Тақырып 13. Ішкіфирмалық есеп

1. 
   Шаруашылық есептің экономикалық мәні және ұстамдары
   
2. 
   Шаруашылық есептесудің жүйесі және нарықтық қатынастар жүйесі: өзара әрекет ету және өзара негіздемелік
   
3. 
   Ішкіфирмалық есеп: мәні және ұйымдастыру
   

1. 
   Шаруашылық есептің экономикалық мәні және ұстамдары
   

Шаруашылық есеп – кәсіпорын категориясы. Кәсіпорын сыртында шаруашылық есеп өзінің мәнін жоғалтады.

Шаруашылық есептің негізгі ұстанымдары мыналар:

• 
  шаруашылық ұйымдастырушылық – құқықтық формасын таңдаудағы қызмет ету бағдарламасын дайындаудағы, тауарды өткізу әдістері мен өткізу каналдарын анықтаудағы экономикалық дербестілігі;
  
• 
  өзін-өзі ақтайтындығы;
  
• 
  өзін-өзі қаржыландыруы;
  
• 
  жұмысшылардың және барлық кәсіпорынның өндіріс нәтижесіне материалдық қызығушылығы мен материалдық жауапкершілігі;
  
• 
  есеп, бақылау, талдау, үнемдеу мен ұқыптылық режимі.
  

Мүліктік дербестілігі бөлімшелерге өндіріс қорларының бір бөлігін бекіту арқылы қамтамасыз етіледі.

Экономикалық дербестілік ішкі фирмалық жоспарлы-есепті бағаны өнімдерге, қызметтерге, бөлімшелер арасында ішкі өзара есептесуге қажетті енгізу арқылы жүзеге асады.

Өзін-өзі қаржыландыру дербестілігі кәсіпорын деңгейінде қаржылық есептесу жүйелерін ұйымдастыру арқылы жүзеге асады. Ол үшін ішкі өндірістік экономикалық қатынастар шеңберінде ішкі фирмалық шаруашылық есепті орталық пайда болуы керек.

2. 
   Шаруашылық есептесудің жүйесі және нарықтық қатынастар жүйесі: өзара әрекет ету және өзара негіздемелік
   

Қазіргі этапта қозғалушы бастапқысы болып нарықтық экономикаға көшу болып табылады. Шаруашылық есеп және нарық бір-бірін толықтырушы.

Шаруашылық есепке нарықтық тыныс қарсы тұрады.

Шаруашылық есеп пен нарықтық қатынастар саласының қызметтерін анықтайтын спецификалық айырмашылықтары да бар.

Егерде шаруашылық есеп ең бірінші звено деңгейіндегі өндірістік қатынастар жүйесін, өндірісті таратылу, айырбас пен тұтынуды көрсетсе, ал нарық тек алмастыру процесінде тауардың айналым формаларын көрсетуді айқындайды. Сонымен қатар басқалай өндірістік қатынастар салаларымен байланысын теріс шығаруға болмайды. Нарықтағы экономикалық қатынастар өндірістік қатынастар жүйесінің астындағы жүйесін құрайды, себебі, айырбас болмаса өндірістің, тұтынудың жалғасы болмайды. Себебі, нарық негізінде төлем қабілеттілік сұраныс формасында қоғамдық тұтыну жатыр. Тек өндіріс қана нарыққа әсер етпейді, нарық өндіріске әсер етеді, сондықтан шаруашылық есеп пен нарық қарым-қатынаста қызмет етеді.

3. 
   Ішкіфирмалық есеп: мәні және ұйымдастыру
   

Ішкі фирмалық есепті негізгі мақсаты – бөлімшелердің өндірістік потенциалын пайдалануды жақсарту, қоғамдық еңбекті үнемдеу, өнімнің сапасын көтеріп, өзіндік құнын төмендету.

1. 
   жоспарлау;
   
2. 
   ішкі шаруашылық өндірістік және экономикалық қатынастар;
   
3. 
   шаруашылық қызметтің есебі, есеп тапсыруы және бақылауы;
   
4. 
   шаруашылық қызметті материалдық ынталандыру;
   
5. 
   еңбек ұжымының жауапкершілігі;
   
6. 
   шаруашылық қызмет нәтижесін бағалау.
   

1. 
   кәсіпорынның барлық бөлімшелерінде ішкі шаруашылық есепті енгізу;
   
2. 
   ұжымдық бөлімшелерге уақытында шаруашылық есепті тапсырмаларды жеткізу;
   
3. 
   бекітілген бірыңғай баға мен лимит бойынша бөлімшелерге материалдық құндылықты жіберу;
   
4. 
   шаруашылық есепті тапсырмалар бойынша көрсеткіштердің негізделуі, соның негізінде бөлімшелер өндірісінің жағдайына сәйкес норма мен нормативтер дайындау;
   
5. 
   шаруашылық есепті тапсырмалар дайындауда бөлімшелер басшыларының қатынасы;
   
6. 
   шығындар лимитін жоюға оперативті бақылау жүргізу;
   
7. 
   кәсіпорын мен әрбір бөлімшелер нәтижесін сипаттайтын және бөлімшелер қызметін ынталандырудың нақты негізін көрсететін бағалау көрсеткіштерін дайындау.