Түсіндірме хат

«Шетел тілі екі шетел тілі» мамандығының мемлекеттік білім стандарты бойынша. Шетел тілдерін оқытудың қазіргі әдістемесі» пәні лабораториялық практикумдермен қамтамасыз етілу қажет. Лабораториялық практикумдердің негізгі мақсаты: инновациялық оқыту Технологияларын тиімды және шығармашылық тұрғыдан қолдану дағдыларын қалыптастыру, ғылыми ізденіс жұмыстарын жүргізу, белгілі оқу жағдайларында өзінің оқыту тәжірибесінде шетел тілін оқыту үрдісінің негізгі заңдылықтарын қолдану.

Осы міндеттерді орындау үшін лабораториялық практикумдерде шынайы оқу үрдісін модельдейтін (үлгілейтін) жағдайларды тудыру. Қазіргі кезеңдегі шетел тілін оқытудың жалпыдидактикалық ұстанымдарының бірі болып жеке тұлғаға бағытталған оқыту болып табылады.

Осындай оқытудың негізінде оқу үрдісінің қатысушыларымен барлық компоненттерінің өзара тең байланыс жатыр. Оқушы өзінің оқу барысында белсенді қатысушы субъект болып табылады, ал мұғалім сабақта фасилитатор, кеңесші, көмекші және қатысушы рөлінде болады. Мұғалімнің белсенділігінің, маңызды аспектісі – әр-бір оқушының интеллектуалдық қабілеттерін, әлем туралы концептуалдық білімдерді, сөйлеу тәжірибесі, оның жеке ерекшеліктерін, қажеттіктерін, мотивтерін есепке алу, шетел тіліндегі қарым-қатынас барысында өзара әрекеттестіктің әр – түрлі формаларын құру. Жоғарыда айтылған келесіні талап етеді: мұғалімнің арсеналына шығармашылық тапсырмаларды кіргізу, оқушылардың өзіндік интеллектуалдық, және сөйлеу – ойлау белсенділігін арттыратын және жұмыстың интерактивтік формаларымен тәсілдерін, оқу үрдісінің барлық қатысушыларының нәтижелі әрекеттестігін болжау, өзінің тілді меңгерудегі дара жолын әр-бір оқушыға ұғынуға көмектеседі. Осындай тәсілдермен, отандық және батыстық әдістемешілердің пікірі бойынша жобалы жұмыстар, еркін пікірсайыстар, симуляция, рөлдік және іскер ойындар, мәселелі тапсырмалар т.б. болып табылады. Сонымен, «Шетел тілдерін оқытудың қазіргі әдістемесі» пәні бойынша жүргізілетін зертханалық жаттықтыру сабақтарында «Шетел тілі: екі шетел тілі» мамандығының студенттерінде өздерінің келешек оқытушы тәжірибесінде жұмыстың әртүрлі интерактивтік формаларын қолдану қабілеттілігін және дайындығын қалыптастыру қажет. Шетел тілін оқыту теориясын ғылыми облыс ретінде оқу үрдісінің құрулуының заңдылықтары туралы, ауызша және жазбаша қатынастың дамуындағы, шетел тілдері оқытудағы ең нәтижелі технологиялар туралы жалпы түсініктеме қалыптастыру қажет. Лабораториялық жұмыстарға арналған әдістемелік ұсыныстар ГОСО және «Қазіргі шетел тілін оқытудың әдістемі» пәннің 050119 «Шетел тілі: екі шетел тілі» мамандығының типтік бағдарламасы негізінде құрастырылған.

Әрбір лабораториялық жұмыстарға арналған әдістемелік нұсқаулар келесі құрылым компоненттерден тұрады; тақырыптар, мақсаттар, талқылауға арналған сұрақтар, глоссарий, тірек конспекті, ұсынылған әдебиет тізімі, өздік жұмысқа арналған тапсырмалар.
1 Шетел тілдерін оқыту әдістемесінің теориялық негіздері
1.1 Лабораториялық жұмыс (4 сағат)
Жұмыс мақсаты:

1. 
   шетел тілдерін оқыту әдістемесі ғылыми ретінде, шетел тілін оқытудың қазіргі жүйесінің компоненттік құраммен мәселелер тобы ретінде студенттерді таныстыру;
   
2. 
   шетел тілдерін оқытудың қазіргі жүйесінің концептуалдық негізгі туралы студенттерде көзқарас қалыптастыру.
   

1. 
   шетел тілдерін оқытудың жүйесі оның компоненттік құрамы;
   
2. 
   шетел тілдерін оқытудың қазіргі жүйесінің концептуалдық негізі.
   

1. 
   шетел тілін оқыту жүйесінің компонентік құрылымына;
   

1. 
   шетел тілін оқыту мақсаты;
   
2. 
   оқытудың мазмұны (пәндік және процессуалдық аспектілері);
   
3. 
   оқытушының (мұғалімдік) оқыту қызметі;
   
4. 
   оқушының оқулық қызметі;
   
5. 
   тілді оқытудың ұстанымдары, әдістері, тәсілдері, құралдары.
   

Шетел тілін оқудың қазіргі кезеңнің мақсаты – мәдениетаралық деңгейде қатынаса алатын және қатынасқа қатыса алатын (қатынасты тілейтін) оқушының тұлғасын қалыптастыру.

Оқушының туынды тілдік тұлға ретінде мінез – құлықтың қалыптасуы мәселесі жөнінде, күрделі интегративтік біртұтастықты құрастырады, каммуникативтік біліктілікке ғана емес және мәдениетаралық біліктілікке апарар.

Шетел тілін оқытудың стратегиялық мақсатының көп аспектілігі және күрделілігі прагматикалық, педагогикалық және когнитивтік қажеттілікті талап етеді;

Шетел тілдерін оқудың мазмұны категория ретінде ұғынылады; Шетел тілдерін оқудың мазмұны мұғалімнің оқытушылық қызметіне қатысты, оқулық материал, сонымен қатар оның меңгеру процессін құрастырады. Оқудың компоненттік құрамының мазмұнына әдестемешілердің ынтымақты пікірімен, мынандай категориялар, оқудың мақсаты, пәндік аспекті (қатынас сфералары: тақырыптар, мәтіндер, тілдік материал, елтану білімі), және іс жүргізуші аспекті (дағдылар, іскерліктер, компенсациялық іскерліктер) кіреді.

«Мұғалім – оқушы» қарым – қатынас (өзара байланысы) серіктестік (серіктік) принциптарынан салынады (құрастырылады), бірге қызметте және ынтымақтастықта негізі салынған, жалпы мақсатқа жетуіне бағытталғандардың. Оқу үрдісі пашың мінез-құлық және әрекеттестіктен хабардар болады, мүмкіншілікпен әрбір оқушының мақсаттары, себептері, назарлары, тиімді көрінетін стратегия, сонымен мұғалімнің кәсіби қызметінің стилі және ерекшелігі.

1970 жылдардың басында лингвистикада тіл талдауы әлеуметтік және функционалдық аспектілеріне бұрылу болды. Лингвистикалық зерттеулер айқын айтылған прагматикалық бағыттылық алады. Сөйлеу қатынасын талдаудың жаңа парадигмасын ең алдымен сөйлеу қызметінің теориясы және сөйлеу актілердің теориясы құрастырылады. Тап осы парадигма қатынас құралуарының жалпылық мәселелерін және білімдерін коммуниканттардың ақиқат шындықтың нақты ақиқат шешім істеді. Мынау әдістемелік авансценасына сондай феноменды ұсыну ескертеді коммуникативтік біліктілік сияқты. Коммуникативтік біліктілік ұғым немесе сөйлеу қатынасқа қабілеттіліктер толақтыру (байыту). Қатынас үрдісі оларға сәйкес тек қана хабарды қабылдау және тапсыру сияқты, сонымен қатар серіктер аралыққа көңіл болуды жөнге салуымен сипатталады. Маңызды деңгейде маңызды рөль ақпараттың ағын, қарым-қатынас деңгейде – әлеуметтік (паралингвистік және экстралингвистік) факторлар ойнайды. Лингвистикада томға тезис ұсынылады, қатынасқа қабілеттілік дамуы тек қана дамумен шектеле, алмайды тілдік қабілеттілік тілдік құралдар және ережелер нақты тіл заңдарымен олармен сәйкесттікте болу. 1970-1980 жылдардың лингвистикалық зерттеулердің айқын айтылған прагматикалық бағыттылығы әдістеменің жалпы концнпциялы позициялары ғылым ретінде және шетел тілдерге оқу технологиясында көрсетілген. Әдістемелік тәсілдер (амалдар) айқын коммуникативтік өзгешілікке ие болды. Тілге оқыту барысында мынау радикалдық бұрылуды қажет етті, тап осы үрдістің көздеуі – коммуникативтік біліктілікті қалыптастыру, ал кейінірек және оқылатын тілде қатынасқа қабілеттілік, жағдайлық және жекелік факторларды есепке ала отырып, басқа тілде сөйлеудің ерекшелігіне айқындайтын. Сөйтіп, әдістемешілер лингвистердің артынша (ізімен) нақты сөйлеу қатынас жағдайларда әлеуметтік және функционалдық аспектілерін қолдануы ұсынады.

Сонымен қатар ескерту қажет, қазіргі әдістемелік ғылым, экстралингвистік жағдайларға және басқа тілдегі қатынас жағдайларына, субъектілердің тұлғаларына, олардың әлем туралы білімдеріне үлкен назар аударады. Бұл шетел тілін оқытудың қазіргі әдістемесінің мәдениеттілікті бағыттайды.

1. 
   Шетел тілдерін оқытудағы қазіргі кезеңдегі мазмұнын және мақсатын анықтамасын әдебиетте ұсынылған әдістемелік ұстанымдарды талдаңыздар.
   
2. 
   Қатынас сфераларын ерекшелеңіздер және олардың әрбіріне қысқаша мінездемені беріңіз.
   
3. 
   Мәтіндердің үлгілерін талдаңыздар, орта мектепте шетел тілдерге оқыту барысында қолданылатын және мәтіндердің үлгілердің өзара байланыстардың тақырыппен және қатынас мақсаттармен үлгілерін келтіріңіздер.
   
4. 
   Туынды тілдік тұлғаның үлгісін суреттеп айтыңыздар адамда болатын басқа тілді меңгеру барысындағы процесстерді есепке ала отырып.
   
5. 
   Қазіргі шетел тілін оқыту әдістемесінің пәндік – объекты облысын құрастыратын мәселелердің щеңберін жалпылаңыздар.
   

1. 
   студенттерді шетел тілдерін оқытудың урдісін ұйымдастырудың қазіргі ұстанымдармен таныстыру;
   
2. 
   шет тілдерін оқыту үрдісі барысында студенттерде категориялардың амал және әдіс арасында әрекеттесуі өзара байланыс туралы көзқарас қалыптастыру.
   

1. 
   шетел тілдерге оқыту үрдісінің ұйымдастырудың қазіргі амалдары;
   
2. 
   шетел тілдерге оқыту теориясындағы әдіс және амал арасындағы арақатынас мәселесі.
   

1) оқу амалы сәйкес (лайық) тіл теориясына сүйенеді – оқудың лингвистикалық негіздерін және оқу (оқытудың) теориясы – оқудың дидактикалық негіздері, отан әдістемесінде үш компонентті қарастырады, оқудың амалын анықтаушы, лингвистикалық, дидактикалық, психолингвистикалық оқу негіздері. Оқуға ыңғай – барлық компоненттердің барысын білдіреді. Бұл жағдайда сөз оқудағы бағыт туралы сөз қозғалады, барлық әдістеме арналған тап осы негізделген ғылымдарға сүйенуші.

Белгілі тәсілдер, шетел тілдердің оқытуына маңызды ықпалын жасаған,болып бихевиоризм (Б. Скиннер), когнитивтік тәсіл (Дж. Брунер, У. Риверс), құрылысты тәсіл, табиғи тәсіл, (С. Крашен и Т.Тэррел).

Осымен арайлас оқудың жаңа мақсатын ұсынуымен – қатынас құралы ретінде тілді меңгнру – 1970 жылдарда Ұлыбританияда шетел тілдерге оқуға қатынас коммуникативтік ықпал пайда болды (Брумарш, Уидоусон, ж.б.)

Шетел тілдерін оқытудағы коммуникативтік ықпалға (амал) сәйкес нақты каммуникация ерекшеліктерін ескере отырып, ал оқу процесі негізінде нақты қатынас үлгісі жату тиісті, каммуникация мақсаттарында тілді нәтижелі пайдалану үшін сондықтан тіл жүйесіне не (грамматиканы және лексиканы білу) иелік. Коммуникативтік ықпал әртүрлі сөйлеу функцияларын меңгеруді болжайды, яғни іскерліктерді құруы барысында мынау әлде анау каммуникативтік интенцияны айту (өтінішті, келуссі, шақыру, қабыл алмау, кеңес, кінә қою және т.б.) Қазіргі шетелдік және отандық әдістемеде кең таратылған тағы бір амалдың бірі, тұлғалық – бағытталған амал шетел тілдерін оқытудағы. Ол оқытылатындардың дара ерекшеліктердің есебінде құрылады, тұлға ретінде өзінің ерекшеліктері, әуестіктері және қызығушылықтары. Атап өту қажет, тілді меңгеру қызметін жүзеге асыру тәсілі, әрбір оқушыға тән. Осы саладағы негізгі жетістік болып зерттеу және әртүрлі оқулық стратегиялардың өңдеуі келеді, оқушылардың оқу барысында пайдалынатын. Р. Оксфорд 62 оқу стратегияларын белгілейді, оларды оқу топқа ұсақтайды: негізгі және қосалқылар. Тұлғалық – бағытталған амалдың шеңберінде кейбір әдістемешілер радикалдық көзқарасқа ұстанады, оқушылардың дербестігіне оұу барысындағы қатысты. Олар оқу барысында оқушылардың толық дербестігін және автономиясын құптайды.

Гуманистік амал, соңғы он жылдарда, сонымен қатар психологияда гуманистік бағытта негізделген. Ол оқушының сезімдеріне, ойларына меңгерудің, тәрбиелеудің және даму барысында сүйенеді, сонымен қатар когнитивтік процесстерге, әлемді тануды қамтамасыз етеді өзін-өзі тануды және оқуға жағдай жасайды. Тап осы амал жауаптылық сезімді тәрбиелеуді қажет етеді және оқушылардың шығармашылығымен ой бастандыққа шек қоюын теріске шығарады.

2) әдіс және амал арақатынас мәселесі пікірталасты болып көрінеді. Отан әдістемешілер және шетелдік зерттеушілердің көпшілігі есептейді, оқудың амалы негізгі қалаушы рөльді атқарады және басым оймен жаңа әдіс құрылу барысында.

Атап өту жөн, не бір және анау әдіс бір неше амалдарға сүйене алады, ал бір және анау амал әртүрлі әдістердің негізі болуы мүмкін. Сонымен аудиолингвалдық әдіс бихевиористік бағыт, құрылым тәсілі, сонымен қатар мұғалімге және сөйлеу қызметтің өніміне бағытталған тәсілдер іске асатын оқудың сондай үлгісі болып табылады. Өз кезегінше, құрылым тәсілде сондай әдістер негізделген, аудиовизуалды, физикалық әрекеттерге тірек әдіс және басқа да қазіргі тәсілдер сияқты. Әдіс және амал (тәсіл)өзара байланысқа, олардың араларында қатты, тұрақты бекітілген бағындырулар олар үшін жоқ, оларға тұрақты әрекеттестік тән. Тәсілдердің белгілі қиыстыруы жаңа әдіс жасауына ертіп әкеледі. Сонымен қатар үлгілер болады, қашан әдіс, оқуда қолданылған, бірақ теориялық ақырына дейін зерттелген емес болатын, оқуға жаңа тәсіл өңдеуіне арналған қоры болып қызмет етті, бұдан былай жаңа әдіс жасауына ертіп әкеледі. үлгі ретінде крашеннің табиғи тәсілін атауға болады, теориялық зерттеулердің нәтижесінде пайда болды әдістемедегі белгілі табиғи (натуралдық) әдістің негізіне және нақ осы шақта каммуникативтік тапсырмалар әдісін өңдеуіне маңызды ықпалын жасауды көрсетеді және басқа да қазіргі әдістердің қатарын әдістемешілер зерттеушілер томға пікірді ынтымақты айтады, барлық оқу шарттарына арналған даусыз дұрыс және нәтижелі әдіс болмайды, және әртүрлі амалдарды ұстанымдарды қиыстыру қажеттілігі туралы сөйлейді (әңгіме жүргізеді), және әдістердің әртүрлі элементтерінің оқу ерекшілігін есепке ала, сондықтан да, не нәтижелі бір шарттарда, басқа оқу шарттарында қарама – қарсы нәтижелі бола алады.
Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар
1. Шетел тілдерін оқытудың қазіргі амалдарының (тәсілдерінің) негізгі ерекшеліктерін сипаттаңыз: сондай ақ коммуникативтік және тұлғалық –

2. Барлық үш амалға, жалпылама болатын ұстанымдар (принциптарды) талдаңыздар.

3. шетел тілдерін оқытудың негізгі әдістерін атаңыздар, және оларға қысқаша тарихи шолу істеңіздер (жасаңыздар).

4. Шетел тілдерін оқытудағы бар амалдармен әдістердің өзара байланыстарын айқындаңыздар. Мысалдар келтіріңіздер.

5. Шетел тілдерін оқытуды анықтаушы амалдың (тәсілдің) коммпоненттерін талдаңыздар.
2 Басқа тілде мәдениаралық қатынасқа оқыту әдістемесі
2.1 Лабораториялық жұмыс (4 сағат)
Жұмыс мақсаты - студенттерде коммуникативті-мәдениаралық біліктілік және оның құрылым компоненттерінің мәні туралы мағлұмат қалыптастыру.

Талқылауға арналған сұрақтар:

1) коммуникативті-мәдениаралық біліктілік туынды тілдік тұлғаны қалыптастырудың көрсеткіші ретінде, коммуникативті-мәдениаралық біліктіліктің негізгі кампоненттері.

Біртіндеп шетелдік, содан кейін отандық әдістемеде Хомскийдің лингвистикалық біліктілікке қарама-қарсы әдістемелік термин и каммуникативтік біліктілік пайда болды. Каммуникативтік біліктілік адамның тұлғалық мінездімесі болмайды; оның қалыптасуы қатынас урдісінде байқалады. Каммуникативтік біліктіліктің келесі түрлерін ерекшелейді:

а) лингвистикалық біліктілік;

б) социолингвистикалық біліктілік;

в) дискурсивтік біліктілік;

г) стратегиялық біліктілік;

д) социомәдениеттік біліктілік;

е) әлеуметтік біліктілік.

Коммуникативтік – мәдениаралық біліктіліктің қалыптасуы басқа тілдің кодын меңгеру және өзара байланыста адамның мәдениет тәжірибесін дамытудың жүзеге асырылады, сонымен қатар шығармашылық іс-әрекеттің тәжірибесі. Коммуникативтік мәдениаралық біліктіліктің қалыптасуы оқушы тұлғасының дамуына байланысты қарастыру қажет, оның қабілеттері мен дайындығын, кооперация қстанымдары негізінде мәдениет диалогтарында қатысу, өзара құрметтеу, мәдениет айырмашылықтарына төзімділік және мәдени кедергілерді жеңу.

Атап өту қажет, мәдениаралық біліктілк ұғымның түсіндіруде біртұтастық жоқ. А. Кнапп – Поттхофртың позициясы (көзқарасы) ең қолайлы болып көрінеді, сол бойынша мәдениаралық біліктілікте келесі құрылым кампоненттері бар: 1)аррективтік ; б) когнитивтік; в) стратегиялық;

Аффективтік компоненттің негізгі құрастырушылары болып эмпатия және толеранттық табылады. Когнитивтік компоненттің негізінде туған мәдениет және оқылатын тіл елінің мәдениет туралы білімнің синтезі жатыр, сондай ақ мәдениет пен коммуникация туралы жалпы білім. Сонымен қатар, стратегиялық компонент өзінің құрамына оқушының вербалдық, оқу және зерттеу стратегияларын енгізеді. Сонымен тек қана мәдениаралық біліктілік және оның коммуникативтік өзара байланысы туынды тілдік тұлғаның қалыптастығының көрсеткішінің бірі ретінде бола алады. Бұндай пікір мынындай ахуалға негізделген, мәдениаралық біліктілік басқа социомәдениеттің әлем суретін ұғунымен байланысты, басқа лингвоэтносоциумның мағналық нысанасын тану, қатынастағы мәдениет араларындағы айырмашылық пен ұқсастықты көру дағдысы, оларды мәдени аралық қатынас контексте қолдануоқушының коммуникативтік мәдениаралық біліктілік қалыптастыру үрдісі оның жалпы ой-өрісін және жалпы біліктілігін кеңейтуді талап етеді. Бұл көзқарас бойынша тұлғалық даму қоры осындай оқудың айқын оқушы тұлғасының дамуы, ең кемінде екі лингвомәдениеттердің өлшемдестікте, өзінің әлем көру және әлем түсіну негізінде жүзеге асырылады, өзінің құндылығының рефлексиясы және қоғамдық өзара байланысты қабылдауды болжайды. Туынды тілдік тұлғаны қалыптастыру нағыз тығыз тұрпада оқушыға ерекше перуективтік қабілеттілікті ұластыру басқа менталды, басқа стратегияны және өмір жолын ұғыну, сонымен ақпаратты ұғынудың басқа жолы, осы өмірдің әрбір жағын қозғайтын. Белгілі, адамның кез келген тәжірибесі тек қана іскерлікте, осы іскерліктің симулиция үрдісінде емес. Осыған байланысты оқу үрдісі, аутентикалық мәдениаралық қатынасқа қабілетті жетуіне бағытталған оқушылардың басқа лингвамәдениетпен қатынастың жеке тәжірибесі ретінде қаралу керек, осы үрдістің мазмұны ретінде «жай әлем» боладыжәне бұл жағдайда шетел осы әлемді бейнелейтін құрал болады. Жаңа тілдік кодпен осы әлемді жемісті білу бәлкім тек қана оқушылардың интенсивтік тану барысындағы жағдайда, олардың белсенді интелектуалдық креативтік, сонымен қатар олардың стратегилардың жеке (өздерінің) зерттеулері мен «жаңалық ашу» қолдану барысында. Сонымен басқа лингвамәдениеттің тұлғалық және эмоционалдық қабылдау компоненттері ерекше өзектікке ие болады. Оқушының жеке әлем суретінің аппеляциясында, оның ойларымен, сезімдері мен уайымдары.
Өздік жұмысына тапсырмалар
1. Тұлға дамуының негізгі факторларын атаңыздар, оны мәдени аралық қатынаста қатысуға қабілетті қылатындай.

2. Мәдениаралық біліктілікті қалыптастыруға жағдай жасауда оқу тобы, мектептің, аймақтың мүмкіншіліктерін талдаңыздар.

3. Коммуникативтік мәдениаралық біліктің құрама компоненттерінің арасындағы өзара байланысты анықтаңыздар.

4. Негізгі ережелерді (ой желісі) сипаттаңыздар, шетел тілін оқытудың мазмұнына қатысты контексте бағытты тұлғаның қалыптасуы, мәдениаралық деңгейде қатынасқа қабілетті.