З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

Џйѕырлар мен дљнгендердiѓ мќдениетi

жүктеу 44,75 Mb. Pdf просмотр бет 338/481 Дата 04.01.2022 өлшемі 44,75 Mb. #36216

6. Џйѕырлар мен дљнгендердiѓ мќдениетi.  Џйѕырлар мен дљн- гендердiѓ рухани мќдениетiн зерттеумен кезiнде Ш. Уќлиханов, Н.М. Пржевальский , В.И. Роборовский жќне басћалары айналысћан болатын. Олар бџл халыћтардыѓ тарихы, этнографиясы, мќдениетi жнiнде бай маѕлџматтар ћалдырды. ХХ ѕасырдыѓ 20-жылдарына дейiн дљнгендер Ћытай иероглифiн, сонымен ћатар араб алфавитiн пайдаланып келдi. Дљнгендердiѓ кп- шiлiгi ћазаћ, орыс жќне ћырѕыз тiлдерiн жаћсы бiлдi. Олардыѓ леѓ- жырлары мен аѓыз-ќѓгiмелерiнiѓ едќуiр блiгi Ћытайда тџрѕандаѕы џлт-азаттыћ ћозѕалысына арналѕан болатын. Дљнгендердiѓ сати- ралыћ ќзiл ќѓгiмелерi мен ќндерi халыћ арасында кеѓiнен тарады. Аћын Ву Сан байлар мен сараѓдарды, екi жљздi, жќдiгй жауыздарды айыптайтын, кљлкi ететiн леѓдер жазды. Дљнгендердiѓ ѕажайып ертегiлерi бар. Ертегiлер мен аѓыз ќѓгiме айтушылар  фофуди  деп аталады. ХIХ ѕасырда џйѕырларда халыћ арасынан шыћћан  Садыр Палуан, Назугум  сияћты бiр топ атаћшы ќншiлер – ћошыћшылар болды. Олар џйѕыр халћыныѓ Цинь билеушiлерiне ћарсы џлт-азаттыћ ћоз- ѕалысын здерiнiѓ леѓ-жырларына арћау еттi. Џйѕыр аћындары- ныѓ шыѕармаларында 1916 жылѕы оћиѕалар да з крiнiсiн тапты. Ол кезде џйѕырлардыѓ да ер-азаматтары майдан тылында жџмыс iстеу љшiн ќскер ћатарына шаћырылѕан болатын. Џйѕырлар мен дљнгендер Ћазаћстанѕа здерiнiѓ бiрегей матери- алдыћ жќне рухани мќдениетiн, зiндiк ерекшелiгi бар шаруашылыћ кќсiбiн ала келдi. Жалпы алѕанда ћазаћтар мен ћоныс аударып кел- ген џйѕыр, дљнгендердiѓ арасында тату-тќттi бейбiт ћарым-ћатынас орнады. Олардыѓ мџсылман дiнiнде болуы да едќуiр дќрежеде оѓ ыћпал еттi. Алайда џйѕырлар мен дљнгендердiѓ ћоныс аударып келуi ћазаћтардыѓ онсыз да ауыр жер мќселесiнiѓ ћиындап, нашарлай тљсуiне де з ќсерiн тигiздi. 1. Џйѕырлар мен дљнгендер Ћазаћстан аумаѕына ћоныс аударуды неге ћалады? 2. Џйѕырлар мен дљнгендердiѓ Жетiсу аумаѕына ћоныс ауда- руы ћашан басталды? 3. Картадан ћоныс аударушылардыѓ орналасћан аймаћтарын крсетiѓдер. 4. Ћоныс аударушылар алѕашћы кезде ћандай ћиындыћтарды басынан кешiрдi? 5. Џйѕырлар мен дљнгендердiѓ жаѓа жерге жайѕасћаннан кейiнгi шаруашылыћтары ћалай дамыды? 6. Џйѕыр жќне дљн- ген халыћтарыныѓ зiндiк бiрегей мќдениетi туралы айтып берiѓдер. 7. «Жетiсу облысыныѓ халыћтары» (1897 жыл) деген таћырыпта мына т- мендегi кестенi толтырыѓдар. жүктеу 44,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз