З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

138
Мџныѓ зi оныѓ негiзгi кљштерiн едќуiр шашыратты. Сџлтандар мен
рубасыларыныѓ арасында ауызбiрлiк болмады.
Кенесары Ћасымџлы бастаѕан ктерiлiс ћазаћ халћыныѓ патша
љкiметiне ћарсы жаппай ћатысћан бџћаралыћ соѕыстарыныѓ бiрi
болды. Ктерiлiстiѓ жеѓiлiске џшырауы патша љкiметiнiѓ ћырѕыз
жерлерiн, Жетiсудыѓ аумаѕын жќне Оѓтљстiк Ћазаћстанды басып
алуына жол ашты. Сондай-аћ Бџхар, Ћоћан жќне Хиуа хандыћта-
рын ћосып алудыѓ алѕышарттары жасалды.
Кенесары Ћасымџлы ћазаћ халћыныѓ есiнде талантты ќскери
ћолбасшы, аса крнектi мемлекет ћайраткерi ретiнде ћалды. Хан
билiгi iс жљзiнде жойылѕан жаѕдайдыѓ зiнде ол ћазаћтыѓ љш
жљзiнiѓ басын бiрiктiрiп, ћазаћ мемлекеттiлiгiн ћайтадан ћалпына
келтiрдi.
Кптеген зерттеушiлер Кенесарыныѓ џлы Абылай заманындаѕы
егемендi мемлекеттiлiктi ћалпына келтiру љшiн жасаѕан ќрекеттерiн
жоѕары баѕалады. Оѕан патша љкiметi ќкiмшiлiгiнiѓ кiлдерi де ћџр-
меттеп ћарады, ресейлiк ѕалымдар Кенесарыны «бљлiкшiл сџлтан»,
«Ћырѕыз (ћазаћ. – авт.) даласыныѓ Митридаты» деп атап, оныѓ iс-
ќрекеттерiне жаѕымды баѕа бердi.
Кенесары Ћасымџлыныѓ мiрi мен ћызметi болашаћ џрпаћћа
шпес неге. Ћазаћтыѓ жљрек жџтћан батыр перзенттерiнiѓ бiр-
неше џрпаѕы мен ХХ ѕасырдыѓ бас кезiндегi џлт-азаттыћ ћозѕалы-
сыныѓ жетекшiлерi одан љлгi алып стi. Кенесары Ћасымџлыныѓ
Астана ћаласында тамаша ескерткiшi, оныѓ есiмiмен аталатын
љлкен кше бар.
Кенесары ћазаћ халћын бостандыћ пен тќуелсiздiк жолындаѕы
кљреске жџмылдырды. Кенесары ктерiлiсi табысћа жетпесе де,
оныѓ џлы iстерi халыћ есiнде мќѓгi саћталады.
1. Кенесары Ћасымџлы бастаѕан ктерiлiстiѓ шыѕу себептерiн, маћса-
тын жќне ћозѕаушы кљштерiн атап шыѕыѓдар. 2. Кенесары Ћасымџлыныѓ
жеке басына сипаттама беруге тырысып крiѓдер. 3. Халыћ ктерiлiсi ћалай
рiс алды? 4. Ктерiлiсшiлер Ћазаћстанда хан билiгiн ћалпына келтiре алды
ма? 5. Ктерiлiс басшысыныѓ сауда жќне салыћ саясаты не маћсатты кздедi?
6. Ќскери ћызмет саласында Кенесары ћандай реформа жљргiздi? 7. Патша
љкiметi ћандай жазалау ќрекеттерiн ћолданды? 8. Патша љкiметiнiѓ 1845 жылы
хан сарайына жiберген кiлдерiнiѓ ћызметi ћалай аяћталды? 9. Кенесары хан-
ныѓ Ћоћан хандыѕына ћарсы шыѕуыныѓ себебi неде едi? 10. Ктерiлiсшiлер
Џлы жљздiѓ аумаѕына ћарай неге шегiндi? 11. Ћырѕызстан аумаѕындаѕы оћи-
ѕалар ћалай рiс алды? 12. Ктерiлiстiѓ негiзгi жеѓiлу себебi неде болды
жќне бџл ктерiлiстiѓ ћазаћ халћыныѓ мiрiндегi тарихи маѓызы ћандай?

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: