СЫЗЫҚТЫҚ ЕМЕС ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІ . ТҮЗЕТКІШТЕР
Үшфазалық тізбек үш электр тізбегінің жиынтығы болып табылады.Олардағы синосоидалық ЭҚК-тің жиіліктері бірдей және фазалар айырмасы 120 градусқа тең. Осы үш фазалық тізбектің құрамдас бөліктері оның фазалары деп аталады. Үшфазалық тізбек үш фазалық генератордан, қосқыш сымдардан және қабылдағыш немесе жүктемеден тұрады. Үшфазалық тізбек жұлдызша немесе үшбұрыш бойынша жалғанады. 6 – суретте жұлдызша бойынша жалғанған үш фазалық тізбек көрсетілген . Генератордың үшфазалық жүйесі симметриялы немесе симметриялы емес болуы мүмкін. Симметриялық үшфазалық жүйеде ЭҚК генераторының фазаларының шамалары бірдей, бір-біріне қатысты 120 градусқа ығысқан болады. Олардың кез-келген уақыт мезетіндегі қосындысы 0-ге тең.
 Осыған сәйкес:  
6- сурет
Нолдік нүктелерді қосатын сымдарды бейтарап сымдар, ал көзден жүктемеге баратын сымдарды сызықтық сымдар деп атайды. Фазалар басы мен сызықтық сымдардың арасындағы фазалар айырмасы сызықтық кернеулер деп аталады. Сызықтық және бейтарап сымдар арасындағы кернеулерді фазалық кернеулер деп атайды. Қабылдағыш немесе көздегі токтарды ал, сызықтық сымдардағы токтарды сызықтық токтар деп атайды.
Сызықтық кернеулер сәйкес фазалық кернеулердің геометриялық айырмасына тең.
 (4.1)
Егер жүктемелер фазаларының кедергілері бірдей болса, онда жүктемелер симметриялық болады да , олардың арасында мынадай қатынастар орындалады:
Жүктеме мен генератордың фазалық кернеулері бірдей.
Фазалық токтар бірдей және бір-біріне қатысты бірдей бұрышқа ығысқан.
Бұл токтар симметриялық векторлар жүйесін құрайды. Нейтралдық сымдағы ток оның кедергісіне тәуелсіз 0-ге тең болады.  ,
7 – суретте үшфаазалық тізбектің векторлық диаграммасы көрсетілген. Жүктеме кедергілері бірдей.
мұндағы R – актив кедергі.
7- сурет
Фазалық ток векторлары өзінің фазалық кернеу векторларымен бағыты жағынан сәйкес келеді. Жүктемелер фазалары әр түрлі болған кезде жүктемелер симметриялы емес болады. Бұл жағдайда бейтарап өткізгіші бар жұлдызшада кедергі нолге тең болмайды, ал нөлдік нүктелер арасындағы бейтарап сымда ығысу кернеуі UNN. Пайда болады. Бұл кернеу (4.2) формуласымен анықталады .
 (4.2)
мұндағы  - генератордың фазалық ЭҚК .
 - фаза кедергілері  - нейтрал сымның кедергісі.
Нейтрал сымсыз жұлдызшада
Нейтрал кернеудің фазалар ұғысуына байланысты қабылдағыштың фазалық кернеулері және фазалық токтары әр түрлі болады. Генеретордың фазалық кернеулері фазалықтан айырмасы болады.
Фазалық токтар мына формулалармен анықталады:
 (4.3)
Нейтрал сымдағы ток
 (4.4)
Егер нейтрал сым жоқ болса, фазалық токтардың геометриялық қосындысы 0-ге тең
Нейтрал сымды жұлдызшаның кедергісін ескермеуге болады
 a  Нейтралдың ығысу кернеуі 0-ге тең. Қабылдағыштың фазалық кернеулері бірдей болады да, генератордың фазалық кернеулеріне теңеседі.
 (4.5)
Нейтрал сымдағы ток векторы фазалық токтар векторларының геометриялық қосындысына тең.
Симметриялық емес және нейтрал сымды кедергіге тең схемада жүктеменің фазалық кернеулері бірдей болды.
8- суретте үш фазалық тізбектің векторлық диаграммасы келтірілген , мұнда 0-дік кедергісі бар нейтрал сым актив кедергілер болатын жүктемемен жұлдызша ретінде қосылған .
8- сурет
9- суретте нейтралды сымды үш фазалық тізбектің векторлық диаграммасы көрсетілген оның А фазасына актив кедергі, В – фазасына индуктивті катушка, С - фазасына конденсатор жалғанған . Аралас жүктемелі тізбектің векторлық диаграммасын құрған кезде әуелі генератордың фазалық кенеулерінің жұлдызшасын жасайды. Жүктеменің кернеулерінің фазалық векторлары генератордың кернеулерінің фазалық векторларымен сәйкес келеді. А- фазасында ток векторы бағыты бойынша кернеу векторына сәйкес келеді, В- фазасында ток векторы кернеу векторынан φB. Бұрышына қалып отырады. Бұрыш шамасы мына формуламен анықталады: 
Мұндағы Rk – катушканың актив кедергісі, шамасы өлшенген;
zk – катушканың толық кедергісі.
С фазасында ток векторы кернеуден 90o озады . 0 сымдағы ток векторы яазалық токтар вектарларының гометриялық қосындысына тең
 8- сурет.
9- суретте нейтрал сымсыз үшфазалық тізбектің веторлық диаграммасы келтірілген. Бұл схемада нейтрал кернеуінің ығысуы пайда болады. Вектарлық диаграмманы тұрғызған кезде әуелі генератордың векторлық кернеулерін тұрғызады.
 қиылысу әдісі бойынша анықталады. Генератордың фазалық кернеулері  ұштарынан бастап нейтралдың ығысу кернеу векторларына дейін қиылысқанға дейіе созамыз  векторлары арқылы қиылысу арқылы жүргізіледі.
Қабылдағыштың фазалық кернеулерінің векторларының О нүктесін генератордың фазалық векторлаының үштарын қосқаннан алады. Фазалық токтрадың геометриялық қосындысы 0- ге тең.
Аралас жүктемелі нейтрал сымсыз үш фазалық тізбектің векторлық диагграммасы 4.5. суретте келтірілген . В және С фазаларындағы индуктивтік және катушкамен гонденцатор қосылған фазалық токтардың бағыттары жүктеменің фазалық кернеулері  и  . бағыттармен сәйкес келмейді.
9-сурет
Зондық теория бойынша, қатты денелердегі периодтық электр өрісі электрондардың энергиялық күйлерін кәдімгідей өзгертеді. Оқшауланған атомға тән энергиялық деңгей орнына N әсерлескен атомы бар кристалда шамамен 10-23 эВ интервалмен бөлінген N деңгейлі энергиялық зоналар пайда болады. Мұндай рұқсатты энергиялық зоналар тыйым салынған зоналармен бөлінген (10-сур.).
10-сурет. 11-сурет
11-суретте деңгейлердің бөлшектенуі атомдардың ара қашықтығының r функциясы ретінде көрсетілген. Валенттік электрондардың және жоғарғы электрондар орналаспаған деңгейлері кәдімгідей бөлшектенеді. r1 типтес қашықтықта зоналар арасында тыйым салынған зона бар, r2 типтес қашықтықта көрші зоналар бірін-бірі жабатыны байқалады.
Энергиялық зоналар арқылы табиғатта металдар, жартылай өткізгіштер және диэлектриктер болатынын түсіндіруге мүмкіндік туды. Атомның негізгі күйінде валенттік электрондар деңгейінен пайда болған зона - валентік зона деп аталады. Бұл зонаның толу дәрежесі бойынша үш жағдай болуы мүмкін: а)зона электрондармен толық толтырылмаған. Бұл кристалл - металл.
12-сурет.
Көрші рұқсатты зоналар бірін-бірі жапқанда тура сондай жағдай болады. в) валенттік зона толық толтырылған және жақындағы рұқсаттық зонадан (өткізгіштік зона) шамалы енді тыйым салынған зонамен ΔЕ (эВ –тың оннан бір бөлігіндей) бөлінген. Мұндай кристалл - жартылай өткізгіш. б) егер ΔЕ үлкен болса ( бірнеше эВ-тай), ондай кристалл диэлектрик болады.
Достарыңызбен бөлісу: | 
