Тарифтік-біліктілік анықтамалығы (57-шығарылым) 1-бөлім. Жалпы ережелер

21. Жұмыс үлгілері

1) әшекей каркаста қисық сызықты пішінде сурет элементтері бар қорғасын тартпамен дәнекерленген немесе алюминий тартпамен бекітілген қабат әйнектен жасалған зерәйнек.

2) әйнектің бетін күңгірттеу арқылы геометриялық және қарапайым өсімдік қалыпты оюы бар зерәйнек.

Параграф 5. Зерәйнекші, 6-й разряд

суретші автор жасаған эскиз, картон немесе калька-шаблон бойынша металдан, бетон немесе ағаштан жасалған әшекей каркасқа бекітілген әйнектің әр түрлі түрлерінен күрделі зерәйнектерді жасау;

қаңылтырды кесу, плитка немесе құйма шыны қалыпта күрделі қисық сызықты контур немесе күрделі рельеф бойынша өңдеу;

суретші автор жасаған эскиз не картон бойынша және оның басшылығымен әйнектің қабырғасына оның бетін құм бүріккіш аппаратпен күңгірттеу, ою немесе қышқылмен өңдеу әдісімен күрделі өсімдік формалы сурет салу;

күрделі қисық сызықты конфигурациялы немесе күрделі рельефті әйнекті құю үшін қалып жасау;

суретші автормен бірлесе отырып, шынының политрасын таңдауға қатысу;

біліктілігі анағұрлым төмен зерәйнекшілердің жұмысына басшылық жасау.

23. Білуге тиіс:

сурет және бейнелеу өнері теориясы;

қабат, плитка және құйма формалы әйнек пен декоративті каркастың түрлері, оларды декоративтік өңдеу тәсілдері мен мәні.

24. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

25. Жұмыс үлгілері

Жасау:

1) сурет элементтері конфигурациялы бар, жиі қайталанатын сынық бұрыштары бар қорғасын тартпамен дәнекерленген немесе алюминий тартпамен бекітілген декоративті каркаста қабат әйнектен жасалған зерәйнек.

2. Сөре декораторы

біліктілігі анағұрлым жоғары декоратордың басшылығымен сөрелерді безендіру;

тауарларды сөрелерді безендіруге дайындау;

баға көрсеткіштерін жасау. ай сайынғы абонементтік қызмет көрсету жағдайында сөрені күту.

27. Білуге тиіс:

сөрелерді безендіру бойынша барлық қосалқы жұмыстарды орындау тәсілдері;

сөрелерді күту ережесі.
Параграф 2. Сөре декораторы, 4-й разряд

28. Жұмыс сипаттамасы:

дүкендердегі, республикалық маңызды көрмелердегі, жәрмеңкелердегі қарапайым және күрделілігі орташа композициялық және түрлі-түсті біртекті сөрелерді суретшінің эскизі бойынша безендіру.

29. Білуге тиіс:

тауарларды эскиздер бойынша салудың негізгі тәсілдері;

ішкі сөрелер мен көрме стенділерін безендіруге арналған тұғырлар мен қосымша материалдардың түрлері.

Параграф 3. Сөре декораторы, 5-й разряд

30. Жұмыс сипаттамасы:

дүкендердегі, базарлардағы күрделі композициялық және түрлі-түсті әр түрлі сөрелерді суретшінің эскизі бойынша немесе оның басшылығымен безендіру.

31. Білуге тиіс:

сөрелер мен көрме стенділерін безендіру композицияларының негіздері;

сөрелерді безендіру кезінде жарнамалық және ақпараттық плакаттарды пайдалану ережесі.

Параграф 4. Сөре декораторы, 6-й разряд

32. Жұмыс сипаттамасы:

фирмалық, арнайы және әмбебап дүкендердегі өте күрделі композициялық және түрлі-түсті әр түрлі сөрелерді суретшінің эскизі бойынша безендіру;

сөрелерді өздігінен безендіру үшін жалпы композициялық шешімнің фор-эскиздерін жасау;

біліктілігі анағұрлым төмен сөре декораторларының жұмысына басшылық жасау.

33. Білуге тиіс:

өте күрделі әр түрлі сөрелерді безендіру ережесі;

тауарларды көрсету және оларды бір экспозицияда техникалық безендіру формасы мен әдістері;

техникалық сурет салудың және шрифтілік жұмыстарды орындаудың қарапайым тәсілдері.

34. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

3. Бүрмелеу
Параграф 1. Бүрмелеу, 1-й разряд
35. Жұмыс сипаттамасы:

біліктілігі анағұрлым жоғары бүрмелеушінің басшылығымен бетін қаптауға дайындық жұмыстарын орындау;

тік сызықты қалқандарды қаптау;

бүрмеге сақина, түйме, бау тігу;

қалқандарды қаптау үшін кенеп қапты тігу.

36. Білуге тиіс:

бетін қаптауға дайындық жұмыстарын орындау тәсілдері.

Параграф 2. Бүрмелеу, 2-разряд

бетін қаптау үшін дайындық жұмыстарын және қарапайым қаптау-бүрмелеу жұмыстарын орындау;

материалды пішу;

тік сызықты бетті тарту;

қарапайым қаптама мен пердені жөндеу.

38. Білуге тиіс:

қарапайым қаптау-бүрмелеу жұмыстарын орындау тәсілдері;

қаптау материалдарының түрлері мен мақсаты;

қаптауға арналған матаны тігудің техникалық шарттары.

39. Жұмыс үлгілері

1) шашақ, фестон – тігу;

2) ілмек – орау;

3) тік сызықты рама астары мен қабырғасы – суретсіз материалмен тарту;

4) тегіс портьер – үтіктеу.

Параграф 2. Бүрмелеу, 3-разряд
40. Жұмыс сипаттамасы:

күрделілігі орташа қаптау-бүрмелеу жұмыстарын эскиздер мен сурет бойынша орындау;

материалды тігу, күрделілігі орташа қаптама мен бүрмені тігу.

41. Білуге тиіс:

күрделілігі орташа қаптау-бүрмелеу жұмыстарын орындау тәсілдері;

матаны пішу технологиясының мәні;

бүрмелеу матасының қасиеттері мен түрлері;

тігін машиналарының түрлері және оларды пайдалану ережесі.

42. Жұмыс үлгілері:

1) арка, бүрме – тегіс бүрме;

2) қос етек, бүрме, желбірек – бүру және тігу;

3) астарсыз тегіс портьерлер – пішу және тігу;

4) қабырға, тегіс қалқандар – сурет етіп қаптау.

Параграф 3. Бүрмелеу, 4-разряд

күрделі қаптау-бүрмелеу жұмыстарын эскиздер мен сурет бойынша орындау;

күрделі қаптамалар мен бүрмелерді жөндеу.

44. Білуге тиіс:

күрделі қаптау-бүрмелеу жұмыстарын орындау ережесі;

күрделі бүрмелерді пішу және тігу технологиясының мәні;

бұйымдарды жиектеу түрлері.

45. Жұмыс үлгілері

1) жиһаз – матамен қабаттап қаптау;

2) астарлы қалың портьерлер, тегіс көтерілетін перде – пішу және тігу;

3) тегіс қабырға, сфералық стенділер мен қалқандар – қатпарлап бүру;

4) жиһаздың тысы – пішу және тігу.

Параграф 4. Бүрмелеу, 5-разряд
46. Жұмыс сипаттамасы:

аса күрделі, стильді қаптау-бүрмелеу жұмыстарын эскиздер мен сурет бойынша орындау;

материалдарды күрделі пішу, күрделі қаптамалар мен бүрмелерді жөндеу;

бетін «сияние» және «фантазия» маталарымен қаптау;

біліктілігі анағұрлым төмен бүрмелеушінің жұмысына басшылық жасау

47. Білуге тиіс:

аса күрделі қаптау-бүрмелеу жұмыстарын орындау тәсілдері;

стильді және ескі жиһазды қаптаудың техникалық тәсілдері;

барлық стильдегі бүрмелерді жасау тәсілдері.

48. Жұмыс үлгілері

1) астарлы және жапсырмалы сахна шымылдығы, француз пердесі – жасау және монтаждау;

2) арқалығы бар кесон төбе – қатпарлап және сурет салып қаптау;

3) сфералық төбе, стенділер, қалқандар – "луч" етіп бүру.

4. Көркем-безендіру жұмыстарын орындаушы

49. Жұмыс сипаттамасы:

дайындық жұмыстарын орындау;

қарапайым колер жасау;

қарапайым қаріппен жазылған әріптер мен номерлерді белгіленген орынға ауыстыру.

50. Білуге тиіс:

күрделі емес қаріптер мен нөмірлерді трафарет бойынша жазуымен бір колерге жағу әдіс-тәсілдері;

колер жасау және қарапайым өңдеу үшін бетін дайындау ережесі.

Параграф 2. Көркем-безендіру жұмыстарын орындаушы, 2-разряд

51. Жұмыс сипаттамасы:

біліктілігі анағұрлым жоғары орындаушының басшылығымен қарапайым композициялы шрифтілік жұмыстарды дайын трафареттер мен шаблондар бойынша құрғақ кисьтпен, нормограф бойынша түтікпен, колер жағылмаған қағазға гуашьпен және тушьпен жағу арқылы орындау;

кистьтің көмегімен түрлі-түсті гуашьті нөмірі бойынша жиектелген әріптік және цифрлық белгілерге толтыру;

жазуларды, нөмірлер мен виньеткаларды салу трафареті бойынша бірдей тонда қолмен жаза отырып, түсіру.

52. Білуге тиіс:

қаріптерді салу ритмі; қолданылатын бояулардың құрамы мен қасиеттері;

кистьпен жиектелген белгілерді толтыру тәсілдері;

айлабұйымдарды, құралдарды пайдалану ережесі.

53. Жұмыс үлгілері

1) бір-екі жолдық кесте - нормограф пен трафарет бойынша орындау;

2) жарнамалары мен плакаттар бар қалқан – қолмен және трафаретпен жазу.

Параграф 3. Көркем-безендіру жұмыстарын орындаушы, 3-разряд

54. Жұмыс сипаттамасы:

қарапайым композициялы шрифтілік жұмыстарды дайын трафареттер мен шаблондар бойынша құрғақ кисьтпен, нормограф бойынша түтікпен, колер жағылмаған қағазға гуашьпен және тушьпен жағу арқылы орындау;

біліктілігі анағұрлым жоғары суретшінің басшылығымен қарапайым композициялы суреттерді дайын трафаретке май және гуашь бояулармен салу;

бетті жазба жазу үшін дайындау.

55. Білуге тиіс:

шаблон, таспалы-мөлдір трафарет, нормографтарды пайдалана отырып, шрифтілік жұмыстарды орындау тәсілдері;

брус шрифтілердің түрлері;

қарапайым колерлерді жасау ережесі;

қарапайым суретті салу ережесі, боялатын бетке қойылатын талаптар;

жазу кезінде қолданылатын материалдардың қасиеттері.

56. Жұмыс үлгілері

1) герб – суретін салу;

2) ұран, үгіт, көрсеткіштер – білем шрифтісімен жазу;

3) жарнамалық щиттер – бетін дайындау;

4) жарнамалық щиттер – суретті бір-үш түспен салу.

Параграф 4. Көркем-безендіру жұмыстарын орындаушы, 4-разряд
57. Жұмыс сипаттамасы:

күрделілігі орташа композициялы шрифтілік жұмыстарды суретшінің эскизі бойынша әр түрлі шрифтілі дайын трафареттер мен нормограф арқылы тушьпен, гуашьпен, темпералық, май, эмульсия бояулармен және эмальмен әр түрлі материалдардан жасалған күңгірттенген жазықтықта жағып орындау;

қарапайым шаблондарды жасау және қағаздан ерекше шрифтілердің трафаретін қию;

күрделілігі орташа композициялы суреттерді суретшінің эскизі бойынша әшекейлеу;

көркем жазулардың барлық түрлерін орындау;

бетін күрделі бояу;

трафарет дайындау үшін қарапайым суретті эскизден қағазға, калькаға, картонға түсіру.

58. Білуге тиіс:

шрифтілердің негізгі түрлері:

академиялық, жарма және оларды жазудың, жинақтаудың, өңдеудің, тегістеу, түзету; мәтінді жол мен биіктігі бойынша есептеу ережесі;

шрифтілерді, виньеткаларды кистьпен толтыру тәсілдері;

фонды күңгірттеу ережесі және әр түрлі колерді жасау ережесі;

бейнелеу өнері мен сурет негіздері;

желілік перспектива, сызу, пластикалық анатомия, түс жасау элементтері;

қолданылатын бейнелеу-бояу құралының түрлері;

лак пен бояудың сорттары мен маркасы;

бітеу-бояу құрамы; пигменттерді араластыру тәсілдері;

қарапайым трафареттерді, шаблондарды жасау тәсілдері.

59. Жұмыс үлгілері:

1) плакаттар, кестелер – академиялық және жарма қаріппен жазу;

2) шрифтілік күрделі емес плакаттар – фонды күңгірттей отырып жазу;

3) брандмауэрлік щиттер, декоративті безендіру элементтері - әшекейлеу.

суретшінің басшылығымен күрделі композициялы безендіру, жарнамалық және шрифтілік көркемдік жұмыстарды эскиздер, шаблондар мен белгілер, эталондар бойынша орындау;

трафареттерді дайын шаблондар бойынша кесу;

көлемді әшекейлеуді орындау;

трафарет, шаблон дайындау үшін күрделі суретті эскизден қағазға, калькаға, картонға түсіру;

безендіру жұмыстарының графикалық элементтерін орындау.

61. Білуге тиіс:

кез келген жазықтықта пайдаланылатын кез келген материалдан жасалған шрифтілердің түрлері, оларды жазу тәсілдері;

мәтіннің жолдары мен биіктігі бойынша мәтінді есептеу ережесі;

бір көлемнен екінші көлемге ауыстыру тәсілдері;

пантографты пайдалану тәсілдері;

фотография дайындау және безендіру жұмыстарының графикалық элементтерін орындау тәсілдері;

рамалардың, диаграммалардың, плашкалар мен оюлардың түрлері.

62. Жұмыс үлгілері

1) графикалық диаграммалар, әкімшілік-құрылымдық және оқу-көрнекілік схемалар – орындау;

2) бейнелеу элементтері бар плакаттар – жазу;

3) көлемді шаблондар – жасау.

Параграф 6. Көркем-безендіру жұмыстарын орындаушы, 6-разряд

суретшінің басшылығымен аса күрделі композициялы безендіру, жарнамалық және шрифтілік көркемдік жұмыстарды эскиздер, шаблондар мен белгілер, эталондар бойынша орындау;

әр түрлі материалға шрифтілік жұмыстарды кез келген бояғыштармен, светотермофоль, сусаль алтынмен, потальмен, жарық шығаратын бояулармен фактураланған және боялған қаламұш арқылы қолмен немесе айлабұйымдарды пайдалана отырып бірнеше түске күңгірттенген бетте орындау;

шрифт таңдау, оларды жинақтау, кез келген конфигурациялы жазықтықта жазу;

фотокөбейту үшін шрифтілердің жаңа гарнитурасын орындау;

күрделі шрифтілік шаблондарды суретшінің келісімімен жасау;

әр түрлі тілде жазылған көркем жазудың барлық түрлеріне көлемді әшекей жасау;

мәтінді жинақтау;

күрделі суреттерді белгіленген көлемді сақтай отырып, эскизден қағазға, калькаға, картонға және шаблон жасауға арналған басқа да материалдарға ауыстыру.

64. Білуге тиіс:

шрифтілерді, инициалдарды, бет басын, кез келген сызықты, ерекше, стильді, бірегей, сондай-ақ барлық еуропалық, шығыс және латын тағы баска жаңа шрифтілік гарнитурларды құрастыру, жинақтау және жазу тәсілдері;

күрделі шаблондарды жасау тәсілдері;

эмульсия, ұнтақтың, сусаль алтынның, потальдің, жарық шығаратын және басқа бояулардың қасиеттері;

үлгілер бойынша әр түрлі бояулардан күрделі колер жасау ережесі;

күрделі суреттерді қағазға, калькаға, картонға және басқа да материалдарға ауыстыру тәсілдері;

фотосуреттерді кадрлеу ережесі;

фотомонтаж жасау тәсілдері;

күрделі емес бейнелеу элементтерін орындау ережесі.

65. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

66. Жұмыс үлгілері:

1) кез келген тілдегі жазулар қолданылған плакаттар – орындау;

2) шрифтілер, стильді басқы беттер, кез келген материалға түсірілген инициалдар – орындау;

3) жарнамалық көп түсті щиттер - портреттік ұқсастығы бар көлемді, қолмен, қылаумен, суретшінің эскизі бойынша жазылған жазу;

4) алаңдарды, көшелерді, жәрмеңке, көрме интерьерін декоративті безендіру элементтері – көркем жазу;

5) көркем-декоративті безендіру элементтері: картуш, эмблемалар, белгілер, иллюстрациялық элементтері жоқ маскалар – орындау.

Параграф 7. Көркем-безендіру жұмыстарын орындаушы, 7-разряд

67. Жұмыс сипаттамасы:

сауда, тамақтану, тұрмыс және демалыс орындарының экстерьері мен интерьерін заманауи жарнама мен дизайн талаптарына сәйкес безендіру эскиздерін жасау;

жарнамалық щит, плакат және баспа өнімдерін, әр түрлі кәсіпорындардың, жәрмеңкелер мен көрмелердің сөрелерін безендіру эскиздерін және олардың элементтерін жасау;

біліктілігі анағұрлым төмен көркемдік-безендіру жұмыстарын орындаушылардың жұмыстарына авторлық қадағалау және басшылық жасау.

68. Білуге тиіс:

декоративтік өнер ережесі.

69. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

5. Макеттік-үлгі жобалау макетшісі

фанера, ағаш, оргшыны, целлулоид, пенопласт және басқа материалдардан жасалған қарапайым геометриялық қалыптарды декоративті-көркем безендірудің дайын шаблондары бойынша аралау және қолмен кесу;

жиектерін тазалау.

71. Білуге тиіс:

жиектерін тазалай отырып, фанера, ағаш, оргшыны, целлулоид, пенопласт және басқа материалдардан дайын шаблондары бойынша аралау және кесу әдіс-тәсілдері;

жұмыстарды орындау кезінде қолданылатын құралдардың түрлері;

материалдардың сорттары мен қасиеттері.

72. Жұмыс үлгілері:

1) сөрелерге арналған шеңберлер, тұғырлар мен торлар – кесу;

2) тауарлардың баға көрсеткіштері – аралау.

Параграф 2. Макеттік-үлгі жобалау макетшісі, 2-разряд

73. Жұмыс сипаттамасы:

ағаштан, пластмассадан, металдан және басқа да материалдардан айлабұйымдардың көмегімен және станокта қарапайым бөлшектерді жасау;

біліктілігі анағұрлым жоғары макетшінің басшылығымен эскиздер мен сызбалар бойынша нормаланған бөлшектерден жасалған тіктөртбұрыштардың немесе цилиндр қалыптардың қарапайым жабдық үлгілерін, құрылыстық құрылымдарын құрастыру;

қажетті бөлшектер мен қосымша материалдарды таңдау;

макеттерді орауға қатысу;

макет бөлшектерін қолмен бояу.

74. Білуге тиіс:

жобаның бөліктері бойынша жекелеген жобалық элементтердің сызбалары мен эскиздерін оқу үшін қажетті көлемде жобалық сызу негіздері;

қолданылатын жабдықтың мақсаты және жұмыс қағидаты;

нормаланған бөлшектер мен үлгі элементтердің номенклатурасы, оларды біріктіру тәсілдері;

қарапайым бөлшектерді жасау технологиясының мәні;

ағаш, оргшыны мен пластмассаға арналған желім құрамының қасиеттері мен мақсаты және оны пайдалану ережесі;

макеттерді орау ережесі.

75. Жұмыс үлгілері:

1) белгіленген көлемдегі металлопрофилльдер – жасау;

2) сауыттардың, резервуарлардың, құбырлы жылу алмастырғыштардың үлгілері – нормаланған бөлшектерден құрастыру;

3) кран астына салатын бағаналардың, ригельдердің, арқалықтардың, жылжу алаңдарының, саты және қоршау марштарының үлгілері – жасау;

4) бөлу құрылғысының, бактардың, ауа үрлегіштер мен тік газ өткізгіштердің, аралық бөгеттер мен ғимараттардың үлгілері – жасау;

5) өңделетін алаңның 50% дейін сурет салынған оюлар – аралау және ию;

6) көлемді шрифтілер – аралау.

Параграф 3. Макеттік-үлгі жобалау макетшісі, 3-разряд

76. Жұмыс сипаттамасы:

ағаштан, пластмассадан, металдан және басқа да материалдардан күрделілігі орташа бөлшектер мен тораптарды айлабұйымдардың көмегімен және станокта жасау;

біліктілігі анағұрлым жоғары макетшінің басшылығымен эскиздер мен сызбалар бойынша нормаланған бөлшектерден күрделігі орташа үлгілерді белгілі көлемге ауыстыра отырып құрастыру;

қарапайым және күрделігі орташа бөлшектер мен тораптардың жұмыс эскиздерін жасау;

үлгілерді макетте өңдеу және таңбалау.

77. Білуге тиіс:

күрделілігі орташа бөлшектер мен тораптарды жасау технологиясының мәні;

жобаның жекелеген бөлшектері бойынша жұмыс сызбаларын жасау және сызу ережесі;

бөлшектерді макетке таңбалау ережесі;

қолданылатын жабдықтар мен айлабұйымдардың құрылысы және оларды пайдалану ережесі.

78. Жұмыс үлгілері:

1) көрпе экспозициясына арналған аппликативті бейнелер – аралап жасау;

2) бу сорғысы бар ыдыстардың, бункерлі мөлшерлеуіштердің, циклондардың, тұндырғыштардың үлгілері – жасау;

3) тік жерлері көп, диаметрі ауыспалы коммуникация желілерінің және коммуникацияның әр түрлі бөлшектерінің үлгілері: арматура, фланецтер, оқшаулау элементтері – жасау, құрастыру және өңдеу;

4) лабораториялық жабдықтардың, қоныш сүзгілерінің, құбырлар мен газ өткізгіштердің, қисық ауа үрлегіштердің үлгілері – жасау;

5) өңделетін алаңның 50% дейін сурет салынған оюлар – аралау және ию.

Параграф 4. Макеттік-үлгі жобалау макетшісі, 4-разряд

ағаштан, пластмассадан, металдан және басқа да материалдардан күрделі бөлшектер мен тораптарды айлабұйымдардың көмегімен және станокта жасау;

күрделілігі орташа ғимараттар мен имараттардың макетін жасау;

қарапайым және күрделілігі орташа үлгілерді құрастыру;

жобаның барлық бөліктері бойынша макет блоктарын жобалық құжаттамаға сәйкес құрастыру және таңбалау;

белгіленген көлемде күрделі тораптарды жасау үшін ғимараттардың эскизін жасау.

80. Білуге тиіс:

қарапайым макеттердің күрделі тораптарын жасау технологиясының мәні;

макеттің барлық бөліктері бойынша жасалған жұмыс сызбаларын жасау және оны оқу ережесі;

жобалау ұйымында қабылданған жобалау жүйесі;

макеттерді тасымалдау және пайдалану ережесі.

81. Жұмыс үлгілері:

1) көп қабатты цехтардың ғимараттарының макеті – жасау.

2) электр пештердің, трансформаторлардың, кранның, кондиционерлердің, сүзгі-престердің үлгісі – жасау.

Параграф 5. Макеттік-үлгі жобалау макетшісі, 5-разряд

82. Жұмыс сипаттамасы:

ағаштан, пластмассадан, металдан және басқа да материалдардан күрделі бөлшектер мен тораптарды жасау;

макет жасау бойынша жұмыстар кешенін орындау;

макеттерді құрылыс алаңдарында жөндеу;

макеттердің нормаланған элементтеріне арналған технологиялық жабдықтарды жасау;

күрделі үлгілерді құрастыру.

83. Білуге тиіс:

күрделі макеттерді жасау және құрастыру технологиясының мәні;

макеттің барлық бөліктері бойынша жасалған жұмыс сызбаларын жасау және оны оқу ережесі;

макеттердің нормаланған элементтеріне арналған технологиялық жабдықтарды жасау тәсілдері.

84. Жұмыс үлгілері:

1) иіртүтік тоңазытқыштардың, электр пештерінің, экономайзерлердің, бу қазандықтарының үлгілері – жасау;

2) зауыт көлігінің жылжымалы құрамының үлгісі – жасау;

3) шаблон, оправалар, айлабұйымдар – жасау.

Параграф 6. Макеттік-үлгі жобалау макетшісі, 6-разряд

85. Жұмыс сипаттамасы:

нормаланған және нормаланбаған элементтерден жасалған аса күрделі макеттерді және әр түрлі материалдардан жасалған аса күрделі, бірегей макеттерді жасау;

блок ажырамасының, айлабұйымдар мен макеттердің нормаланбаған тораптарының схемасын дайындау және жасау;

макеттердің күрделі тораптарын жасауға тапсырма дайындау және беру;

дайын макеттердің белгіленген тапсырмаға сәйкестігін тексеру;

жұмыс журналын жүргізу. макеттерді тапсырыс берушіге тапсыру;

макеттерді қабылдап-тапсыру макеттерін ресімдеу;

біліктілігі анағұрлым төмен макет-үлгі жобалау макетшілерінің жұмысына басшылық жасау.

86. Білуге тиіс:

аса күрделі, бірегей макеттерді жасау технологиясының мәні;

құрылымдау негіздері;

күрделі құрылымдық және көлемдік сызбаларды жасау және оқу ережесі;

макеттердің нормаланбаған тораптарының схемасын жасауға арналған технологиялық жабдықтарды әзірлеу және жасау тәсілдері;

тапсырманы беруге құжаттама ресімдеу және қабылдап-тапсыру актісін жасау ережесі.

87. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

6. Театрлық-қойылымдық макеттердің макетшісі

88. Жұмыс сипаттамасы:

түсірілімге қажетті қарапайым макеттерді сызбалар мен эскиздер бойынша жасау;

қарапайым және күрделілігі орташа макеттердің сұлбалық бөлшектері мен нобайын жасау;

материалдарды таңдау және жасау.

89. Білуге тиіс:

ұсталық және бояу жұмыстарын орындау ережесінің негіздері;

аралау және қалыптау жұмыстарын орындау ережесі;

бояудың фотогенділігінің ауқымы;

қолданылатын материалдардың қасиеттері;

сызбаларды оқу ережесі.

90. Жұмыс үлгілері

1) макет бөлшектері: дуал, қоршау, терезе, есік, пеш, мұржа, құдық, жел диірмен – жасау;

2) жердің шөл және жазық ландшафтілерінің рельефі – жасау;

3) қарапайым сәулетті ғимараттың макеті: үй, қора, гараж – жасау.

Параграф 2. Театрлық-қойылымдық макеттердің макетшісі, 4-разряд

91. Жұмыс сипаттамасы:

жалпы түсірілім жасау үшін күрделілігі орташа макеттерді, сондай-ақ ағаштан, картоннан, қаңылтырдан, целлулоидтен, пластиктен, папье-машеден және басқа да материалдардан токарлық жұмыстарды орындай отырып, сызбалар мен эскиздер бойынша жасау;

күрделі макеттердің бөлшектерін жасау;

өңдеу жұмыстарын орындау.

92. Білуге тиіс:

әр түрлі материалдарды ағаш өңдеу станоктары мен токарлық станоктарда өңдеу технологиясының мәні;

макеттерді әр түрлі фактуралардың:

металл, мәрмәр, малахит, кірпіш және тас қалау, ескі ағаш бейнесіне салу тәсілдері;

өңдеу құрамын дайындау тәсілдері;

кесу құралын қайрау ережесі мен тәсілдері;

сызбаларды оқу ережесі.

93. Жұмыс үлгілері:

1) ескі үйлердің қасбетінің бөлшектері – жасау;

2) темір жол көпірлерінің, мансардалы үйлердің, фигуралы қоршаудың, қиылысқан жерлердің ландшафтысының, тау пейзажының үлгілері – жасау;

3) жүк автомашиналарының, бронемашиналардың, тракторлардың үлгілері – жасау.

Параграф 3. Театрлық-қойылымдық макеттердің макетшісі, 5-разряд

94. Жұмыс сипаттамасы:

алдыңғы пландағы түсірілім жасау үшін күрделі макеттерді, әр түрлі материалдардан жасалған макеттерді сызбалар мен эскиздер бойынша жасау;

супердекорациялардың арматурасын жасау;

аса күрделі макеттердің шаблондарын жасау.

95. Білуге тиіс:

шаблондарды есептеу және құрылымдау әдістері;

ағаш, металл, плексиглаз, оргшыныны механикалық өңдеудің түрлері;

фанерленген бетті жылтырату технологиясының мәні;

соғу жұмыстары технологиясының мәні;

құрамды дайындау тәсілдері және қасиеттері.

96. Жұмыс үлгілері:

1) супердекорациялардың арматурасы: ұшақтардың, локомотивтің, сүңгуір қайықтардың, кемелердің өлшеу және бақылау аспаптары – жасау;

2) «Модерн» стиліндегі үйлердің, қытай қорғанының, салтанатты аркалардың, көне сарайлардың, қорғандардың үлгілері – жасау;

3) жеңіл автокөліктердің, жолаушылар вагонының, трамвай, троллейбус, автобус, желкенді қайықтардың үлгілері – жасау.

Параграф 4. Театрлық-қойылымдық макеттердің макетшісі, 6-разряд

97. Жұмыс сипаттамасы:

бірінші пландағы түсірілім жасау үшін аса күрделі макеттерді, әр түрлі материалдардан жасалған ерекше күрделі қолданылатын макеттерді сызбалар мен суретшінің нұсқаулары бойынша толық бөлшектей отырып және әр түрлі фактураға келтіріп өңдеу арқылы жасау;

қызыл ағаш жұмыстарын орындау, бетін фанералау, жылтырата отырып ағаштан инкрустациялау;

суретші эскиздерінің негізінде ағаштан ою жасау;

жұмыс сызбаларын эскиздер бойынша жасау;

шаблондар мен айлабұйымдарды сызу және жасау.

98. Білуге тиіс:

сызу геометриясының негіздері;

аса күрделі шаблондар мен айлабұйымдарды құрылымдау тәсілдері;

күрделі өткелдері бар аса күрделі геометриялық фигураларды белгілеу ережесі;

фанерлау технологиясының мәні;

бұйымды инкрустациялау және өңдеу тәсілдері ағаштан ою тәсілдері;

бұйымдарды жез, қола, қарайтылған күміске ұқсатып өңдеу технологиясының мәні;

плексиглазды, оргшыныны тегістеу технологиясының мәні.

99. Жұмыс үлгілері:

1) сарай қасбеттерінің домакеткалары, Пантеон интерьері – жасау;

2) биік үйлердің, зәулім ғимараттардың, Исаакиевский шіркеуі, Мәскеудегі Ұлы Иван қоңырауы, жер шары рельефінің макеті – жасау;

3) паровоз, ұшақ, планетаралық станция, зымыран, сүңгуір қайықтардың, көне каравеллалардың, Жердің жасанды серіктерінің, күрделі оюлы көне люстралардың үлгісі – жасау;

4) көркем инкрустациялы көне қарудың макеті: қылыш, қанжар, семсер, оқ қару – жасау.

7. Көркемдік макеттердің макетшісі
Параграф 1. Көркемдік макеттердің макетшісі, 3-разряд
100. Жұмыс сипаттамасы:

біліктілігі анағұрлым жоғары макетшінің басшылығымен макеті ағаштан, металдан, оргшыныдан және басқа да материалдардан жасалған бөлшектерді дайын шаблон немесе үлгі бойынша қолмен немесе механизмдерді қолдана отырып жасау;

бөлшектерді циркульдің арамен, бұрғылау, аралау және созу станогында дайындау;

жұмсақ дәнекермен дәнекерлеу;

қарапайым штрихпен оймалау, ағаш пен пластмассадан ою.

101. Білуге тиіс:

ағашты металды, оргшыныны өңдеудің әдіс-тәсілдері;

өңделетін материалдардың негізгі физикалық-технологиялық қасиеттері;

ағашқа, металға, оргшыныға негізгі желім мен бояуларды қолданудың тәсілдері;

қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы және жұмыс қағидаты;

қарапайым сызбаларды оқу ережесі.

102. Жұмыс үлгілері:

1) макет бөлшектері: қоршау, жүретін алаңдар, баспалдақ марштары – жасау;

2) жобалау макеттеріндегі қарапайым сәулетті ғимараттардың макеті – жасау;

3) тартпалар, рейкалар – дайындау.

Параграф 2. Көркемдік макеттердің макетшісі, 4-разряд

103. Жұмыс сипаттамасы:

макеті ағаштан, металдан, оргшыныдан және басқа да материалдардан жасалған қарапайым және күрделілігі орташа бөлшектерді дайын шаблон немесе сызбалар бойынша қолмен немесе механизмдерді қолдана отырып жасау;

біліктілігі анағұрлым жоғары макетшінің басшылығымен күрделі бөлшектер мен тораптарды жасау;

металл мен пластмассадан күрделі емес оймалау;

қарапайым геометриялық формаларды ағаш пен пластмассадан ою және инкрустациялау;

металдан қарапайым формаларды бедерлеу.

104. Білуге тиіс:

макеттерді жасауда қолданылатын бояулардың, лактардың, желімдеу заттары мен шайырдың физикалық-химиялық қасиеттері;

макет бөлшектерін бояумен, лакпен біріктіру және қаптау тәсілдері;

күрделілігі орташа сызбаларды оқу ережесі;

түс қалыптастыру және электротехниканы негізгі перспективалары.

105. Жұмыс үлгілері:

1) макет бөлшектері: терезе, есік, құбырлар, фермалар, тор, қарапайым цилиндр ыдыстар, арқалық – жасау;

2) қыздыру және люминисцентті лампалар, трансформаторлар – электромонтаждау;

3) шатырлары мен терезесі бөлшектенген ғимараттың макеті – жасау.

Параграф 3. Көркемдік макеттердің макетшісі, 5-разряд

106. Жұмыс сипаттамасы:

макеті ағаштан, металдан, оргшыныдан және басқа да материалдардан жасалған күрделі бөлшектерді дайын шаблон немесе сызбалар бойынша құрылымдау элементтерімен және макет ауқымын ауыстыра отырып қолмен немесе механизмдерді қолдана отырып жасау;

күрделілігі орташа суреттерді металл мен пластмассадан оймалау;

ағаш пен пластмассадан күрделігі орташа инкрустация және кесу;

металды бедерлеу;

бөлшектерді жасау технологиясын таңдау;

күрделілігі орташа бөлшектерді алу үшін қысу және тарту арқылы нығыздауыш қалып пен айлабұйымдарды жасау;

электр жарықтандырғыштардың элементтері мен тораптардың динамикалық жұмысына арналған механизмдерін жасау;

макеттерді бояу.

107. Білуге тиіс:

құрылымдау негіздері;

күрделі сызбаларды оқу ережесі;

перспектива заңдылығы;

сызу және картография негіздері;

механика және электротехника негіздері;

оргшыныны қысыммен және тартумен өңдеу технологиясының мәні мен тәсілдері;

фактуралық қабатты белгіленген рецептура бойынша жағу тәсілдері.

108. Жұмыс үлгілері:

1) перспективалық қысқартуда ішкі жағынан жарықтандырылған өнеркәсіптік ғимараттардың макеті – жасау;

2) автомобиль, трактор, паровоздардың статикалық макеттері – жасау;

3) трансформатор, кран, тельфер, кондиционерлердің макеттері – жасау;

4) картографиялық дәлме-дәл жобалау макеттерінің рельефтері – жасау.

Параграф 4. Көркемдік макеттердің макетшісі, 6-разряд
109. Жұмыс сипаттамасы:

макеттер мен диорамалардың аса күрделі бөлшектері мен тораптарын дайын жоба мен тапсырыс берушінің технологиялық тапсырмасы бойынша құрылымдық шешімін әзірлеу арқылы жасау;

жекелеген тораптардың сызбаларын, шаблондарын, макеттердің блоктары мен бөлшектерін әзірлеу, айрықшалықтарды жасау;

электр жарықтандырғыштардың механизацияларына және макеттердегі автоматикаға арналған механизмдерді, тораптар мен блоктарды монтаждау;

күрделі бөлшектерді және бос ыдыстарды тартуға, июге және қысуға арналған айлабұйымдарды, металдан, пластмассадан, оргшыныдан және басқа да материалдардан жасалған сфералық беттерді құю және престеуге арналған қалыптарды модельдеу және жасау;

белгіленген рецептура бойынша асыл тасқа, ағаш пен металға ұқсастырып бояу және лактау;

біліктілігі анағұрлым төмен макетшілердің жұмысына басшылық жасау.

110. Білуге тиіс:

құрылымдау және жарық жүргізу негіздері;

макеттердің күрделі бөлшектері мен тораптарын құрастыру мен монтаждаудың әдіс-тәсілдері;

механика, электротехника және автоматика негіздері;

күрделі конфигурациялы бөлшектерді біріктіру, желімдеу және дәнекерлеу тәсілдері;

әр түрлі материалдарды ағаш пен тастың асыл жыныстарына ұқсастыру әдістері;

күрделі құрылымдық және көлемді сызбаларды орындау және сызу ережесі.

111. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

112. Жұмыс үлгілері:

1) жынысы анықталған ағаштар мен бұталардың макеті – жасау;

2) әрбір бөлшегі пысықталған кранның, станоктың, жұмыс істейтін компрессорлардың макеті – жасау;

3) жекелеген тораптары көрсетілген генераторлардың макеті – жасау;

4) кеме, ұшақ, аспан серігі, статикалық зымыранның макеттері – жасау;

5) ішкі жағынан жарықтандырылған және перспективалы бейнеленген тарихи макеттер және сәулет ескерткіштерінің макеті – жасау.

8. Монументтік-декоративті бейнелеу өнерінің мозайкашысы

Параграф 1. Монументтік-декоративті бейнелеу өнерінің мозайкашысы, 2-разряд

113. Жұмыс сипаттамасы:

қосымша жұмыстарды орындау;

цемент және бетон ерітінділерін дайындау;

шаң-тозаңды тазалау және мозайка жинағын жуу.

114. Білуге тиіс:

цемент және бетон ерітіндісін дайындау рецептурасы мен тәсілдері;

қолданылатын жабдықтың құрылысы.

Параграф 2. Монументтік-декоративті бейнелеу өнерінің мозайкашысы, 3-разряд

115. Жұмыс сипаттамасы:

суретші автор жасаған мозайкалы жинақты эскиз бен картон бойынша алдын ала бөлінген материалды: смальтаны, боялған шыныны, қыш плитаны, табиғи тасты және басқаларды немесе цемент қабаты немесе арнайы мастикамен ғимараттың, имарат мен ескерткіштің интерьері мен экстерьеріне немесе шеберханаларға бекітілген, шаблон бойынша кесілген тас фанераны біліктілігі анағұрлым жоғары мозайкашының басшылығымен салу;

темір бетон негіз-плиталарды жасау;

табиғи тас блоктарын шағын блоктарға бұрғылау және жару;

тас блоктарды пластина-фанераларға аралап кесу;

архитектуралық имараттарға орнатылатын мозайкалы блоктарды бетондау және цементтеу.

116. Білуге тиіс:

мозаикаларды салған кезде пайдаланылатын материалдардың түрлері мен негізгі қасиеттері;

мозаикалардың негізгі түрлері және оларды салу технологиясының мәні;

қолданылатын жабдықтар мен құралдардың құрылысы, баптау ережесі және оларға қойылатын талаптар.

Параграф 3. Монументтік-декоративті бейнелеу өнерінің

мозайкашысы, 4-разряд

117. Жұмыс сипаттамасы:

суретші автор жасаған мозайкалы жинақты эскиз бен картон бойынша алдын ала бөлінген материалды: смальтаны, боялған шыныны, қыш плитаны, табиғи тасты және басқаларды немесе цемент қабаты немесе арнайы мастикамен ғимараттың, имарат мен ескерткіштің интерьері мен экстерьеріне немесе шеберханаларға бекітілген, шаблон бойынша кесілген тас фанераны салу;

материалды белгіленген модульге жару;

мозайка жинақты блоктарды тегістеу және жылтырату.

118. Білуге тиіс:

мозайкалардың түрлері, салу технологиясының мәні, әдіс-тәсілдері;

материалды белгіленген модульге жару ережесі;

жылтырату ұнтағын, мастиканың және құрғақ жинақты желімдеуге арналған құрамның түрлері, рецептурасы, жасау ережесі мен қолданылуы;

абразивтердің түрлері мен қасиеттері;

қолданылатын жабдық пен құралдың құрылысы, баптау ережесі.

119. Жұмыс үлгілері:

Мозайка жинағын жинау:

1) геометриялық заттардан жасалған натюрморттар;

2) жазық геометриялық элементтерден жасалған оюлар;

3) алыстан көрінетін алқап, ақша бұлттар салынған пейзаж;

4) фон.

Параграф 4. Монументтік-декоративті бейнелеу өнерінің

ақаулықтары мен блоктарының арасындағы жіктерді қалпына келтіре отырып, сәулет ғимараттарында мозайка жинақты блоктарды монтаждау.

121. Білуге тиіс:

бейнені жинауда қолданылатын барлық материалдардың, мозайкалық мастикалардың, бояу мен құрамның түрлері, олардың қасиеттері мен өзара әрекеттесуі;

сурет пен бейнелеу негіздері;

сәулет ғимараттарында мозайка жинақты блоктарды құрастыру және монтаждау техникасы.

122. Жұмыс үлгілері:

Мозайка жиынтығын жасау:

1) артқы пландағы аң-құс;

2) жемістер мен көкөністерге жасалған натюрморттар;

3) көлемді геометриялық элементтерден жасалған оюлар;

4) алқап, өзен, құрылыстар мен ағаштар бейнеленген пейзаж;

5) артқы пландағы станоктар, автомобильдер мен техниканың басқа да заттары;

6) артқы пландағы қарапайым киінген адамдардың бейнелері.

Параграф 5. Монументтік-декоративті бейнелеу өнерінің

мозайкашысы, 6-разряд

күрделі және өте күрделі композиция мен пластиканың қарапайым мозайка жинағын суретші автордың алдын ала бөлінген материалдардан: смальтадан, боялған шыныдан, қыш плитадан, табиғи тастан және басқалардан немесе ғимараттың, имарат мен ескерткіштің интерьері мен экстерьеріне немесе шеберханаларға бекітілген, цемент қабатынан немесе арнайы мастикадан жасаған эскиз бен картон бойынша жасау;

суретші автормен бірлесе отырып, материалды түсі мен суреті таңдау;

біліктілігі анағұрлым төмен мозайкашылардың жұмысына басшылық жасау.

124. Білуге тиіс:

сурет пен бейнелеу өнері теориясы;

мозаиканың тарихы;

әр түрлі дәуірдегі мозаиканың стилистикалық ерекшеліктері.

125. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

126. Жұмыс үлгілері:

Мозайка жиынтығын жасау:

1) портреттік ұқсастығы жоқ адамдардың бастары;

2) алдыңғы пландағы қозғалыс күйіндегі аң-құстар, олардың қимыл-қозғалысын беру;

3) бейнелеудің күрделі пластикалы элементтері: бейнелеу элементтері формасының көлемді бейнеленуімен, түс және тон ауысуының болуы, эскиз бен картонның политрасына жақындату үшін түстерді оптикалық араластырумен, күрделі бедерлі;

4) формалары көлемді бейнеленген гүл шоқтарына, жемістерге, аң-құс тұлыбына жасалған натюрморттар;

5) жапырақтармен, бұтақтармен, гүлдермен өрілген өсімдік оюлар;

6) өрістеп жүрген жануарлар бейнеленген пейзаж;

7) сәулет ғимараттары бейнеленген қала пейзажы;

8) күннің шығуы мен батуы, тұман, найзағайдың жарқылы, дауыл және табиғаттың басқа да құбылыстары бейнеленген пейзаж;

9) алдыңғы пландағы станоктар, автомобильдер мен техниканың басқа да заттары;

10) оюлы және аксессуарлары бар көп қабат киім киген адамдардың бейнелері.

9. Экспозиция және көркемдік-бедерлеу жұмыстарының монтажшысы

Параграф 1. Экспозиция және көркемдік-бедерлеу жұмыстарының монтажшысы, 3-разряд
127. Жұмыс сипаттамасы:

шағын механизация құралдарының, қол және электр пневмоқұралдардың көмегімен көрме залдарындағы және уақытша құрылған көрмелердегі қарапайым декоративтік-көркем экспонаттарды, сөрелерді, стенділерді, декоративтік элементтерді монтаждау қабаттары суретшінің сызбалары мен эскиздері бойынша монтаждау;

экспонаттарды экспозицияға шығару үшін дайын шаблондар бойынша дайындау;

металдан жасалған қарапайым дайындамаларды кесу, шабу, түзету, қолмен күйдіру, белгілеу, ию;

қабырғада саңылау тесу, тығын дайындау;

экспонаттарды орналастыруға арналған металдан жасалған айлабұйымдарды сызбалар бойынша дәнекерлеуге дайындау, оларды жазықтықта бекіту.

128. Білуге тиіс:

көркем туындылардың шағын экспонаттарын тік және көлденең жазықтықтарға бекіту тәсілдері;

саңылауды қолмен және механикалық тәсілмен тесу тәсілдері, саңылауларды бекіткеннен кейін бітеу тәсілдері;

тұғырда жұмыс істеу тәсілдері;

металды кесу, ию тәсілдері мен жолдары;

қолданылатын құралдарды қайрау және баптау тәсілдері.

129. Жұмыс үлгілері:

1) қарапайым формалы қаңылтыр қабаттан жасалған металл, кляммер сөрелердің бөлшектері – жасау;

2) патрон, кронштейндер – жасау;

3) қарапайым формалы декоративті торлар– жасау.

Параграф 2. Экспозиция және көркемдік-бедерлеу жұмыстарының монтажшысы, 4-разряд
130. Жұмыс сипаттамасы:

күрделігі орташа декоративтік-көркем экспонаттарды, сөрелерді, стенділерді, декоративтік элементтерді монтаждау қабаттары, суретшінің сызбалары мен эскиздері бойынша монтаждау;

металл мен шыныдан жасалған экспонаттарды орналастыруға арналған қарапайым айлабұйымдарды жасау;

бөлшектердің біріккен жерлерін қиыстыру, қырнау, жұмсақ дәнекерлермен дәнекерлеу, металдан қарапайым профильді тарту;

орнына қиыстырып келтіру және сөрелер мен экспонаттарға арналған жиектерді тазалай отырып шыныны кесу;

тораптарды, бөлшектерді, бұйымдар мен айлабұйымдарды құрастыру;

экспонаттарды шаблондар бойынша жазықтыққа орналастыру;

төбеге, қабырғаға, еденге борозда сала отырып, бекіту орындарын дайындау және бекіту құралдарын дайындау.

131. Білуге тиіс:

металл мен шыныдан жасалған бөлшектерді шаблон, сызбалар, монтаждау қабаттары, эскиздер мен суретшінің суреті бойынша жасау тәсілдері;

дәнекерлеу процессінің мәні, металл, шыны және дәнекерлердің қасиеттері;

бекіту құралдарын дайындау тәсілдері.

132. Жұмыс үлгілері:

1) стенділерді экспозицияларды жарықтандыруға арналған әр түрлі металдан жасалған арматура – өңдей отырып жасау;

2) күрделілігі орташа декоративті сөрелер, тор, стенділер – өңдей отырып жасау;

3) сөрелерді бекітуге арналған қайралған, фрезерлік өңделген кляммралары – өңдей отырып жасау.

Параграф 3. Экспозиция және көркемдік-бедерлеу жұмыстарының монтажшысы, 5-разряд
133. Жұмыс сипаттамасы:

күрделі декоративтік-көркем экспонаттарды, сөрелерді, стенділерді, декоративтік элементтерді металл мен шыныдан жасалған фигуралық композициялы суретшінің эскиздері мен дайын үлгілер бойынша монтаждау;

күрделі профильдерді тарту, қатты дәнекермен дәнекерлеу;

шаблоннан жасау.

134. Білуге тиіс:

күрделі шаблондарды жасаудың әдіс-тәсілдері, күрделі құрылымдарды шынымен біріктіре отырып жасау жолдары;

күрделі экспонаттар мен құрылымдарды бекіту түрлері;

көтергіш механизмдермен жұмыс жүргізу тәсілдері.

135. Жұмыс үлгілері:

1) стенділерді, экспозицияларды жарықтандыруға арналған, көнелік белгілерімен жасалған, декоративті элементтері бар, күрделі кронштейндегі арматура – өңдей отырып жасау;

2) сөрелер, күрделі формалы декоративті торлар – жасау, өңдеу және монтаждау;

3) металл каркастағы шыны шкафтар – монтаждау.

Параграф 4. Экспозиция және көркемдік-бедерлеу жұмыстарының монтажшысы, 6-разряд
136. Жұмыс сипаттамасы:

басқа материалдарды пайдалана отырып, металдан, шыныдан, пластиктен мұражайлық-көрме экспозицияларына арналған аса күрделі, бірегей көркемдік-декоративтік экспонаттарды жеке тапсырыстар, суретшінің сызбалары мен эскиздері бойынша монтаждау және құрастыру;

жұмыстарды өндіру үшін технологиялық жабдықты дайындау.

137. Білуге тиіс:

аса күрделі, бірегей көркемдік-декоративтік экспонаттарды суретшінің эскиздері бойынша монтаждау тәсілдері;

стенділер мен витриналарда экспозициялық жазықтықтарды белгілеу ережесі;

күрделі және ірі экспонаттарды монтаждау кезінде жоғарыда орынды белгілеу ережесі, бекіту жабдықтарын, құралдарын есептеу ережесі;

көркемдік туындыларды монтаждау кезінде олармен жұмыс істеу ережесі.

138. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

139. Жұмыс үлгілері:

1) көрме залдарының аспалы төбелерге арналған металл құрылымдар, қоғамдық ғимараттардың интерьері – монтаждау;

2) күрделі динамикалы фигуралық композициялы торлар – монтаждау.

10. Көркем туындыларды орнатушы

Параграф 1. Көркем туындыларды орнатушы, 2-разряд

140. Жұмыс сипаттамасы:

көрме залдарын безендіру бойынша қарапайым жұмыстарды орындау. Әрбір экспонатқа бекіткіш, ілмек, сақина, бау дайындау;

қабырғадағы және стенділердегі бейнелеу өнері және графика туындыларын бөлшектеу, көрменің сыртқы безендірілуін алу;

экспонаттарды экспозицияға дайындау: рамаларын тазалау, жуу, этикетка, қарапайым ілмектер мен монтаждауға арналған бекіткіштер қағу;

бейнелеу өнерінің, графика, мүсін, фарфор, қыш туындыларын ораулы күйінде тасымалдау.

141. Білуге тиіс:

қабырғадағы және стенділердегі бейнелеу өнері және графика туындыларын, көрменің сыртқы безендірілуін алу, экспонаттарды экспозицияға дайындау, экспонаттарды, мұражай және көрме жабдықтарын ораулы күйде тасымалдаудың әдіс-тәсілдері;

этикеткалар мен экспонаттардың бекіткіштерін қағу ережесі.

Параграф 2. Көркем туындыларды орнатушы, 3-разряд
142. Жұмыс сипаттамасы:

көрме залдарын безендіру бойынша күрделілігі орташа жұмыстарды орындау;

монументалдық бейнелеу, мүсін туындыларын және декоративтік-безендірушілік мақсатындағы туындыларды шағын механизация құралдары мен қол электр және пневмоқұралдардың көмегімен уақытша бекітіп немесе бөлшектей отырып монтаждау, ілу және орнату;

суретті кергіштен алу;

туындыларды оралмаған күйі тасымалдау;

сурет салынған кергішті рамаға орнату, сурет полотносын барабаннан алу, сурет салынған кергішті рамадан алу, туындыларды өлшеу;

қосымшалардың ішіндегі туындыларды орнату және орнын ауыстыру.

143. Білуге тиіс:

монтаждау жұмыстарын орындау тәсілдері, сипаты және мақсаты жағынан әр түрлі ғимараттарға, үй-жайларға, көрме залдарына ілу және орнату;

тұрақты және уақытша экспозицияларды бекіту ережесі;

сурет полотносын барабаннан алу, сурет салынған кергішті рамаға орнату, оны рамадан алу тәсілдері;

туындыларды өлшеу және оларды қосымшада орналастыру ережесі;

қолданылатын құралды қайрау және баптау ережесі.

Параграф 3. Көркем туындыларды орнатушы, 4-разряд

көрме экспозицияларын безендіру бойынша күрделі жұмыстарды орындау;

уақытша бекіте отырып монтаждау және көлемі 1 м² дейінгі және бір бөлшегінің салмағы 50 кг дейінгі ірі туындыларды бөлшектеу: мозаика, фрескалар, барельефтер;

көлемі 75 дм³ дейінгі туындыларды тұрақты бекіте отырып үлкен фигураларды, бюстілерді монтаждау;

үй-жайлардағы немесе ғимараттардың қасбетіндегі, парктердегі бөлшектерінің көлемі 1 м² дейін және салмағы 50 кг дейінгі көлемі үлкен емес туындыларды тұрақты бекіте отырып орнату;

сурет жаймасын барабанға кесу.

145. Білуге тиіс:

интерьердегі және сәулет ғимарттарындағы монтаждау жұмыстарын және тұрақты түрде бекітілген ірі туындыларды монтаждау жұмыстарын орындау тәсілдері;

монтаждау және бекіту кезінде қолданылатын материалдардың түрлері;

орау, такелаждың жұмыстарды жүргізу және ауыр және шағын жүкті оралмаған күйі тасымалдау ережесі.

Параграф 4. Көркем туындыларды орнатушы, 5-разряд
146. Жұмыс сипаттамасы:

көрме экспозицияларын безендіру бойынша өте күрделі жұмыстарды орындау;

мұражайда, көрме залдарында, сәулет ғимараттарында уақытша және тұрақты бекітілген сфералық және қисық сызықты конфигурациялы монументалдық бейнелеу, мүсін және декоративті-безендіру өнерінің ірі құрамдас туындыларды монтаждау;

туындыларды әр түрлі жазықтықта биікте, жинақтар мен кессонда монтаждау, арқанға пано ілу;

бөлшектерінің көлемі 1 м² астам немесе көлемі 75 дм³ астам, бөлшектерінің салмағы 50 кг күрделі құрамдас туындыларды тальдің, блоктардың, рычаг пен тұғырдың көмегімен бөлшектеу.

147. Білуге тиіс:

аса күрделі монтаждау және ірі құрамдас монументалдық туындыларды бөлшектеу жұмыстарын орындау тәсілдері, олардың түрлері және орнын ауыстыру тәсілдері;

қолданылатын құрылыс материалдарының қасиеттері;

металл және басқа да бекіткіштердің түрлері;

биікте, жиынтық пен арқанды кессонда монтаждау және бөлшектеу кезінде арқанмен такелаждық жұмыстарды жүргізу ережесі.

- қалпына келтіру бойынша бір жыл жұмыс стажы және орта білімі бар жұмысшылар қалпына келтірушінің біліктілігін арттыру курсына жіберілуі және белгіленген тәртіппен қайта аттестаттаудан өтуі мүмкін;

- қалпына келтіруші-мамандардың басшылығымен кем дегенде үш жыл тарихи ескерткіштер мен сәулет құрылыстарында жұмыс істеген жұмысшылар осы БТБА сәйкес аттестаттау және қалпына келтіруші біліктілігін алуы мүмкін.

11. Мұрағат және кітапхана материалдарын қалпына

келтіруші
Параграф 1. Мұрағат және кітапхана материалдарын қалпына

келтіруші, 3-разряд

148. Жұмыс сипаттамасы:

негіздері механикалық бүлінген қағаздағы заманауи баспа басылымдары мен құжаттарды қалпына келтіру және зарарсыздандыру;

парақтап шаң-тозаңнан арылту және парақтар мен түптеулерден механикалалық тәсілмен ластануларды тазалау;

парақтарды жазу;

парақтың шеттерін, мұқаба бұрыштары мен канттарын қалпына келтіруші қағаздармен бекіту;

парақтың мәтіннен және суреттен тыс жыртылған жерлерін бекіту. түсіп қалған парақтарды жабыстыру, кітаптардың түптеріндегі парақтарды нығайту;

парақ түптерін үлкейту;

парақтарды кептіру, престеу, кесу;

құжаттарды тігу, бау өткізу әдісімен брошюралау;

блогы бүлінбеген заманауи басылымдарды қағаз қаптамаға немесе қатты түптеме мұқабасына түптеу;

құжаттар мен баспа басылымдарын тампонмен парақтап өңдеу әдісімен дезинфекциялау және дезинсекциялау.

149. Білуге тиіс:

барынша кең таралған жазба және типографиялық қағаздардың және бояғыштардың жекелеген түрлерінің қасиеті;

қағаз түріндегі заманауи құжаттарды және баспа басылымдарын қарапайым қалпына келтірудің негізгі ережелері;

құжаттарды тігудің тәсілдері және құжаттар мен блогы бүлінбеген кітаптарды түптеу технологиясының маңызы;

желімдердің негізгі түрлері;

құжаттар мен кітаптарды барынша қолданылатын зарарсыздандырғыштармен парақтап зарарсыздандыру.

Параграф 2. Мұрағат және кітапхана материалдарын қалпына

келтіруші, 4-разряд
150. Жұмыс сипаттамасы:

құрамды бүлінген, қатты ластанған, химиялық тұрақты мәтіні мен суреті бар қағаздағы заманауи баспа басылымдары мен құжаттарды қалпына келтіру және зарарсыздандыру;

механикалық және биологиялық бүлінулерді көзбен шолып айқындау;

бауын тарқату және брошюрасын бөлу;

парақтарды жуу;

негізін қатайтушы ерітіндімен сіңдіру;

парақтарды қалпына келтіретін қағазды бір-екі жақтан қабаттап қатайту;

парақтың жыртылған жерлерін, оның ішінде мәтін бойынша біріктіру;

парақтың жоғалтқан бөліктерін толтыру;

инкапсулдеп консервациялау;

блоктарды қалыптастыра отырып брошюралау;

тұтас қатты қағаз қаптамасына түптеу;

химиялық әдістер камерасында дезинфекциялау және дезинсекциялау.

151. Білуге тиіс:

заманауи құжаттар мен кітаптардың бүліну түрлері және себептері;

құжаттар мен кітаптарды жалпы қалпына келтіру және консервациялау тәсілдері мен құралдары;

заманауи құжаттар мен баспа басылымдарын брошюралау және түптеу ережесі;

құжаттар мен баспа басылымдарын дезинфекциялау мен дезинсекциялаудың химиялық тәсілдері;

зарарсыздандыру, қалпына келтіру және түптеу үшін қолданылатын материалдардың түрлері.

Параграф 3. Мұрағат және кітапхана материалдарын қалпына

келтіруші, 5- разряд
152. Жұмыс сипаттамасы:

негіздері физикалық, химиялық және биологиялық сипатта қатты бүлінген, химиялық тұрақты емес мәтіні мен суреті бар қағаздағы немесе қағаз негізіндегі көне баспа басылымдарын, құжаттарды, сызбаларды, плакаттарды, афишаларды, карталарды, гравюра мен фото суреттерді қалпына келтіру, зарарсыздандыру және консервациялау;

қағаздағы материалдардың бүліну түрлерін айқындау;

қағаз бен бояғыштардың, қағаздың қышқылдығын, мәтіндер мен суреттердің ерігіштігін айқындау;

ластанудың барлық түрлерін және алдында қалпына келтірілген материалдардың барлық түрін жою;

парақтарды ағарту;

жабысып қалған, цементтеліп қалға парақтарды ажырату;

қағаз қышқылын бейтараптау және парақтарды буферлеу;

қағаз массасын құюды қосқанда парақтарды қатайтудың барлық түрлерін орындау, парақтарды ажырату әдісімен қатайту;

ламинаттаумен, импергнирлеумен консервациялау;

суда езілетін мәтіндерді қорғау, бекіту, мәтіндер мен суреттерді тұрақтандыру;

көне түптеуді қалпына келтіру;

блоктарды түрлі әдістермен бекіту;

түптерді, мұқабаларды нығайту, толтыру және жоғалғанын ауыстыру, түптеулердің тысын жұмсарту және консервлеу;

зарарсыздандырғыш өңдеулердің барлық түрін жүргізу.

153. Білуге тиіс:

матадан және қағаздан, картоннан жасалған қағаздың қасиеті;

қағаз бен картон жасау технологиясының маңызы, түптеу тыстарының қасиеті;

туштардың, көне сиялардың, сия пасталарының, қарындаштардың, баспа және электр графикалық мәтіндердің қасиеті;

көне құжаттар мен кітаптардың, түптеу тыстарының бүліну түрлері және себептері;

қағаздағы көне баспа басылымдары мен құжаттарды қалпына келтіру және консервациялау тәсілдері мен құралдары;

толық көлемдегі түптеу ісі;

кітаптарды түптеудің көне әдістері;

зарарсыздандырғыштарды қолдану ережесі, олардың уыттылық шамасын және мұрағат және кітапхана материалдарына қызмет ету принципі.

келтіруші, 6-разряд

теңдессіз құжаттарды, қолжазбаларды, сирек кездесетін кітаптарды, инкунабулдарды, карта түпнұсқаларын, плакаттарды, гравюраларды және басқа да материалдарды; құжаттардағы балауыз, мастикалық және сургуттық мөрлерді; металдармен, сүйектермен, тастармен, эмальдармен безендірген барқыттан, жібектен жасалған көне, теңдессіз түптеулерді қалпына келтіру, зарарсыздандыру және консервациялау;

құжаттардың, баспа парақтарын және мөр фрагменттерін іріктеу және монтаждау;

негіздің күрделі шығындарын толықтыру;

соңғы қаттамалар мен жазбалардың барлық түрін қабаттап жою;

арнайы әдістемені талап ететін ерекше күрделі жағдайларда мәтіндерді және суреттің бояулы қабатын нығайту;

алтын жалатылғандарды қалпына келтіру;

археологиялық тысты консервлеу және қалпына келтіру;

ішінара жоғалтылған өрнектерді қалпына келтіру;

түпнұсқа немесе соған жақын материалда суреттерді және сурет көшірмесін, муляждарды орындау;

эксперименталды консервациялы және қалпына келтіру жұмыстарын орындау.

155. Білуге тиіс:

пергаментті қосқанда барлық жеткізгіштерде мұрағат және кітапхана материалдарының түрлері, қасиеті және ескіру мәні;

материалдың қалпын және олардың бүлінуін диагностикалау тәсілдері;

қолжазбаларды, пергаменттерді, көркемдік түптеулерді, гравюраларды, мөрлерді қалпына келтірудің және консервациялаудың көне әдістері;

қалпына келтіруші картондардың, маталардың түрлері;

теңдессіз материалдарды ерекше күрделі қалпына келтіру және консервациялау кезінде қолданылатын желімдерді, желімдегіштерді, еріткіштерді, фиксактивтерді, зарарсыздандырғыштарды дайындаудың рецептурасы мен тәсілі.

156. Орта кәсіптік білім талап етіледі.

12. Декоративтік-көркемдік бояуларды қалпына келтіруші

Параграф 1. Декоративтік-көркемдік бояуларды қалпына

келтіруші, 3-разряд

157. Жұмыс сипаттамасы:

қарапайым сыртқы және ішкі декоративтік-көркемдік бояуларды қалпына келтіру;

әзірленген рецептура бойынша скальпельдер мен ерітінділердің көмегімен бояуларды жуу және қабаттап тазалау;

желінген жерлерін сылау және сырлау;

бояу қабатын реңдеу;

түпнұсқа тұсқағаздарды сақтап, ескі тұсқағаздарды жою;

тұсқағаздарды дайындау, желімдеу және ескі түрі бойынша қабырға жабыстыру.

158. Білуге тиіс:

декоративтік-көркемдік бояулар мен тұсқағаз жабындарын қалпына келтіруде қолданылатын негізгі материалдардың түрлері;

қолданылатын құралдардың түрлері және онымен жұмыс істеу ережесі;

әзірленген әдістеме бойынша ерітінді дайындадың тәсілдері;

бояу қабатын жуу және қабаттап тазалау технологиясының мәні;

оюдың геометриялық заттарын реңдеу және қайта жасау әдістемесі;

қабырғадан түпнұсқа тұсқағаз маталарын және тұсқағаздарды алу амалдары.

159. Жұмыс үлгілері:

1) жазық геометриялық заттардан жасалған оюлар – суретті қалпына келтіру;

2) тегіс беттер – әк құраммен, колер дайындамай, желімді майлы бояулармен қайта бояу.

Параграф 2. Декоративтік-көркемдік бояуларды қалпына келтіруші, 4-разряд
160. Жұмыс сипаттамасы:

күрделілігі орта сыртқы және ішкі декоративтік-көркемдік бояуларды қалпына келтіру;

бояу қабатынан қиын кететін ластануларды тазалау;

бетін бояу үшін сылау және сырлау;

шрифттен басқа трафаретті дайындамай бір-екі реңді трафаретті суреттерді толтыру;

жоғары білікті қалыпқа келтірушінің басшылығымен жоғары сапалы декоративтік-көркемдік бояудың бетін бағалы ағаштар, тастар, жібек және тағы баска тәрізді бояу;

топырақты нығайту.

161. Білуге тиіс:

декоративтік-көркемдік бояуларды қалпына келтіру және қайта жасау үшін қолданылатын материалдардың қасиеті;

желімдік, майлы, синтетикалық, темперлі және басқа да созылмалы негізде құрғақ пигменттерден бояулар дайындаудың ережесі;

трафареттер жасау, ескі қағаз тұсқағаздарды қалпына келтіру әдістемесі, нығайту элементтері бар бояу қабатын реңдеу технологиясының және күрделілігі орташа суреттің мәні.

162. Жұмыс үлгілері:

1) көлемді геометриялық заттардың ою-өрнектері – суретті қайта салу;

2) қабырғалар – өрнекті және маталы тұсқағаздармен, линкрустпен, маталармен, ескерткіш қабырғасынан алынған түпнұсқа тұсқағаздармен желімдеу.

Параграф 3. Декоративтік-көркемдік бояуларды қалпына келтіруші, 5-разряд
163. Жұмыс сипаттамасы:

күрделі сыртқы және ішкі декоративтік-көркемдік бояуларды қалпына келтіру;

бояу қабатын нығайту;

бояу қабатының бетінен зеңдер мен өңездерді жою;

мәрмәр және сүйек тәрізді «гризайль», декор типті жазбалар;

трафаретті көшіру және кесу;

төртеуден артық емес пигменттер болған кезде эскизді бояулар бойынша майларды, желімдерді, темперлі колерді дайындау;

колерді айқындау үшін зондаждау және қабатты тазалау жүргізу;

паспорттар үшін колерлер дайындау.

164. Білуге тиіс:

бояу қабатының бұзылу себептері және оны нығайту әдістемесі, зеңдер мен өңездерді жою;

топырақты нығайтудың маңызы және бояу қабатының негіздері;

күрделі суретті реңдеу және қайта салу технологиясының маңызы;

трафареттерді көшіру, жасау және оны кесу техникасы;

бетін ағаш, тас, мата тәрізді бояу технологиясының маңызы;

колерді таңдаудың тәсілдері.

165. Жұмыс үлгілері:

1) көлемді трактовкада жапырақтардан, бұтақтардан, гүлдерден жасалған өсімдік ою-өрнектері – қайта салу және реңдеу;

2) беті – ағаш, тас, жібек, барқыт тәрізді баяу;

3) беті – ескі үлгілері бойынша тушты бүркумен өңдеу;

4) қабырғалар – төсеммен, жібекпен, холстпен, мауытпен желімдеу.

Параграф 4. Декоративтік-көркемдік бояуларды қалпына келтіруші, 6-разряд

ерекше күрделі сыртқы және ішкі декоративтік-көркемдік бояуларды қалпына келтіру;

тұздарды еріткішпен және механикаландырған тәсілмен жою;

көне үлгілер, зондаждау нәтижелері, зерттеулер және колерлер дайындау бойынша пигменттер мен бояулардың барлық түрлерінен колерлер жасау.

167. Білуге тиіс:

колерлеу ерекшеліктерімен қолтаңбалар мен шрифттердің барлық түрлері;

қолтаңбалардың стильдік ерекшеліктері;

пигменттер мен бояуларды дайындаудың технологиялық маңызы;

олардың түссіздену себептері және оларды бұзылудан сақтау әдістері;

қалыпқа келтіру кезінде қолданылатын зарарсыздандырғыш құралдар мен нығайтушы құрамдардың түрлері;

калькирлеу және қолтаңбалардың қиыршықтау әдістемесі;

алтындау және лак бойынша блоктау технологиясының мәні;

реңдеудің түрлі түрі;

түс жасау ережесі және пигменттердің химиялық өзара әрекет етуін ескеріп, оларды араластыру амалдары.

168. Орта кәсіптік білім талап етіледі.