Тарату тораптарының релелік қОРҒанысы

 

57 

14.1  Электр  қозғалтқыштарын  фаза  арасындағы  ҚТ  және  асқын 

жүктелуден қорғау  

 

Статор орауыштарындағы фаза аралық ҚТ-да үлкен ҚТ тоқтары жүреді 

де  олар  зақымдалған  электр  қозғалтқыштарының  біршама  бұзылуына  алып 

келеді.  Сондықтан  да  электр  қозғалтқыштарының  фаза  аралық  РҚ  міндетті 

түрде болуы қажет. Асқын жүктелуі жиі болатын электр қозғалтқыштарында 

асқын  жүктелуден  РҚ  орнатылады,  олар  жұмыс  жасау  жағдайына  және 

электр  қозғалтқыштарының  қызметіне  байланысты  сигналға  әсер  ететіндей, 

жетек  механизмін  жеңілдететін  немесе  электр  қозғалтқышының  ажырауына 

жұмыс жасайды. 

Фазалар  арасындағы  ҚТ-дан  қорғаныс  электр  қозғалтқыштарының 

негізгі  РҚ,  және  де  оны  орнату  міндетті  болып  табылады.  Қуаты  5000  кВт 

дейінгі электр қозғалтқыштарының РҚ ретінде ҚТ-дан ПУЭ-ға сай МТҚ (тоқ 

үзіндісі)  қолданылады.  Қарапайым  тоқ  үзіндісі,  ажыратқыштың  жетегіне 

ендіріп  жасалған  тіке  қызметтегі  релемен  жасалады.  Қосымша  қызметтегі 

реле үзіндісі тәуелсіз тоқ релесімен жасалады, оның сұлбасы 14.1 және 14.2 

суреттерде  келтірілген.  Әсер  ету  тоғы  электр  қозғалтқышының  қосылу 

тоғынан реттелуі қажет. 

 

                                                  I

с.р

 = k

отс 

k

сх

 I

пуск

 / K

I

,                                       (14.1) 

 

          мұнда    k

cx

  –  сұлба  коэффициенті,  ол  14.1  және    14.2  суреттегі  сұлба 

үшін 

3

 тең;  

             I

пуск

 – электр қозғалтқышының қосылу тоғы;  

             k

отс

 – реттелу коэффициенті, оның шамасы: аралық реле арқылы 

жұмыс жасайтын іске қосылу уақыты 0,04 - 0,06 с, РТ-40 түріндегі реледе - 

1,8; тікелей қызметтегі және индукционды РТ-82 және РТ-84 түріндегі реледе 

– 2 тең деп алынады.  

 

Егер тоқ үзіндісінің іске қосылу тоғы электр қозғалтқышының қосылу 

тогынан  реттелсе,  онда  ол  ішкі  ҚТ  кезінде  электр  қозғалтқышы  торапқа 

жіберетін тоқтан да берік реттеледі. 

Қуаты  2000  кВт  дейінгі  электр  қозғалтқыштарының  тоқтық  РҚ-ын, 

әдетте  ең  қарапайым  және  арзан  бір  релелі  сұлба  (14.1  сурет)  бойынша 

жасайды. Бұл сұлбаның кемшілігі сезімталдығының төмендігінде. 

Сондықтан  да  қуаты  2000-5000    кВт  электр  қозғалтқышында  тоқ 

үзіндісі  екі  релелі  болып  жасалады.  Үзіндінің  екі  релелік  сұлбасын  қуаты 

2000  кВт  дейінгі  электр  қозғалтқыштарында  да  қолданады,  егер  электр 

қозғалтқышының  шықпаларындағы  екі  фазалы  ҚТ  кезіндегі  бір  релелі 

сұлбаның сезімталдығы екеуден аз болса (k

ч

 < 2). 

 

 

58 

 

 

 

а - тоқ тізбегі;  

б - тұрақты оперативті тоқ тізбегі. 

а - тоқ тізбегі; 

б - тұрақты оперативті тоқ тізбегі. 

14.1 - сурет-электр 

қозғалтқышының бір релелі 

тоқ үзіндісінің сұлбасы 

14.2 - сурет-электр 

қозғалтқышының екі релелі 

тоқ үзіндісінің сұлбасы 

 

Қуаты 5000 кВт және одан жоғары электр қозғалтқыштарында бойлық 

дифференциалды  РҚ  орнатылады.  Олар  электр  қозғалтқыштарының 

орауыштарындағы  және  шықпаларындағы  ҚТ-ға  сезімталдығы  тоқ  үзіндісі 

мен МТҚ қарағанда өте жоғары. Дифференциалды РҚ қуаты 5000 кВт дейінгі 

электр  қозғалтқыштарында,  егер  тоқ  үзіндісі  сезімталдық  шартын 

қанағаттандырмаса  ғана  қарастырылады.  Дифференциалды  РҚ  әдетте  РНТ-

565 түріндегі реле арқылы екі фазалы болып жасалады. РҚ іске қосылу тоғы 

электр қозғалтқышының I

нб

 қосылуынан реттелуі қажет деп кеңес етіледі: 

  

                                                   I

с.з 

= 2I

ном

.                                                 (14.2) 

 

Электр  қозғалтқыштарының  шықпаларындағы екі  фазалы ҚТ кезінде 

РҚ-тың  сезімталдық  коэффициенті  екіден  аз  болуы  керек.  Егер  балан  емес 

тоғынан  РНТ-565  релемен  реттелген  РҚ  қажетті  сезімталдықты  қамтамасыз 

ете алмаған жағдайда, тежегіші бар ДЗТ-11 түріндегі дифференциалды реле 

қолданылады.  Мұндай  РҚ-тар  АТД  5000-8000  кВт  түріндегі  асинхронды 

қозғалтқыштарда,  сонымен  бірге  қуаты  5000  кВт  жоғары  синхронды 

қозғалтқыштарда қолданылады. 

              Электр  қозғалтқыштарын  асқын  жүктелуден  қорғау. 

Электр 

қозғалтқыштарының  асқын  жүктелуі  қосылуы  созылып  кеткенде  және 

өзіндік қосылуда; келтірілген механизмдердің асқын жүктелуі кезінде пайда 

болады.  Электр  қозғалтқышының  қосылуы  мен  өзіндік  қосылуымен 

шартталатын асқын тоқтар қысқа уақыт аралығында болады және қалыпты 

айналу  жиілігіне  жеткенде  өзі  жойылады.  Электр  қозғалтқышының  тоғы 

біршама  жоғарылауы  фаза  үзілуі  кезінде  де  болады,  мысалы  электр 

қозғалтқыштарын  қорғайтын  сақтандырғыштардың  бірі  күйіп  кетсе. 

Номиналды 

жүктелуген 

электр 

қозғалтқышының 

сипаттамасына 

байланысты  фаза  үзілуі  кезіндегі  статор  тоғының  жоғарылауы  жобамен   

 

59 

(1,6  -  2,5)  I

ном

  құрайды.  Бұл  асқын  жүктелу  тұрақты  сипаттамада  болады. 

Және  де  электр  қозғалтқышының  механикалық  бұзылуымен  немесе  оны 

айналдыратын  механизмдермен  және  механизмнің  асқын  жүктелуімен 

шартталған  асқын  тоқтар  да  тұрақты  сипаттамада  болады.  Асқын 

тоқтардың  негізгі  қаупі  жекелеген  бөліктердің,  бірінші  кезекте 

орауыштардың 

температурасының 

жоғарылауы 

болып 

табылады. 

Температураның жоғарылауы орауыштардың ескіруін жылдамдатады және 

қозғалтқыштың қызмет ету мерзімін азайтады.  

Асқын  жүктелуден  РҚ  орнатудың  мәселесін  шешу  кезінде  және  оның 

қызметінің  сипатында  электр  қозғалтқышының  жұмыс  шартымен  нұсқау 

алынады,  ол  жетек  механизмінің  тұрақты  асқын  жүктелу  мүмкіндігімен 

есепке алынады: 

         а) 

технологиялық 

асқын 

жүктелуге 

ұшырамаған 

(мысалы, 

циркуляциялық,  қоректендіретін  насостар  және  т.б.)  және  қосылу  мен 

өзіндік 

қосылудың 

шарты 

ауыр 

емес 

механизмдердің 

электр 

қозғалтқыштарында, асқын жүктелуден РҚ орнатылмайды; 

         б)  технологиялық  асқын  жүктелуге  ұшыраған  (мысалы,  диірменнің, 

уатқыштың,  багерлік  насостардың  электр  қозғалтқыштарында  және  т.б.) 

электр қозғалтқыштарында, және де өзіндік қосылуы қамтамасыз етілмеген 

электр қозғалтқыштарында, асқын жүктелуден РҚ орнатылуы тиіс; 

          в) асқын жүктелуден қорғаныс ажыратылу қызметіне жұмыс жасайды, 

егер электр  қозғалтқышының  өзіндік  қосылуы қамтамасыз етілмесе немесе 

механизмнен электр қозғалтқышын өшірмей технологиялық асқын жүктелу 

алынбайтын болса; 

         г)  асқын  жүктелуден  қорғаныс  механизмнің  немесе  сигналдың 

жүктелуден  алынуына  жұмыс  жасайды,  егер  механизмнен  технологиялық 

асқын жүктелу автоматты түрде немесе қызметкерлер механизмді тоқтатпай 

қолдан алынса және электр қозғалтқыштары қызметкерлердің бақылауында 

болса; 

         д)  механизмнің  жұмысы  кезінде  алынып  тасталатын  асқын  жүктелуі 

бар  механизмдердің,  және  де  механизмі  тоқтатылмай  асқын  жүктелуі 

жойылмайтын электр қозғалтқыштарында уақыт ұстанымы аз.  

Электр  стансаларының  өзіндік  қажеттілігіне  жауапты  электр 

қозғалтқыштары  кезекші  қызметкерлердің  бақылауында  болған  жағдайда, 

жүктелуден РҚ-ты сигналға қызметтен орындауға болады. Технологиялық 

жүктелуге 

ұшыраған 

электр 

қозғалтқыштарының 

қорғанысы 

мүмкіндігінше  бір  жағынан  рұқсат  етілмейтін  жүктелуден,  ал  екінші 

жағынан алдыңғы жүктеме мен қоршаған ортаның температурасын есепке 

алып электр қозғалтқыштың асқын жүктемелік сипаттамасын пайдалану. 

 

60 

 

а, в - айнымалы тоқ тізбегі; б, г – уақыт ұстанымы тәуелді және тәуелсіз 

қорғаныс үшін айнымалы оперативті тоқ тізбегі. 

14. 2 сурет  - Электр қозғалтқыштарын асқын жүктелуден  

қорғаудың сұлбасы 

 

Тоқтық  реле  арқылы  асқын  жүктелуден  қорғаныс.

 

Электр 

қозғалтқыштарын  асқын  жүктелуден  қорғау  үшін  әдетте  тәуелділігі 

шектелген сипаттағы РТ-80 түріндегі реленің МТҚ немесе МТҚ тәуелсіз тоқ 

релесі және уақыт релесі қолданылады (14.3 сурет). 

Бір  релелік  орындалған  (14.2,  а,  б  сурет

) 

уақыт  ұстанымы  тәуелсіз 

максималды тоқтық РҚ жылу және атомдық электр стансаларының өзіндік 

қажеттілігіндегі  барлық  асинхронды  электр  қозғалтқыштарында,  ал 

өндірістік  орындарда  –  жауапкершілігі  бар  механизмдер  жетегі  болып 

табылатын барлық синхронды және асинхронды электр қозғалтқыштарында, 

және  де  қосылу  уақыты  12  -  13  с  жоғары  жауапкершілігі  жоқ  асинхронды 

электр қозғалтқыштарында қолданылады. 

 

Фаза  аралық  ҚТ-дан  РҚ  кезіндегі  қолданылатын  РТ-80  түріндегі 

тоқтық  реле  асқын  жүктелуден  де  қорғаныста  қолданылады.  Асқын  тоқтан 

РҚ ажыратуға емес сигналға қызмет етсе РТ-84 түріндегі реле қолданылады, 

олардағы  үзінді  мен  индукциялық  элементтердің  бөлек  контактілері  бар 

(14.2, в

, 

г сурет). 

 

Асқын жүктелуден МТҚ-ның іске қосылу тоғы электр қозғалтқыштың 

I

ном

–нан реттелу шартынан орнатылады: 

 

                                                     I

с.з

=k

отс

I

ном

/k

в

.

                                                                                   

(14.3) 

 

Асқын  жүктелуден  МТҚ-ның  қызмет  ету  уақыты  t

э.п

  электр 

қозғалтқышының  қосылу  уақытынан 

t

nycк

 

жоғары  болу  керек,  ал  өзіндік 

қосылуға қатысы бар электр қозғалтқыштарда өзіндік қосылудың уақытынан 

көп болуы қажет. 

 

Асинхронды  электр  қозғалтқыштың  қосылу  уақыты  әдетте  10-15  с 

құрайды. Сондықтан да РТ-80 түріндегі реленің сипаттамасы тәуелсіз бөлікте  

12-15  с  аз  болмауы  тиіс.  Тәуелсіз  сипаттамадағы  асқын  жүктелуден  РҚ-та 

уақыт ұстанымы 12-20 с болып қабылданады.  

 

 

 

61 

жүктеу 1,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: