Типтік оқу бағдарламасы (30. 06. 2016 ж. №2 хаттама) негізінде құрастырылды

 
 
6.Моро  М.И.,  Пышкало  А.М.  Методика  обучения  математике  в  1-3  классах.  М., 
Просвещение, 1998.  
7.  Сүлейменова  Р.А.,  Елисеева  И.Г.,  Карипжанова  Ш.Ж.  Б19  Математика.  Арнайы 
мектепке арналған байқау бағдарламасы. -Алматы, 2004. - 48 бет. 
 
 
АРНАЙЫ МЕКТЕПТЕ ҚАРАПАЙЫМ ЖӘНЕ КҮРДЕЛІ АРИФМЕТИКАЛЫҚ 
ЕСЕПТЕРДІ ШЕШУГЕ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ 
 
Аннотация  Қарапайым  және  күрделі  арифметикалық  есептерді  түсіну. 
Арифметикалық  есептердің  топтастырылуы.  Арнайы  мектепте  математика  курсын 
оқытуда  жәй  және  арифметикалық  есептер  (уақыт,  кезең).  Мүмкіндігі  шектеулі 
балаларды  өмірге  дайындаудағы  жәй  және  күрделі  арифметикалық  есептерді  шешудегі 
түсінігін қалыптастыру. 
Жәй арифметикалық есептерді шешудегі дайындық жұмыс. Жәй және күрделі 
арифметикалық  есептерді  оқытудағы  әдістемелермен  таныстыру.  Жәй  және  күрделі 
арифметикалық есептерді шешудегі әр түрлі әдістемелік жұмыстар. 
Жәй  арифметикалық  есептерден  күрделі  есептерге  өту.  Математика  сабағында 
жәй  және  күрделі  арифметикалық  есептерді  шешудегі  негізгі  жұмыс.  Жәй  және 
күрделі  арифметикалық  есептерді  жазудың  түрлерінің  мазмұны.  Жәй және күрделі 
арифметикалық  есептерді  шешуде  иллюстрация,  драматизация  амалдарын 
пайдалану. Қолданатын көрнекіліктер. 
Арнайы  мектепте  жәй  және  күрделі  арифметикалық  есептерді  шешудегі 
кездесетін қиындықтар мен ерекшеліктер. 
Кілт сөздер: Жәй арифметикалық есептерді шешу, иллюстрация, драматизация. 
Жоспар: 
1.  Арнайы  мектеп  оқушыларының  мәтіндік  арифметикалық  есептерді  шығаруға 
үйретудің маңызы.  
2. Арнайы мектеп оқушыларының арифметикалық есептерді түсіну ерекшеліктері.  
3. Қарапайым арифметикалық есептердің классификациясы. 
 
Арифметикалық  есептермен  арнайы  мектеп  оқушылары  бірінші  сыныпта 
танысады.  Математикалық  оқу  материалының  50  пайызға  жуығын  арифметикалық 
есептер  орын  алады,  өйткені  зияты  бұзылған  балалардың  мәтіндік  есептерді  шешуге 
үйрету  маңыздылығы  өте  зор.  Арифметикалық  мәтінді  есептерді  шешуге  үйрету 
әдістемесімен  келесі  ғалымдар  айналысқан:  М.Ф.Кузьмина  –  Сыромяткинова, 
М.И.Кузьмицкая, М.Н.Перова, А.А.Хилько, Р.А.Исенбаева, Р.А.Сүлейменова және т.б. 
1.Әдеттегідей,  бөлшекті  қосу  мен  азайтудың  бөлгіші  туралы  түсінік  мақсатқа 
сәйкес  зерттеу  барысында  бөлшекті  қосу  және  азайтудың  ерекше  үйлесімділігін,белгілі 
санды,өлшем,  мөлшер  нәтижесі  шығады  және    дедуктивті  әдісті  қолдану  арқылы  өткізу 
Т.В.Алышевтың  жасаған  тексерудің  айғағынан  аңғарамыз.Алдымен,  сандарды  қосу  мен 
азайту  орындалады:  оның  атауы,ұзындық  өлшемі,  құн  өлшемі.  Мысалы:  8  м.  20  см.  ± 
4м.15 см. Сандарды ауызша қосу мен азайтуды орындау барысында, біріншіден, сомды, 
содан кейін тиындарды азайту керек. 
3 м 45 см ± 2 м 24 см- ең әуелі метрді, содан соң сантиметрді азайту қажет. 
Бөлшектерді қосу мен азайтуда жалпы жағдай қарастырылады: аралас бөлшектерді 
орындау    әрекеті  (айрықша  мәнді)  3-^-+  1^-.  Бұл  жағдайда:  бүтін  сандарды  қосу  және 
азайту, кейін алымы мен бөлгіш санның болуы байқалады. Аталған ереже көлемі бөлшекті 
қосу  мен  азайтудың  барлық  жағдайында  кеңейтіледі.  Есеп  әркез  жеке-жеке  жүргізіледі: 
яғни, аралас бөлшектер, сандарды қосу I 1у + у = 1у 1, сосын, аралас сандар бүтін сандар 
1у + 4 = 5у. Осыдан кейін азайтудың өте қиын түрдегі жағдайы:1)аралас санды бөлшектер:   

 
 
4g—n=4q-;аралас  сандар,бүтін  4д—  2=2-д.  Одан  соң  бұл  жеткілікті  жағдайда 
қосуды  оқушылар  өте  қиын  түрлерімен  танысады,  азайту,  қайта  өзгерту;  азайту  ең 
бірінші бүтін бірліктер, бірнеше бірліктер.         Мысалы: 
1
 "~"5 ="5~"5~5' 
6
~5-
Z
5~5~-
Z
5-  
Ең алғашқы жағдайда бірлікті таныстыру түрі: бөлшектің мәні, бірдей мәндердің 
азайтылуы. 
Екіншіден,  бүтін  сандарды  бірлікті  аламыз,  сонымен  қатар,  бүтін  сандардың 
дұрыс  емес  бөлшегін  жазамыз,  аралас  сандарды  айтуды  аламыз.  Азайту  амалы  жалпы 
ережеге сәйкес орындалады. 
Соңында  азайтудың  ерекше  қиын  жағдайы  қарастырылады:  аралас  сандардың, 
оған  қоса  бөлшектік  сандардың  аз  бөлігі,  сандарды  азайту                Ь-г—г.  Бұл  жағдайда 
азайғышты  өзгертуге  болады,  жалпы  ережелерді  пайдалануға  тура  келеді:  азайғышты 
қарызға алу, жалпы бір бірлікті және 5 үлесін бөлшектеу  1 ==5"»  тағы да £,алынады р 
мысалы    осындай  түрде:  %—г>  Оқытуда  дедуктивті  әдісті  қолдану:  бөлшек  сандарды 
қосу  мен  азайтуда  оқушының  дамуына  мүмкіндік  жасау,  ептілік,  талдау,  салыстыру, 
саралап  жіктеу,  жеке  жағдайда  жіктеуді,  барлық  жүйеде    бөлшек  туралы  білімнің 
әрекеті қамтылады. 
2.  Бөлшектерді қосу мен азайту және аралас сандардың әр түрлі бөлгіші: 
Бөлшекті  қосу  мен  азайтуды  орындау  кезінде,  әр  түрлі    бөлгіштің  болуы 
ақыл-ойы  кем  оқушыларға  айтарлықтай  қиындығын  таныстырады,  есепті 
орындауда,  бөлшектің  кіші  бөлшегін  жеткізу  алынуы  қажет.  Оқушылар  назар 
аудара  отырып,  қосымша  операцияны  ауыстыруы  тиіс.  Бұл  оқушыдан  зейінін  бір 
жерге  шоғырландыруды  талап  етеді.  Интеллектісі  бұзылған  балалардың  назары 
былайша  мінездеріне  сәйкес  сипатталады:  ол  бізге  белгілі,  алаңдаушылық, 
ұмытшақтық. Бұл жағдайдың орындалуы сирек емес, тепе-теңдік белгісі, құрамдас 
бөлігі.  Сол  себептен,  мұндай  қателерден  қашады,  бірінші  уақытта  оқушылар 
ауызша  айту  мен  жазу  ұсынылады,дәл  айту,  қандай  операцияларды  орындау  және  
бірізділік жүйесін сақтау қажет? 
1)бөлшекті ең кіші бөлгішке айналдыру; 
2)орындалу шартын білу; 
3)қажет жағдайда жауапты қайта өзгерту; 
Бөлшекті  қосу  мен  азайту,  аралас  сандарды  орындауға  назар  аудару 
оқушылардың  қосынды  сан  және  әрбір  қосылғыш,  бүтін  санды  есептеуіне  көмегін 
тигізеді. 
Соған  ұқсас,  бөлшекті  азайтуда  ең  бірінші  танысуда,  әр  түрлі  бүтін  және 
бөлшек санды сызып қой. Сол үшін, мақсатқа сәйкес есепті шығару және сандарды 
салыстыра  отырып,  үлгі  бойынша  сандарды  қосуды,  бүтін  және  бөлшек  сандарды 
азайту ұсынылады. 
Қорытынды: 
әрбір 
қосылғыштың 
қосындысы, 
өмірлік 
тәжірибелерден, 
тапсырмалардан,  жаттығуларды  орындау  және  ауызша  түрде  жүргізіледі.  Мысалы: 
Жейдені  әсемдеу  кезінде  қажетті  бөлігін  қиып  (кесіп)  алады.j  м-ақ  және  т,м  көк 
тоқыма.Жейдені  тоқу үшін (тігу үшін) қанша тоқыма кетті? 
Бұл  тапсырмада,  белгіленген,  алынған  материалдарды  өлшеу  қажет.  Тоқылған 
бұйым оқушылардың ойында қарапайым түсінікті түрде сақталады. 
Оқушылар  көзін  жеткізу  үшін,  арифметикалық  шамаларды  ауыстыру,  бүтін 
сандар  мен  бөлшектер  туралы  түсініктерін  кеңейту,  бөлшек  сандарды  біріктіру  заңы 
қарастырылады. Бүтін бөлшектерді үйрету барысында  оқушылар тәжірибелік тұрғыда 
мағлұматты  ала  алады,  есептеу  заңы  қабылданады.  Мысалы:  мына  үлгідегі  есепті 
шығару m+2,қосылғыш орнын ауыстыру қолданылады. 
Үлгі  бойынша  есепті  шешу,  барынша  қалай  орындайтынын  байқау  зейінінің 
тұрақты дамуына, ептілік, шаблонды пайдалануын ескертеді.