Өзіндік бақылау сұрақтары:
1. Технологияның ерекшелігі қандай?
2. Тарих сабағы бойынша қандай электрондық оқулықтар авторларын білесіздер?
Дәріс тақырыбы: Тарих сабақтарында тарихи мәліметтер мен құжаттарды пайдалану. 2 сағат.
Мақсаты: Тарих сабақтарында тарихи мәліметтер мен құжаттарды пайдалану әдістемесін меңгерту.
Жоспар:
Тарихты оқытудағы құжаттардың рөлі мен мәні.
Тарихта оқытуда қолданылатын құжаттық материалдың негізгі түрлері.
Оқушылардын тарихи қүжаттармен жұмыс істеу тәсілдері.
Құжаттық материалдың жіктелуі. Актілік қүжаттар, баяндауышы- сипаттаушы қүжаттар, көркем сөз естеліктері.
Тарихи құжаттар мен мәліметтерді зерттеу методикасы.
Мәліметті конспектілеу. Тарихи мәліметтердің сипаты: авторы, жасалу уақыты, жанры, негізгі идеялары, тақырыптары мен көркемдік ерекшеліктерін анықтау.
Тарихты оқытуда жазбаша құжаттарды қолданудың маңызы. Тарихи дерек көздеріне адам қолымен жасалған — оның қоршаған ортамен байланысының нәтижесі, материалдық мәдениет, салт-дәстүр заттары, жазба ескерткіштер жатады. Әдістеме пәнінде кең мағынада айтқанда, жазба ескерткіштерді тарихи қүжаттар деп атайды.
Ресейлік әдіскер-ғалым, профессор М. М. Стасюлевич 1863 жылы оқушылардың тарихи дамуы үшін оқулықпен жүмыс жасағаннан тікелей тарихи дерек көздерімен (қужаттармен) танысудың маңызы зор екендігін айтқан еді. Ол осылайша түпдеректермен жүмыс істеуге негізделген практикалык, әдіс бойынша сабақ жүргізуді үсынады. Осы әдістемеге негіздеп "Жазушылар мен ғалымдардың жазуындағы орта ғасырлар тарихы" деп аталатын үш томдық хрестоматия жазып, жарыққа шығарды. Ал, кейбір ғалым, әдіскерлер (М. Н. Коваленский, А. Ф. Гартвич, Н .А. Рожков) тарихи қүжаттар негізінде оқушылардың дербес жүмыс істеуіне негізделген зертханалық сабақ өткізуді ұсынады.
Дегенмен, көптеген әдіскерлер мектептегі оқуды бірыңғай құжаттармен жұмыс жасауға құруды негізсіз деп есептейді. Олардың пікірінше, тарихи құжаттарды тек негізгі білім көзі болып табылатын мұғалім әңгімесі мен оқулыққа қосымша ретінде қолдану тиімді болмақ. Қүжаттар оқушылардың білімін терендетіп, нақтылап, сабақтың көрнекілігін арттырады.
Қүжаттың атқаратын роліне қарай оның сабақта қолданатын орны белгіленеді. Зертханалық әдісті қолданарда құжатты оқып-үйрену оқулықпен жүмыс жасаудан бүрын атқарылуы тиіс. Ал құжаттану өдістемесін қолдаушылар оқулықтың тиісті параграфымен танысқаннан соң барып оқушылардың тиісті кұжатпен танысқаны дүрыс деп есептейді.
Сонымен, тарихи қүжаттарды қолдаедын, маңызы неде? Қүжаттьщ сыртқы түрімен тенысу арқьшы -арихты оқытудын. корнекілік қағидасы іске асады. Қүжат Іүғалім әңгімесін жандандырады, соның негізінде жасалғантүжырым сенімді ІІІығады. Қүжатіың маңыздылығының бір Іңры — ол тарихи материалды нақтыландырып., өткен уақытты; жарқын бейнесі мен суретін көз ал дыңа келтіріп, дөуір тынысышезуге көмектеседі. Қадырғали Қосшдүлының "Жамиғ-атТауарих"эдбегінің бастапкы азатжолын мысалға келтіруге болады. Есю.қүжаттар ежелгі автордың тілі, ойлау жүйесі, түрмыс-салт І^екшелігі туралы
көрнекті безендірме береді.
Қүжаттармен жүмыс барысында оқушылірдьщ ойлау және .кдялдау процесінің белсенділігі артып, олардщ тарихи білімді игеруі жене тарихи санасының дамуы жемісті бола түседі. Оқушылардың мынадай дербес жүмыс йтеу дағдылары қалыптасады; қүжатты оқу, талдау жөне қажетгі акдаратты теріп злу» бүрынғы және қазіргі қүжаттардьщ маңызын бағалап, талқылау. Оқушылар сабақ барысында қүжапарцын, тарих ғылымы үшін маңызын танып, олардан бір кездері өмір сүрген адамдардьщ
ізін андай алады.
Тарихи қүжатгардың түрі жөнс оларцы сабаққа тандап алудың өлшемдері. Тарихты оқытуда қолд,ані|Шапгын қүжаттарды топтастыру тәсілі тарих ғылымьшда қолдаііиалаірш зертгеу төсілімен салыстырғанда өлдеқайда оңай. Ол қүікат мәтінінің сипатына негізделеді. Ол сипат бойынша барлык қүжаттарды екі топқа тЬптастырамыз. БІрінші - баяндау-сургттеу қүжаттары: екінші — өз кезінде практикалық маңызы болған актылық сипаттағы қүжаттар. Бүл қүжаттар бірін-бірі толықтырьш отырады. Ал көркемсөз ескерткіштері қү"ясаттардың қосымша т)обын қүрайды. Ақтылық қүжаттар — заңдық, шаруащылық, саяси, бағдарламалық қүжаттарды қүрайды (грамоталар, заң, жарлық, келісім-шарт, статистикалық және тергеу қүжатгары, бағдар-ламалар, сөздер). Баяндау-суретгеуқүжатгары— жылнама, шежіре, хроника, естелік, хат, саяхатжазбаларын қүрайды. Көркемсөз ескерткіштері— ежелгі жөне ортағасырлар тарихыііцағы халықтың ауызекі шығармашылығы (миф, мысал, шешендік сөздер, аңыздар,
жоқтау жырлары, эпос).Сабақта қолдану үшін, ғалымдардың пікірі бойынша,
қүжаттар мынадай болуы керек:
- тарихты оқытудың мақсаттары мен міндеттеріне сай болуы;
- сол дөуірдің негзгі, барынша турпаттық деректері меп
оқиғаларын қамтуыгаіс;
бағдарламалық Мтериалмен тығыз байланыста болып, тарихи
білімінің өзектіліги арттыруға ықпал жасауы керек;
мазмуны мен кещмі оқушыларға ауырлық түсірмеуі тиіс; тарихи
қубылыс, оқиға турлы оқушылардьщ білімін нақтылап терендете-
тіндей құжат мазлүнында түрмыстық және сюжетгік нақтылық
болуы; оқушыларв белгілі бір сезімдік ықпал жасауы тиіс.
Достарыңызбен бөлісу: |
