Педагогика ғылым ретінде.
Бұл ретте ғылыми пән оның құры-
лымының жүйе құрушы элементі түрінде педагогиканың өзін-өзі реф-
лексиялауы мен дамытуын, зерттеудің өміршеңдігін қарастырады. Ғы-лыми
пәннің талдау бірлігі ретінде алынуы педагогиканың құрылы-мын
сипаттауда қолданылатын жалпы ғылымилық категориялардың ұғымдық
аппаратын реттеуге мүмкіндік береді. Ғылымның дамуы ғы-лыми білімнің
саралануы мен кірігуінің өзара байланысты үдерісімен сипатталатыны
бәрімізге мәлім. Ғылымдардың жақындасу үдерісі, ке-шенді тәсілді қолдану
көптеген жеке ғылымдарға тән бола тұра, фи-лософиялық ұғымдардан
ажыратылатын түсініктердің пайда болуына ықпал етті. Бұндай интегративті
сипаттағы ғылыми негіздеме бірнеше пәндердің әлеуетін біріктіретін
түсініктер педагогикада да кеңінен қол-данылуда. Осы уақытта іргелі зерттеу
жүргізу
«жүйе», «құрылым», «әрекет», «әлеуметтік», «оңтайлылық»,
«жағдай», «ұйымдастыру», «болжам», «деңгей»
және басқа да жалпы
ғылымилық түсініктерсіз мүмкін емес.
Жалпы ғылымилық түсініктерді педагогиканың пәніне қатысты
ойластырғанда, педагогиканың терминологиясы
«педагогикалық бол-мыс»,
72
«педагогикалық жүйе», «білім беру үдерісі», «педагогикалық өзара
әрекеттестік»
сияқты сөз тіркестерімен толықтырылады.
Жүйе дегеніміз
- бірі өзгеріске ұшыраса, басқалары да өзгеретін өзара
байланысты элементтердің тұтас кешені.Зерделенетін жүйенің ең қажетті
сипаттамасы: құрамы (оған енетін элементтер жиынтығы), құ-рылымы
(олардың арасындағы байланыс) және әрбір элементтің қыз-меті, оның
жүйедегі рөлі мен маңызы. Өз кезегінде жүйенің элементі басқа бір кең
жүйеге оның бөлігі ретінде енуі мүмкін.
Философиялық тұрғыдан әрекет мазмұны әлемді өзгерту мен қайта
құру болып табылатын адамның өзін қоршаған әлемге белсінді қарым-
қатынасы. Адам әрекетінің жеке түрлері - өндірістік, экономи-калық,
ғылыми-этикалық, педагогикалық әрекеттер кеңірек жүйенің, мысалы,
қоғамды тұтас алсақ, соның бір кіші жүйесі болып табылады. Сонымен,
жүйелілік және әрекеттік тұғырлар бірігеді де, қоғамдық әрекетке, жеке
алғанда ғылыми және педагогикалық әрекетке жүйе-лілік-әрекеттік тұғыр
қолданылады. Тұтас педагогикалық әрекет жүйе-сін құрайтын әрекеттің
келесі түрлері былайша ажыратылады:
прак-тик-педагогтардың жұмысы
;
әкімшілік әрекет
;
білім беру үдерісін ұйымдастыру әрекеті; ғылыми-
зерттеу әрекеті
;
педагогика ғылымы нәтижелерін практикаға енгізу
әрекеті
. Жүйе және әрекет туралы айтылғандардың бәрін есепке алсақ,
педагогикалық әдебиеттерде жиі қолданылатын
«педагогикалық жүйе»
терминін түсінуге мүмкіндік туады. Бұндай жүйе өзінің құрамына, яғни оның
элементтерінің маз-мұнына байланысты нақты толықтырылады: оқытудың
ұйымдастыру формалары немесе әдістері, білім мазмұнының құрылымдық
жүйесі, әдістемелік жүйе, тәрбие жүйесі және т.б. Бұл жүйені жасаушыға не-
месе оның зерттеушісіне қойылатын басты талап - оны жүйелілік тұ-ғыр
тұрғысынан сипаттай білу, құрамын, құрылымын және қызмет-терін нақты
белгілеу.
Педагогика кез келген ғылым сияқты шынайы болмысты бейне-лейді.
Сондықтан,
педагогикалық болмысты
педагогикалық әрекетті ғылыми
қарастыруға алынған болмыс деп анықтауға болады.
Жүйе және әрекет туралы түсініктер мен «білім беру үдерісі» түсінігі
арақатынасын қарастыру керек.
Үдеріс
- жүйенің хал-ақуа-лының
ауысуы,демек,
білім беру үдерісі
- әрекет ретінде білім беру жүйесінің күй-
жайының ауысуы. Сондықтан, педагогикалық әрекет және педагогикалық
үдеріс - екеуі бір нәрсе емес.
Педагогикалық үде-ріс
– қозғалыстағы,
дамудағы әрекет. Тек оны ойша ғана тоқтатып, пе-дагогикалық әрекеттің
бөліктерін талдауға болады. Енді бір маңызды ұғым -
«педагогикалық өзара
әрекеттестік»,
практикалық педагоги-калық әрекеттің мәнді белгісі – оның
екі жақты сипатын бейнелейді. Бұл қасиет арқылы педагогикада мақсат
қоюмен және басшылық ету-мен байланыстының бәрін сипаттайды.
Педагогикалық зерттеулерде
іргелес ғылымнан алынған ұғымдарды
бөліп
көрсетуге болады. Пси-хологиядан
(«қабылдау», «меңгеру», «ақыл-ойдың
73
дамуы», «еске сақ-тау», «іскерліктер», «дағдылар»),
кибернетикадан
(«кері
байланыс», «динамикалық жүйе»)
алынған көптеген ұғымдарды
педагогикада кеңінен қолданыс табуда.
Достарыңызбен бөлісу: |
