В данном дипломном проекте рассмотрены вопросы автоматизированного управления резервуарным парком в условиях гнпс "Шымкент"

Сұйықтың қасиеттеріне байланысты ағыстардың сипаттамасын реологиялық деп атайды. Құбырдағы ағыстың бағалық сипаттамасы үшін ең маңызды реологиялық қасиеттері. Градиент жылдамдығынан құбырдың радиусымен сұйықтың қатпарлы бетіндегі кернеудің үйкеліс күші тәуелділігі болып табылады.

Төмен дәрежедегі парафин және парафинистік мұнай үшін жоғарғы температурадағы Ньютонның тәжірибе жүзінде алынған судағы тәуелділікті қолданамыз:

Көптеген сұйықтарда көрсетілген τ тәуелділік dv/dr жылжымалы жылдамдықтан μ тұрақтысында Ньютондық деп аталады және олар үшін графикалық көрсеткіш осы тәуелділікте бастапқа координаталар арқылы өтетін түзуді (3) көрсетеді.

Жүргізілген көптеген сұйықтардың соның ішінде жоғарғы парафинді мұнайларда, салыстырмалытүрде жоғары емес температуралар Ньютон заңына сүйенбейді. Бұндай сұйықтарды Ньютондық емес деп атайды.

Парафинистік мұнай тәртібін қисық сызықты (2) деп бейнелеуге болады. Кең диапазонда псевдопластик үшін техникалық есептерден, кернеу дәреже тәуелділік ретінде жылжымалы жылдамдық мына түрде қолданылады:

- жылжымалы жылдамдықтың өлшеусіз модулі.

N коэффициентін ағыс индексі деп, ал k – сипаттамасы деп атайды. Ньютондық сұйқтық үшін n=1, k=μ және (1.9) өрнектен (1.8)өрнекті аламыз.

• 
  шамасы кейде тиімділік тұтқырлығы деп аталады.
  

Мұнай құбыры деп – мұнай құбыр арқылы айдауды айтады. Егер құбыр арқылы мұнай өнімдерін айдағанда көбінесе оны - өнім құбыры деп атайды. Егер құбыр арқылы мұнай өнімінің бір түрі айдалынса, онда айдалынатын өнім бойынша бензиндік, керосиндік немесе мазут құбыры деп аталынады. Өзінің арнауы бойынша мұнай құбырлары үш түрге бөлінеді:

1. 
   Ішкі құбырлар: Мұнай база және мұнай өңдейтін зауыттарында түрлі объектілер және қондырғыларды байланыстырады.
   
2. 
   Жергілікті: Ішкі құбырларға қарағанда бірнеше километр аралықта орналасады. Мұнай өңдейтін зауыттарының темір жолына немесе кемеге құйылатын пункттерін немесе мұнай құбырының магистральдік бастапқы станциясымен кәсіпшілік пен байланыстырады.
   
3. 
   Магистральдік: Үлкен аралықты байланыстырады. Трассаның қасында орналасқан станциялар арасында мұнай айдалынады. Магистральді құбыр тәулік бойы жыл ішінде жұмыс істейді. Ремонт немесе кездейсоқ жағдай кезінде қысқа мерзімдік уақытқа ғана істемейді. Магистральдік мұнай құбырының әртүрлі салыстырмалы диаметрі және ұзындығы болады. Мұнай 5-6,5 МПа қысымда айдалынады. Жыл бойынша мұнай мен мұнай өнімдерінің миллион тоннасына дейін айдалынады. Товарлық мұнайларды мұнай өндірілетін немесе сақтайтын жерден пайдаланушыға дейін (ВНТП 2- 86 бойынша) магистральдік мұнай құбыры диаметрі 219 дан 1220мм – ге дейін, ұзындығы 50 км ден астам созылады. СниП 2.05.06 – 85 бойынша магистральдік мұнай құбырлары диаметрі бойынша 4 класқа бөлінеді:
   

Екінші класс – 500-1000 мм дейін;

Үшінші класс – 300-500 мм дейін;

Төртінші класс – 300 мм және одан да кем.

Магистральдік құбыр келесі жасақ кешендерінен тұрады:

• 
  Кіріс құбырлары, бастапқы құбыр құрылысымен мұнай көзін байланыстырады. Осы құбырлар арқылы мұнай кәсіпшілігінен зауытынан бастапқы станциясының резервуарына мұнай айдалынады.
  
• 
  Бастапқы айдау станциясы. Магистральді құбыр арқылы айдалынатын мұнай, жинайды, және оларды сорттан, есепке салып келесі станцияға айдайды.
  
• 
  Аралық айдау станциясы, алдыңғы станциядан келген мұнайды ары қарай айдайды.
  
• 
  Мұнай айдау станциялары – мұнай құбырының ең күрделі кешендік жасақтары болып келеді.
  

Магистральдік мұнай құбырының 400 ден 600 км дейін үлкен аралық частігінде эксплуатация ұйымдастырады. Бастапқы эксплуатациялық учаскелерінде мұнай айдайтын станциялар орналасқан бірақ, олардың резервуарлық паркінің сыйымдылығы аз болып келеді. Айдау станцияларында технологиялық жақтаудан басқа механикалық ұстахана, төмендету подстанциясы, котельный, кешенді сумен қамтамасыз етуде, әкімшілік және көмекші жасақтаулар, тұрғын үйлер мен мәдени-тұрмыс жасақтары кіреді.

Сорапты станциялар сорап жабдықтарымен және қуаты бойынша мың киловатт жететін энергетикалық шаруашылықпен жабдықталады. Мұнай құбырында көбінесе автоматика және телемеханиканы қолдануда. Трасса бойынша тізбекті орналасқан айдау станцияларының мұнай өнімдері мұнай құбырының соңғы пунктінде тоқтайды. Айдаудың соңғы пункті болып мұнай өңдейтін завод немесе мұнай базасы.
1.2.3 Мұнай айдаудың технологиялық схемасы

Айдау станциясы – бұл күрделі инженерлік жасақтар кешені айдайтын өнімі магистральдік құбырға жібереді. Технологиялық схема деп – коммуникациялық принципиалдық схеманың айдау бойынша өткізілетін амалды қамтамасыз ететіндігін айтады.

Технологиялық схема бойынша қойылатын негізгі талап ол олардыңқарапайымдылығы, жоба бойынша қарастырылған технологиялық операцияларын тиек және реттеу арматурасын минималды саны бойынша жасау және бөлшектерді біріктіру, және де технологиялық құбыр жолын минималды тартуын қамтамасыз ету.

Мұнай құбырымен айдау жүйесі сораптың қосқышы және резервуардың аралық станциясының тәуелділігіне қарай мұнай айдау жүйесі келесі түрлерін ажыратамыз: тізбекті, сорап станциясының бір резервуарынан кейінгісі, сораптан сорапқа қосылған резервуар арқылы.

Подстанциялық айдау жүйесінде мұнайды резервуардың кезегі бойынша қабылдайды, ал келесі станцияға басқа резервуардан беріледі. Резервуардың кезекті толтыруы айдалған мұнайдың көлемін дәл анықтауға мүмкіндік береді, алдынғы станциядан айдалынған және де келесі станцияға айдалынатын мұнай көлемі де анықталынады. Осы айдау жүйесінде мұнайдың “үлкен тынысы” арқылы буланады, сондықтан өңделмеген мұнай мен мұнай өнімдері үшін орынды емес.

Сорап станциясында бір резервуардан кейін айдағанда алдынға станциядан келген мұнай буферлік ретінде қолданылатын резервуарға келеді де содан қатадан айдалынады. Бұл жүйеде мұнай айдалынғанда подстанциялық есептеу жүргізілмейді. Мұнай шығыны бұл жерде де болады, өйткені резервуардақозғалыс болғандықтан мұнай буланады. Сондықтан бұл жерде де подстанциялық мұнайды айдау үшін ұсынылмайды.

Айдаудың қосылған резервуарымен жұмыс істеу түрі мұнайдың резервуардағы деңгейі бір деңгейде тұрмайды ол мұнайдың айдалған және құйылған мұнайдың көлеміне тәуелді болады. Егер қосылған сыйымдылықтың жұмысы синхронды істегенде, онда мұнай көлемі бір деңгейде тұрады. Бұл жерде мұнай шығыны “кіші тыныс алудан” анықталады.

Алдыңғы атап кеткен үш жүйе поршендік насос арқылы жұмыс істейді, ол құбырға гидравикалық әсерін азайтады. Ал резервуарлар буферлік сыйымдылық ретінде қолданады. Егер мұнай сораптан сорапқа айдалынса, онда аралық станциялардағы резервуарлар магистралға қосылмайды. Оларды тек қана құбырға авариялық және ремонт жағдайында мұнай қабылдағыш ретінде қолданады.

Тоқтатылған резервуар кезінде буланудан мұнай шығынына келтірмейді және де алдыңғы станциялардың қысымы қолданылады.

Бұл жүйе толық синхрондықты қарастырады және ортадан тепкіш сораппен жабдықталынған станциялар қолданады.

Технологиялық тізбектей қосылған сорап станцияларын келесі негізгі объектілерге бөлуге болады: резервуарлық паркі, бірнеше қабылдайтын және жіберілетін құбырлары бар бірнеше резервуардан, сорапты цехтан, манифольд – ашық алаң немесе жабық алаңда, бұнда ысырма, кері клапан, фильтірлер және де т.б.; құбыр тазартқыш жіберу және қабылдау камерасы.

Негізгі айдау станциясының құрамына резервуарлық парк кіреді, оның сыйымдылығы мағыналы түрде құбырдың үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз ететіндей болып келеді, ал тізбекті айдау да мұнай өнімінің нақты көлемін жинау үшін. Әдетте негізгі станцияның резервуарларының сыйымдылығы екі немесе үш тәулік айдаудың көлеміне тең болып келеді. Тізбектей айдау кезінде негізгі станцияның резервуар көлемі циклдың санына байланысты есептелінеді.

Аралық станцияның резервуарлық паркінің сыйымдылығы өте аз болып келеді (көбісінде кездеспейді). Резервуар паркін екі түрмен байланыстыруға болады.

Қазіргі магистралды құбырдың айдау станцияларында ортадан тепкіш сорап қолданады, көбінесе тізбектей қосылады. Кез-келген агрегатты сақталған қорға ауыстырғанда сорап байланыстары жұмысты қамтамасыз ету керек.

3. 
   Құбырлардағы апаттар, оларды байқау және жою
   

Тесіп өту беттерінің негізгі саны (48-52%-ті құбырлардағы барлық апаттық жағдайлардан) коррозия әсері нәтижесінде болады. Қазіргі уақытта коррозиға қарсы қорғау мен құрылғылары бар магистарлді құбырлар эксплуатацияға беріледі.

Бірақ, бұл жағдайда объектілердің тозуы шамасы бойынша коррозиялы қираулардың саны жеткілікті үлкен.

Құбырлардан кемулерді байқау әдістері грунтта немесе жер бетіндегі құбырлар қасындағы мұнай өнімінің пайда болуы, айдаудың технологиялық параметрлерінің өзгеруі, құбырлар металының біртектілігінің бұзылуы сияқты тікелей және жанама белгілерінің шығарылуына тіркеледі. Кемулерді байқайтын құрылғыларды екі түрге бөлуге болады – тікелей және жанама әсерлер. Тікелей әсер құрылғысы грунтта не оның бетіндегі тасымалдау сұйығының пайда болуына әсер етеді.

Жанама әсер құрылғысы құбыр қысымының ағып кеткен мұнай өнімінің әсері бойынша грунттың температурасының, электрлік сыйымдылықтың және тағы басқа өзгеруіне әсер етеді. Барлық осы құрылғылар ірі кемулерді табуға көмек береді. Кішігірім кемулерді шығару үшін жанама әсер құрылғылары аз қолданылады, сондықтан жиірек тікелей және жанама әсерлер жүйелерінің комбинациясын қолданады. Мұнай өнімінің кемуін құбырлардың ішінде сияқты (ішкі бақылау), сыртқыда (сыртқы бақылау), сыйыстырылатын құрылғылар және приборлар көмегімен анықтауға болады. Соңғы жағдайда құрылғылар стационарлы болуы мүмкін. Сртқы бақылауды визуалды немесе приборлар арқылы өткізуге болады.

Визуалды бақылау трассаны айналып өту кезінде (айналып ұшу) іске асады. Ол айдайтын мұнай өнімі судың не жердің бетіне шыққанда ғана тек ірі апаттарды таба алады. Сыртқы бақылау приборлары ретінде құбыр трассасының маңайында сыйыстырылатын акустикалық, газдық, жылулық түрдегі түрлі датчиктерді қолданады.

Бақылаудың осы түріне жататындар: құбырдың кірісі мен шығысындағы мұнай өнімінің шығынын салыстыру, электр қозғалтқышын қайта жіктеуін бекіту және тағы басқа ішкі бақылауды (жабдық құбыр ішінді орын ауыстырады) акустикалық, электромагниттік, ультродыбыстық және басқа жабдықтар арқылы және де радиоактивті, газды немесе сұйық тассерлер арқылы жүргізеді.

Құбырдың толық немесе бөліктік ажыраулардағы айдалынатын мұнай өнімінің үлкен кемулерін қысым құлауы мен шығынды өлшеу сызықтарын салу жолы арқылы оңай табады.

Құбырдың толық бөлінуіненмұнай өнімі соңғы пунктіне түспейді, ал айдау станциясының шығысындағы қысым станциядан р-дан р2-ге дейін құлайды.

Жер асты құбырының кемулер пайда болғанды кетік маңынан сұйықтықтың ағысының жерінен грунтта акустикалық тербелістер пайда болады және оларды грунт бетінен арнайы жабдықтар мен ұстап алуға болады. Егер айдалынатын мұнай өнімі қоршаған ортадан басқа температуралы болса, ондай кемулерді бақылау үшін жылулық радиацияны өлшеуіне негізделген инфрақызыл термографияны қолдануға болады. Кейде кему орындарын анықтау үшін пайдаланылатын сұйықтың грунт бетінен буды ұстап алатын газоанализаторларды қолданады. Барлық жағдайда бақылау жабдықтарын құбыр трассасы бойынша орын ауыстыратын көлікте орнатады. Тексерілетін тілім екі траншеяның енінен кіші болмау керек.

Кейде кему орындарын анықтау үшін радиоактивті заттарды немесе белгіленген атомдарды (трассерлер-натрий-24, кобольт-60 және т.б.) қолданады. Кему орнында радиоактивті ерітінді грунтқа түседі. Грунттың радиоактивтілігін жер бетінен құбыр трассасы бойымен орын ауыстыратын детекторлармен өлшей отырып, кему орнын табады.

Сонымен қатар құбыр дуалдарының күйін ішкі бақылауын қолданады. Ол үшін өздігінен жүретін арбашаларды қолданады және ол арбашалар, өтіліп кеткен жол есепшілерімен құбырдың ішкі бетіндегі күйін таспаға бекітетін құрылғылармен жабдықталған. Дуал күйін гамма, рентген сәулелері, ультродыбыс магнит өрістері, құйынды тоқтар және басқа параметрлер арқылы талдайды. Айдау қысым кезінде сұйықтың ағынымен бірге жылжитын әртүрлі детекторларды (бақылау құрылғыларды) сынау, олар 4л/сағ. дейінгі өлшемді кемулерін апат орнын 20м дейін анықтау дәлдігімен таба алатындығын көрсетеді.

Барлық приборлардың ішінде ең қолайлысы болып магниттометрліктер жатады. Осы жабдықтардың жұмыс қағидасы құбыр дуалының қалыңдығының өзгеру нәтижесінде магнит өрісінің өзгерулерін тіркеуіне негізделген. Дуал қалыңдығының өзгеруі наминалды мәнінен 2-3% аралығында тіркеледі. Құбыр дуалдар күйімен мүмкін болатын кемулерді бақылау айдауды тоқтатпай жүргізеді, сондықтан ол профилактикалы, перспективті.

Жабдықты арбашаларды радиуы 1,5 Dy майысқын өндірмелерді өте алатындай және 4-13 км/с жылдамдықпен қозғала алатындай етіп құрастырады. Арбашалар қозғалысының жылдамдығы қайта жіберілетін арналар, тежегіштер мен гидротурбиналары бар арнайы құрылғы көмегімен реттейді.

Профилактикалық жабдық ретінде ультрадыбыстық құрылғыны қолдануға болады. Жабдықтың алдыңғы бөлігіне ультрадыбыстық генераторды (арбашаның дөңгелегінен іске қосылады) орнатады. Ультрадыбыстық сәуле жабдық қозғалысының жылдамдығына пропорционалды бұрыштық жылдамдығымен құбыр өсі бойынша айналып құбырдың барлық ішкі бетінің сканерлеуін жүргізеді.

Арнаулы құрылғымен құбырдың ішкі диаметрін өлшейді. Құбыр дуалының ішкі бұзылулары кезінде (коррозиялық бұзылулар, тесіктер және тағы басқа), олар өлшегіштермен белгіленеді, ал нәтижелер арнайы таспаға жазылады. Жазуды өтілген арақашықтықпен келтіреді және цифрді ашқанда құбыр бүтіндігінің мүмкін бұзылулар орындарын анықтайды.

Бүлінгенді жою тәсілі оның түріне байланысты. Егер кему кіші болса онда теория жүзінде онықұбырды ашпай-ақ жоюға болады.

Бұл жағдайда құбырға кемуді табатын детектордан тұратын арнайы құрылғы мен ақауды саңылаусыздандыру үшін құралдары енгізеді. Ақауды тапқаннан кейін құрылғыны тоқтатады.

Саңылаусыздандырғыш элемент құрылғыдан босатыла отырып, құбырдың ішкі бетіне тығыздалып қонады, ал детекторлы арбаша ары қарай кетеді.

Саңылаусыздандырғыш элементті арнаулы жұмсақ төсеніштері бар серпімді таспа түрінде жасайды. Таспаның төсеніштері полимерлі қосындылармен дымқылданған және олар уақыт өткен сайын полимерленіп, кемуді жеткілікті бірлік етіп жояды.

Көбінесе кемуді жою үшін жер асты құбырдың ақау бөлігін ашады.

Егер ақау қуыс түрінде болса, онда қуысты қорғасын тығын мен тығындайды. Содан кейін осы орынға металды жамауды қойып бүкіл контур бойынша құбырға пісіреді. Егер тығынды қолдануға келмесе, онда кемуді бензин өткізбейтін резинадан қорғасыннан немесе фибрадан жасалған иілімді төсеніші бар арнайы қамыт арқылы жоюға болады. Қамытты тарқаннан кейін оны құбырға пісіреді.

Қысым жоқ болса, жөндеуді қатайтқышы бар элоксидті шайырмен жүргізуге болады. Ол үшін қатайтқышы бар шайырмен дымқылданған жұмсақ төсеніштермен ақауы бар құбырды орнайды.

Беріктілікті жоғарлату үшін жұмсақ төсеніштерді иілімді орағыштармен тартады. Полимерлеуден кейін орғыштарды (манжеттер мен тағы басқа) алып тастауға болады. Кіші тетіктерді айдауды тоқтатпай-ақ жөндеуге болады. Элоксидті шайырлы құбыр бөліктерінің беріктігі құбырды әдеттегідей қолдану үшін жеткілікті.

Құбырдың мәнді бұзылуы кезінде сәйкес бөлікті алып тастап, оның орнына катушка деп аталатын құбырдың жаңа бөлігін пісіреді. Катушканы өндіру үшін құбыр бөлігін әртүрлі тығындар арқылы құбырдың басқа бөлігінен айырады (балшық, пластмасса, айдалынатын қатып қалған мұнай өнімі және тағыбасқа). Пісіргеннен кейін құбырдың жаңа бөлігін битумды мастикамен немесе қабыршақпен бөлектеп, грунтпен жабады да, құбыр бойынша айдауды жалғастырады.

4. 
   Мұнай және мұнай өнімдерінің жоғалуын классфикациялау
   

Сондықтан жоғалулармен күрес өте маңызды және актуальді мәселе. Жоғалтулармен күресу үшін олардың пайда болуының себептерін білу қажет. Жоғалулар апаттар кезінде, кемулерден, буланудан, былғанумен мұнай және мұнай өнімдерінің әртүрлі сорттарының қосылуынан болады.

Апаттар мен кемулер мұнай және мұнай өнімдерінің мөлшерінің жоғалуына әке леді, қосылып кетумен лайлану сапасының кетуіне, ал булану мөлшерінің азаюы мен сапасының нашарлауына әкеледі.

Апаттар мұнай мен мұнай өнімдерін жарылғыш және өртке қауіпті заттар ретінде қарау ережелерін сақтамағандықтан, құрылыстар мен технологиялық жабдықтарды техникалық пайдалану ережелерін бұзғандықтан, бақылап өлшегіш жабдығының дұрыс істемегендігінен, стихиялық апаттар мен резервуарлар мен көліктік іштіліктерді толып кетуін жіберетін қызмет көрсететін персоналдың өз міндеттеріне мұқият қарамағандықтан болады. Бұдан басқа апаттар құрылысты жобалағанда, тасымалдау мен сақтау құралдарын жөндегенде құрылыс нормалары мен ережелерін сақтамағандықтан, зауыттық құбырлардың, резервуарлардың және тасымалдау іштіліктерінің ақауына және олардың пайдалану кезіндегі тозуы арқасында болады. Кемулерден жоғалу резервуарлардың, құбырлар мен ысырмалардың тығыз болмауы арқылы, кездейсоқ бөлек құюдан және тағы басқа болады. Кемулерден жоғалуды жаңа профилактикалық жөндеулер мен әрбір бөлек жағдайда жасалынатын арнайы ұйымдастырылған техникалық шаралармен алдын алады.

Мұнай өнімдері атмосферадан су мен механикалық қоспалардың түсуінен, коррозия өнімдерінің түсуінен мұнай өнімдерінде химиялық және биологиялық үрдістер нәтижесінде ерімейтін заттардың түзілуінен, қорғалмаған тасымалдау іштіліктерді сақтау мен тасуынан, қорғалмаған құбырлармен айдағандықтан ластанады.

Коррозия өнімдері католизаторлы болып табылады және сол себепті қышқылдану мен қышқыл, шайырлы затар мен мұнай өнімдерінде тұнулардың түзілуі үрдістерін жеделдетеді. Мұнай өнімдерінің сапасының нашарлауының алдын алу үшін ұйымдасқан техникалық шаралар жүргізуден басқа оларды сақтаудың регламенттелген мерзімдері сақталу керек.

Ығысудан жоғалу мұнай өнімдерін тізбектеп айдау мен олардың резервуарларда кездейсоқ ығысуына болады. Резервуарардағы мұнай өнімдерінің кездейсоқ ығысуын резервуарлы паркін дұрыс пайдалану арқылы жоюға болады.

Егер мұнай мен тез буланатын мұнай өнімдерін табиғи азаюын азайту үшін арнайы техникалық құралдарды пайдаланбаса, онда олардың тасымалдау мен сақтау жүйесінде буланудың жоғалуы барлық жоғалулар түрінен 75% - ке дейін жетуі мүмкін.

Буланудан жоғалу.

Резервуарда, мұнай құйылатын кемеде темір жол мен автомобильді цистернада және де автомобильдің отынды бағында, мұнай мен мұнай өнімдерінің біршама мөлшері бар, сұйықтың үстіндегі кеңістік-газды кеңістік бу-ауа қоспамен толтырылған. Мұнай өнмінің бұл бу-ауа қоспасындағы мөлшері.

М=cpnV,

мұндағы

Pn – мұнай өнімінің булар тығыздығы;

V – газды кеңістіктік көлемі.

Бу-ауа қоспаның іштіліктің газды кеңістігінен атмосфераға кез-келген ығысуы газдық кеңістікке буланып кеткен мұнай өнімдері табылады. Кейде оларды мұнай мен мұнай өнімдерінің буланудан табиғи өзақы деп атаймыз. Буланудан табиғи азаю мұнай мен мұнай өнімдерінің физико-химиялық қасиеттерімен, олардың ашық беттен ұшып кетуімен шартталады. Үлкен дәрежеде бұл бензиндер мен мұнайларға, ол кіші дәрежеде – реактивті отындарға, одан кіші дәрежеде – тракторлы мен жарықтандыратын керосиндер мен дизель отынына жанады. Майлар, мазуттар, пештік отындары мен майлаулар буланбайды.

Бензиндерден ең жеңіл көмур сутектер ұшатындықтан, бензиндердің оптамдық сандары мен қаныққан булардың қысымы төмендейді, тығыздық пен әртүрлі фракциялардың қайнау басы мен қайнауының температуралары жоғарлайды және бұл бензиндердің жіберу қасиеттерін нашарлатып, отын шығыны мен қозғалтқыш тозуын тездетеді.

Тауарлы мұнай өнімінің сапа көрсеткіштерінің шекті рұқсат етілетін мәндері стандарттармен регламенттеліп, сапа паспорты бойынша реттеледі. Сапа паспорты алдымен мұнай өндіретін зауыттың зерханаларында мұнай өнімдерін сынау нәтижесі бойынша, ол ары қарай жүру жолы бойынша – айдау станцияларының зертханалары мен мұнай базаларында құрастырады.

Бензиннің сапа паспортына басқа сипаттамалармен қатар тығыздықты, октандвқ санды, қаныққан булардың қысымы мен фракциялы құрамды қосады. Жолда жеңіл фракциялар жоғалғаны үшін мұнай өнімдерінің булану МӨЗ-ден алыстаған сайын, ал мұнай - өндірістен алыстаған сайын азаяды.

Көрініп тұрғандай, берілген оңай буланатын мұнай өнімінің меншікті жоғалулар барлық технологиялық операциялар және бірдей жабдық кезінде жолдың басында көп, ал соңында аз болады.

1. 
   “Үлкен демалудан” болғанжоғалулар газды кеңістіктен мұнай өнімімен (мұнаймен) құйылатын сыйымдылықпен булы ауа қоспасының ығысуы нәтижесінде болады. Мұнай өнімі саңылаусыздандырылған сыйымдылыққа түсіп демалу арматурасы орнатылған булы ауа қоспасын қысымға дейін қысады. Қысым демалу клапанының есептелген қысымына жеткен кезде клапан ашылып сыйымдылқтан мұнай өнімінің буы бар булы ауа ағылып шыға бастайды және “үлкен демалу” дем шығару басталады. Неғұрлым демалу клапаны реттелген қысымы көп болса, соғұрлым “үлкендемалу” кеш басталады. Сыйымдылықтан мұнай өнімін айдаған кезде кері әсер пайда болады. Сыйымдылық ішіндегі разрядталу демалу клапаны орнатылған вакуумға тең болған кезде газды кеңістікке атмосфералық ауа түсе бастайды – “демалу” басталады.
   
2. 
   “Кері дем шығарудан” болған жоғалулар ауамен “демалу” кезінде түскен мұнай өнімінің булармен қанығу нәтижесінде болады. Ауа қанығу кезінде булы ауа қоспасындағы мұнай өнімінің буларының концентрациясымен газды кеңістіктегі ортақ қысымы өседі. Есептелген қысымға жеткен кезде демалыс клапаны ашылады, сондықтан “демалу” біткеннен кейін бірнеше уақыт өткеннен кейін “ кері дем шығару” болуы мүмкін – қанығатын булы ауа қоспасының ығысуы.
   
3. 
   “Кіші демалыстан” болатын жоғалулар келесі себептер нәтижесінде болады: а) күндізгі уақыттағы газды кеңістікпен мұнай өнімінің температурасының көтерілуінен. Күндізгі уақытта сыйымдылықтың газды кеістігімен мұнай өнімінің беті сыйымдылықтың қабырғасы мен төбесіне күн радиациясының әсерінен қызады. Булы ауа қоспасы түседі, мұнай өнімінің буларының концентрациясы газды кеңістікте көтерімді, ортақ қысым көтеріледі. Сыйымдылықтағы артық қысым демалу клапаны орнатылған есептелген қысымға жеткен кезде, клапан ашылып сыйымдылықтан булы ауа қоспасы ығысады “дем шығару” болады. Түнгі уақытта сыйымлықты суыту нәтижесінде температураның төмендеуінен қабырғалары мен төбелері арқылы булардың бір бөлігі конденсацияланады, булы ауа қоспасы қысылады, газды кеңістікте разрядталу құрылады, демалыс клапаны ашылады және сыйымдылыққа атмосфералық ауа кіріп – “демалу” пайда болады. Бұл тәулік температуралық “кіші демалыстар”. б) барометрикалық қысымының тербелуінен. Барометрикалық қысымның төмендеуі кезінде сыйымдылықтың гады кеңістігіндегі және атмосфералықтың қысымдар айырымы демалу клапаны орнатылған қысымының құлауын жоғарлатуы мүмкін, ол ашылып “дем шығару” болады. (барометрикалық “кіші демалыстар”). Барометрикалық қысымды көтерген кезде “демалу” болуы мүмкін.
   
4. 
   Газды кеңістіктің қанығуынан болған жоғалулар мұнай өнімінің буы жоқ сыйымдылыққа мұнай өнімінің түсуі кезінде болады. Егер тең ауасы бар сыйымдылыққа азғана мұнай өнімін құйса, соңғысы булана бастап газды кеңістікті қанықтырады, оының концентрациясы булы ауа қоспасында өседі, газды кеңістіктегі ортақ қысым көбейеді, есептелген қысымға жеткен бойында демалыс клапаны ашылады жіне булы ауа қоспасының бөлігі резервуардан кетеді - қанығудан жоғалулар пайда болады.
   

Буланудан болған жоғалулар резервуарлардың техникалық эксплуатациялау және магистральді мұнай өткізгіштер ережелерін сақтамау кезінде тез өсіп кету мүмкін.

Газды кеңістікті желдетуден болған аталмыш жоғалулар резервуарлардың, цестерналардың ашық люктары арқылы мұнай және бензин булардың желмен жәй желдету жолымен пайда болады.

Соңғы жылдарда мұнай өткізгіштер мен резервуарларды температуралық деңгей көтерілуінен және кәсіптерде мұнайды дайындау шартының нашарлауынан көлікпен сақтау жүйесінде кейде тұрақты емес мұнайлар мен бензиндер келе бастады, олардың температурасы ГОСТ 2177-82 (СТСЭВ 758-77) бойынша қайнау температурасына жақын немесе жоғары.

Мұндай шарттарда мұнайлар мен оңай буланатын мұнай өнімдеріндегі булар беттерінде ғана емес, сұйықтың көлемінде де құрылады, яғни олар сыйымдылықта қайнайды.

Буланудан болған жоғалулар осындай тұрақты емес мұнайлар мен мұнай өнімдері үшін 3-6 рет стабильді мұнайлар мен мұнай өнімдердің көлік және сақтау жүйесіне түсуін жібермейді.

5. 
   Аса жоғары қысымдардан мұнай өткізгіштерді сақтау
   

Бұл кезде алдыңғы сорап стансасының қасындағы құбырдың ішіндегі жинақталған қысым жұмысшыны мағыналы жоғарлатуы мүмкін, ал ол құбырлар беріктігінің шарты бойынша рұқсат етілмейтін болып табылады.

Магистральді құбырларды эксплуатациялау тәжірибесі көрсеткендей аралық сорап стансасының оқта-текте тоқтауы кезінде пайда болатын аса жоғары қысымның әсерінен болған құбырлар үзілуі көп жағдайларда алдыңғы сорап стансасынан кейін 20-40 км қашықтықта болады, мұндағы жинақталған қысым жоғарлатылған қысым толқыны ең алдыңғы сорап стансасына жетпес бұрын және ондағы максималды қысым бойынша сақтау жүйесі жұмыс істемес бұрын жіберілетін шамадан асып түсуі мүмкін.

Магистралды мұнай желілері мен мұнай өнімінің желілерінің құбыр ажырауына байланысты апаттар, мұнай өндіретін зауытының немесе мұнай кәсібінің дұрыс жұмысының бұзылуы және тұтынушыларды мұнай өнімдері мен немесе мұнай өндіретін зауыттарын мұнай мен қамтамасыз ету бұзылуы нәтижесінде халық шаруашылығына мәнді зақым келтіреді. Бұдан басқа, құбырдың ажарауынан мұнай мен мұнай өнімдерінің кемуі және апат болған жердің жанындағы топырақ пен су қоймаларының ластануы болады, осыдан қоршаған ортаға мәнді зақор келтіріледі.

Артық сораптық станциялы магистралды құбырларда аралық сораптық стансаны тез арада өшіргенде қысымның аса жоғарлауын олардың “сораптан сорапқа” жұмысы кезінде пайда болуы мүмкіндігінің келесі тәсілдермен жоюға болады. Жоғарлатылған қысымының толқынына қарсы жүретін төмендетілген қысым толқынын жасау керек. Жоғарлатылған қысым толқынын оның пайда болған жерінде сөндіру немесе осындай толқынның алдындағы құлама тіктігін азайту керек.

Азайтылған қысым толқыны тоқтатылса қалған стасасынан алдыңғы сораптық стансасына сигналды байланыс сызығы бойынша жіберу жолымен ондағы бір немесе бірнеше сораптық агрегаттарды өшіру үшін жасалады. Сонымен қатар алдыңғы сораптық стансадан жоғарлатылған қысым толқынына қарсы төмендетілген қысым толқыны қозғалады және де осы қысым толқындары кездескен кезде өзара өшеді.

Осындай өзара әсер нәтижесіде мұнай желісінің бөлігінде алдыңғы сораптық стансаның алдында қауіпті жоғарылау болмайда.

Бірақ алдыңғы бірнеше сораптық стансаларындағы бөлек сораптық агрегаттарды өшіру мүмкіндігі тууы мүмкін, себебі олардың біреуіндегі агрегатты өшірсек, келесі алдағы стансаның бағытына қарай жоғарлатылған қысым толқыны және онда аса жоғары қысым туу қауіпі туады. Төмендетілген қысымның қарсы толқынынан туындайтын жүйеге келесілер кіреді:

• 
  Қысымның қауіпті әсер пайда болу туралы дабылды қалыптастыру құрылғысы (мысалы, сораптық стансасының оқта-текте тоқталуында немесе дроселдеу жүйесінің істен шығуында);
  
• 
  Ондағы және келесі сораптық стансалармен байланыс сызығы;
  
• 
  Дабыл келіп түскенде бір немесе бірнеше сораптық стансаларын өшіру құрылғысы.
  

Дабыл арнайы байланыс сызығы бойынша алдағы сораптық стансасындағы бір немесе бірнеше сораптық агрегатты өшіретін жергілікті автоматты басқару жүйесіне келіп түседі.

Сораптық стансаны өшіру туралы дабылды мұнай желісінде сәйкес телемеханика жүйесінің бар болуы шартында ғана диспетчер бере алады.

Аралық сораптық стансаларының оқта-текте тоқтап қалған кезде мұнай желілерінің аса жоғары қысымдардан сақтау үшін төмендетілген қысым толқынынан туындайтын жүйені жобалап, пайдаланғанда қауіпті қысымдарды жібермеу үшін алдыңғы сораптық стансаларындағы өшіру керекті сорапты агрегаттар санын есептеп білу керек, сонымен қатар осы жағдайда мұнай желісінің өткізгіштік қасиеті қалай өзгеретіндігі мен тағы қай сораптық стансаларда сораптық агрегаттарды өшіру қажеттігі туындайтығын анықтау керек.

Резервуар паркі түрі РВСП сияқты 4 резервуардан тұрады, әр қайсысының сыйымдылығы 20000м³. Әр қайсысының қасында бес-бестен электрленген ысырмалар болады. Резервуар ардындағы опырылуында үш электрленген сикучий ысырма болады, ол әрбір резервуарға, біреуі кірісінде болады. Үш ысырма барлығына ортақ болады.

Ысырмалардың барлық саны 56-ға тең. Резервуарлар үш ЩСУ арқылы электр тоғымен қоректенеді.

Автоматтандырылған резервуар паркі барлық тізбектей сұрақтарды шешуге мүмкіндік береді.

Техникалық басқару құралдары, бақылау функциялары берілу арқылы адамдардың еңбегімен қысқартылған шығын.

Параметрлік өз уақытында реакция өзгеруіне күшейтілген техникл-экономикалық көрсеткіштер үрдісінде нақты параметрлерін көрсетеді (оператордың тура тізбектей мүмкіндігін көрсетеді).

Басқару көмегі, адамға қауіпті жағдайда концентрациялы қауіпті жарылғыш өрт және газ бөлу мүмкінділігі.

Материалды баға саны (мұнай, электроэнергия, су және т.с.с.);

Авария және бұзушылықты анықталуы.
2.2 Резервуар паркінің объект болып басқарылуы

Резервуар паркін объект ретінде қарастырғанда, бұл мұнайда жан-жақты таратумен жұмыстанады, олар параллель және тізбектей жұмыс істейді, көптеген негізгі ерекшеліктеріне назар аударып әсіресе автоматикалық жүйенің пайда болуына әсері: Резервуарлардың тиімді бір жағы температура, қысым, судың концентрациясын және сутегі фракцияларын біртекті үйлестіреді.

Типтік аппаратураны қолдану қажеттілігі технологиялық сүлбемен объектінің қайталануына байланысты.

Объект параметрлері резервуар паркінің барлық объектілеріне тәуелді.

Объектіде өрт және жарылғаш қауіптің болуы арнайы аспаптарды қолдануды талап етеді, температуралық режимді және көп мөлшерде газдың бөлінуін қадағалау автоматты тұрде өлшенуі тиіс, өрт сөндіру жүйесін автоматтандыру, сол сияқтты өрт және жарылыстарды жедел ескерту шараларын жүргізу.

Объектінің адамдар тұратын жерден алыс орналасуы, сондықтан жүйені қондыру кезінде кернеудің кейде тұрақсыз болуына тиісті көмекші жүйенің резервінің болуы, реттеу жүйесін қолдану, технологиялық аспаптарды резервтеу, технологиялық қорғаныс жүйесін құру.

Резервуар паркінің автоматтандыруға кіретін міндеттер:

• 
  резервуарды толтыру және қайта босатуды дистанционды қадағалау;
  
• 
  қабылдау және резервуарды қысып толтыру құбырларының ысырмасын дистанционды басқару;
  
• 
  жинақтау және сақтау резервуарлары мұнай және мұнай өнімін есепке алуды қамтамасыз ететін параметрлерді басқару;
  
• 
  сұйық заттарды тарататын аспапты дистанционды басқару;
  

Соңғы талаптың ерекше маңыздылығы, резервуар паркінің магистральді мұнай құбырының басты сорап кешендеріне толтыру және босату резервуарынан үлкен жылдамдықта келуі магистральді сораптың өндірушілігіне байланысты.

Резервуар паркінде бақылау және басқару электрлік сүлбелері кең қолданылады.

Резервуар паркін автоматтандыруда қамтамасыз ететін фактілер:

• 
  Жергілікті диспетчер отыратын жерден резервуар паркін басқару және автоматты түрде бақылау жүргізу.
  
• 
  Жоғары дәлдікпен мөлшерді өлшеу: резервуар ішіндегі сұйықтың мөлшері ±1 мм дәлдікпен өлшенеді.
  
• 
  Цифрлік мәліметтерді беру, ол ақпаратты қатесіз жеткізуге болады.
  
• 
  Алынған мәліметті электронды түрде өңдеу, ақпараттық өнімнің санын өлшенген және өңделген нәтижені беруге қамтамасыз етеді.
  
• 
  Сенімі жоғары.
  
• 
  Экономды, резервуар паркінің сыйымдылығын тиімді қолданып және зат санаудың операцияларын жоғары дәлдікпен санау.
  
• 
  Ұйымның еңбегін жоғарлату, қызмет көрсетуші адамдардың тұрақты талапта болмауы, ашық аспан астында жұмыс жасаушылар.
  
• 
  Иілгіштік, автоматты жүйелердің кеңейуі, ал мәліметтер жиналып керек кезде қолданылып отырылады.
  

Кіріс айнымалыларына жататындар:

Х₁ – мұнайдың мұнай құбырына келген саны;

Х₂ – келген мұнайдың температурасы;

Х₃ – келген мұнайдың сапасының құрамы;

Х₄ – қысым, резервуарға мұнай құбырымен берілетін мұнай;

Басқарушы айнымалылар:

U₁ – келген мұнай қысымы;

U₂ – шыққан мұнай қысымы;

Технологиялық үрдістердің жүру шартының мінездемесінің айнымалылары:

Z₁ – резервуардағы мұнайдың температурасы;

Z₂ – резервуар қабырғасының температурасы;

Z₃ – резервуардың ішіндегі мұнай астындағы судың деңгейі;

Z₄ – мұнайдың созылмалылығы;

Z₅ – ауа қысымы немесе мұнай буының резервуар ішінде газ тұратын кеңістікте болуы;

Шығыс айнымалылары:

Ү₁ – резервуардың ішіндегі мұнайдың жоғарғы деңгейі;

Ү₂ – резервуардың ішіндегі мұнайдың төменгі деңгейі;

Ү₃ – мұнайдың шығыны (тынысымен);

Осы үрдісте қоздырғыш әсер етушілер:

• 
  мұнай құрамы;
  
• 
  сораптың қалыпты жағдайы;
  
• 
  қоршаған ортаның температурасының тербелісі;
  
• 
  резервуардың қалыпты жағдайы;
  
• 
  т.с.с.
  

Мысалы: Ең қиындық түсіретін жағдай ол резервуарлардағы шығынды (тынысымен) өлшеп, бақылап отыру.

Бұл айнымалылар үрдістің қалыпты жағдайын бағалауға қиындық келтіреді де және оларды жедел басқаруды нашарлатады. Осылайша, объект ақпараты толық емес объектілер сыныбына жатады. Үрдістерді талдау кезінде тоқталатын жай, резервуар қабырғасына парафиннің жабысуна байланысты қабылданып және таратылған құбырлардың бітелуіне, резервуардың ескіруіне, судың мұнайда тұрақты сақталмауы және тағыда сол сияқты себептер арқасында мұнайды резервуар арқылы айдау тиімсіз және де бұл үрдіс бір қалыпты болмайды.
2.3 негізгі технологиялық операциялар

• 
  құбыр арқылы келген мұнайды қабылдау;
  
• 
  резервуарда мұнайды сақтау және тұндыру;
  
• 
  мұнайды қайта сору;
  
• 
  резервуар паркіндегі ысырмаларды басқару;
  
• 
  метрологиялық аспаптар;
  
• 
  комерциялық мұнай санағы;
  

• 
  резервуарлардағы пайдаланған кездегі сенімділігі және қауіпсіздігі;
  
• 
  белгіленген бағыт бойынша мұнайды айдауды бақару;
  
• 
  аспаптардың жағдайын басқару және өзгерістердің сигнализациялары;
  
• 
  мұнай айдау кезіндегі барлығы есептеліп отырылуы;
  
• 
  технологиялық аспаптарды дистанционды түрде бақылау;
  

• 
  жоғарғы деңгейі – резервуар паркінің диспетчерлері жедел басқару;
  
• 
  төменгі деңгейі – екі жүйеден тұрады;
  
• 
  резервуарлардағы мұнайдың технологиялық айнымалысын өлшеу;
  
• 
  резервуар паркіндегі технологиялық операцияларды басқару;
  

70-жылдардағы Кеңес Одағы кезінде, резервуар паркін автоматтандыру радикалды шешілген. Венгрия мемлекеті СЭВ ережелеріне байланысты соған сәйкес көп мөлшерде KOR – VOL жүйесін құрды. Олар тапсырманы комплексті шығарып жүзеге асырды. KOR – VOL комплексі 20 жылдан астам жұмыс атқаруда және әліде Кеңес Одағының түпкір – түпкірінде жұмыс жасап тұр. Бірақ уақыт өзінікін алады. Мұндай көп уақыт жұмыс жасағанына қарамастан (ауыстыратын құралдары жетіспегендіктен), KOR – VOL бұрыннан моральді шаршаған.

Өндірістің жоғары өнімділігі, әсіресе шаруашылықты күшейтіп жүргізу әдістері халықтың өмір деңгейінің жоғарлатуына алдыңғы жағдай жасаудың керекті және қажетті шаралары. Өндірістің тиімділігінің жүйелі өсуі халық шаруашылығының басқару деңгейінде өткізілетін барлық шаралар комплекстері арқылы жүргізіледі, соның ішінде ғылым және техника кетістіктерінің жылдам енгізілуі, жүмыс істеп тұрған өндірістерді техникалық қайта қамтамасыз ету.

Дипломдық жұмыста ТҮАБЖ енгізу кезіндегі қорғасынды шахталық алқыту үрдісін экономикалық тиімділігін есептеу.

- пештің өнімділігін өсіру барысында (процестің үзақтылығын 6% қысқарту).

- қождағы қорғасынды 1%қысқарту:

арқылы есептелуі келтірілген Жалпы ТҮАБЖ қарастыруында үнемдейді.

ТҮАБЖ қарастыруында үнемдеудің шығыс көзі болып, келесі факторлар саналады.

1. Шахталық қорғасын балқыту және цех бөлімдерінің жүмысын тиімді жоспарлау.

2. Басқару сапасын және өндірістің үйымдастырушылық деңгейін жалпы көтеру.

3. Басқаруда еңбек сыйымдылығы төмендету, жүмысшылардың еңбек өнімділігін көтеру.

4. Цехта бөлімнің жүмыс тәртібін бір деңгейде үстау.

5. Цехтың және бөлімнің техника - экономикалық көрсеткіштерін оперативті жауапкершілікпен атқару.

Мұнда 51,47 - меншікті сәл балқыту (т/сағ) 22 - жұмыс сағатының

12,222; 13,002 - балқытудың автоматизацияны енгізуге дейінгі және кейінгі

Саны

12,222; 13.002 - балқытудың автоматизацияны енгізуге дейінгі және кейінгісаны

310; 322.4 - жұмыстық тәулік саны.

Ү қосымша = 4746593 - 4290232 = 45636І т

Қарайтылған қорғасынның қождан толық алынғаннан соң жылдық қосымша

саны.

Үқос=Үі(j-m/100)_; мұнда (3.7)

Уқосымша=4746593-(0,456-0,2984/100)=6512т.

Т.О Ү_косым._жалп=456361+462873т. Енгізуден кейін алынатын қорғасынның жалпы саны.

474659+6512=4753 Ітонн 1 жылда.

Жылдық экономиканың шамасы Э = [(С1+ЕнК1) - (С2 - ЕмК2 )] ■ А2 (3.8) Формуласымен анықталады.

Мұнда С1 және С2 қарайтылған қорғасынның өзіндік кұны. Ен - нормативті коэффициент.

А2 - автоматизациялауды енгізгеннен кейінгі өнімнің жылдық көлемі. К1,К2 — автоматизациялауды енгізуге дейінгі және кейінгі капиталды

К1 = К_жалпы/А1; К2 = К1 +К_а,,/А2 (3.9)

Автоматизациялауды енгізу аркасында процестің ұзақтылығы 6% қысқарады. Нәтижесінде өнімділік артады. 4% - ке пештің жылдық жұмыс күндері артады, бұл себептен өнімділік те артады.

Пештің өнімділігінің арту салдарынан қорғасынның бір жылдық санын анықтаймыз.

Ү

косымша

(3.6)

Ү1=51,47-22-12,222-310= 4290232тонна