінен дәл бөлу;
5) қажет болған жағдайда: ынталандырушылық (мақұлдау, эмоционалдық қолдау), ұйымдастырушылық (назар аударту, жұмысты орындауға назарын аударту, өзін-өзі тексеру қажеттігі туралы ескерту), бағыттаушылық (қайталау және тапсырмаға нұсқаулықты түсіндіру) дифференциалды көмек көрсетуді;
6) тапсырмаларды орындауға уақытты арттыруды;
7) білім алушының іс-әрекетінде шаршау, әлсіреу көріністері күшейген кезде қысқа үзіліс (10-15 мин) ұйымдастыру қажет.
Педагог білім алушыларды эмоционалдық күйзеліске әкеп соғатын, жағымсыз реакциялар жасалмауы тиіс.
Қалыптастырушы бағалауды жоспарлау және жүргізу кезінде мұғалімге оқыту процесінде күшті және осал жақтарын өздігінен талдауға ықпал ететін, өзін-өзі бағалау дағдыларының қалыптасуына ерекше назар аудару керек, бұл білім алушылардың жеке тұлғалық қасиеттері мен ойын дамыту мен түзетудің қажетті компоненті болып табылады.
Өзара бағалау салыстыру, дәлелдеу, коммуникация, дәлелдемелер іздеу және сыни ойлау дағдыларын алуға ықпал етеді, бұл ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалар мен жасөспірімдерді әлеуметтендіру міндеттерін шешу үшін қажет болып табылады.
Қалыптастырушы бағалау кезінде мұғалімге жеке жұмыс барысында білім алушының әрекетін жүйелі бағалау және аралық нәтижелерді тіркеп отыру қажет, олар білімді меңгеру процесінің қиындықтары, білімдегі олқылықтар туралы ақпарат береді.
Жұппен және топтық жұмыста қалыптастырушы бағалау ерекше білім беру қажеттіліктері бар білім алушыларға коммуникативті, бір-бірімен өзара іс-қимыл жасаса білу, пікір алмасу және конструктивті кері байланыс жасау дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.
Қалыптастырушы бағалау нәтижелерін талдау мұғалімге белгілі тапсырмалар (тақырыптар, бөлімдер) қиындық тудыратын білім алушыларды анықтауға, жеке және топтық коррекциялық сабақтарда білімдегі олқылықтарды жою бойынша жұмыс мазмұнын анықтауға мүмкіндік береді.
Достарыңызбен бөлісу: |
