| Еңбекақыны төлеу қоры – бұл жұмыскер мен қызметкердің келісім-шартқа байланысты нақты атқарған жұмысы үшін төленетін натуралды құн, барлық еңбекақы төлемдерінің жиыны. Ол құрылымы бойынша әртүрлі элементтерден тұрады (Сурет 1).
Еңбекақы төлеу шығынының жоспарлық көлемі немесе еңбекақы төлеу қоры (ЕТҚ) әртүрлі біріктірілген немесе сараланған тәсілдермен анықталады. Біріктірілген жоспарлық еңбекақы төлеу қоры (ЕТҚжос) үш тәсілмен есептеледі.
1. Өнімнің (жұмыстың) бірлігіне шаққандағы еңбекақы нормативі (Неңб) негізінде:
ЕТҚжос = Неңб.ақы * Qi
мұндағы, Qi – натуралды (құнды) көрсеткіштегі жоспарланған өнім көлемі
2. Өнім көлемінің өсімінің әрбір пайызына шаққандағы еңбекақы қорының өсімінің нормативі негізінде:
ЕТҚжос = ЕТҚбаз + ЕТҚбаз (Неңб * Ө) / 100%
мұндағы, Ө - өнім көлемінің өсімі;
Неңб - өнім көлемінің өсімінің әрбір пайызына шаққандағы еңбекақы өсімінің нормативі.
3. Жұмыскердің саны (Жтізім) және қосымша мен төлемдерді қоса есептегендегі орташа жылдық еңбекақы (ЕТжыл) негізінде:
ЕТҚтөл = ЕТжыл * Сое
Еңбекақы қорын есептеу кезінде жоғарыда келтірілген ЕТҚ әдістері жалпы кәсіпорын немесе жұмыскердің жекелеген топтары мен категориясы бойынша қолданылады. Сараланған (деталданған) ЕТҚ-ның жоспарын есептеу цех бойынша өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың категориясы мен жалпы кәсіпорын бойынша жүргізіледі және ЕТҚ тарифтік, сағаттық, күндік және айлық есептері енгізіледі.
Тарифтік ЕТҚ кесімді-жұмыскер мен мерзімді-жұмыскердің еңбекақысынан тұрады. Кесімді бағалама бойынша жоспарланған жұмыс көлемі үшін кесімді-жұмыскердің ЕТҚ келесі формуламен есептеледі:
ЕТҚкес = Р * N * K
мұндағы, Р - өнім бірлігіне шаққандағы кесімді бағалама;
N – бағдарлама бойынша өндірілген өнім саны (көлемі);
К – жоспарлық тапсырманы орындау коэффициенті.
Тарифтік ставка бойынша атқарылған жұмыс мерзіміне шаққандағы мерзімді-жұмыскердің ЕТҚ келесі формуламен анықталады:
ЕТҚмер = Н * Тст * К
мұндағы, Н – жұмыс көлемі, норма – сағат;
Тст – атқарған жұмысы үшін орташа сағаттық тарифтік ставка;
К – жоспарлық тапсырманы орындау коэффициенті.
Жоспарлық ЕТҚ алу үшін тарифтік қорға сағаттық, күндік, айлық (жылдық) ЕТҚ-на кіретін қосымша төлемдер қосылады.
Сағаттық ЕТҚ тарифтік ЕТҚ мен нақты жұмыс істеген уақыты үшін қосымша төлемдерден тұрады, атап айтсақ, түнгі уақыт, зияндылық, еңбекақы төлеудің үдемелі жүйесі бойынша төленетін төлемдерден және сыйақылық мадақтаулардан құралады.
Күндік ЕТҚ сағаттық ЕТҚ мен ішкі ауысымдық үзілістермен байланысты қарастырылған төлемдерден тұрады. Мысалы, жасөспірімдерге (18 жасқа дейін) қысқартылған жұмыс күні үшін төлемдер.
Айлық (жылдық) ЕТҚ күндік ЕТҚ мен жұмыс емес күндері үшін төлемдерден (кезекті және қосымша демалыстық, мемлекеттік міндеттемелерді орындағыны үшін төлемдерден) тұрады. ЕТҚ-ның тарифтік сомасы мен оған қосымша төлемдер негізгі еңбекақы деп аталады.
Еңбекақы төлеу шығысының құрамына (немесе еңбекақы төлеу қорына) кәсіпорынның қаржыландыру көзіне тәуелсіз барлық шығыстары (заңға сәйкес жұмыс істемеген уақыты үшін еңбекақысы сақталған ақша сомасы; ынталандырулар мен орнын толтыру сомалары) жатады.
Кәсіпорының көптеген шығыстары не еңбекақы төлеу қорына, не әлеуметтік сипаттағы төлемдерге жатқызылмайды: іс-сапарлық шығыстар, кәсіби оқуға және жұмыскерге мәдени-тұрмыстық қызмет көрсетуге жұмсалған шығыстар, мемлекеттік әлеуметтік қорға міндетті аударымдар және т.б. кеткен шығыстар.
Еңбекақы төлеу қоры айға, тоқсанға және жылға анықталады. Жеке кәсіпорында еңбекақы төлеу қоры персоналдың жеке категориясы бойынша есептеледі. Өнеркәсіп пен материалдық өндірістің басқа да салаларында еңбекақы төлеу қорын категорияларға байланысты талдау кезінде жұмыскердің сағаттық, күндік және айлық еңбекақысын ерекшелеп көрсетеді. Осыған байланысты еңбекақы төлеудің орташа деңгейі уақыт бірлігіне сәйкес есептелуі мүмкін – орташа сағаттық, орташа күндік және орташа айлық еңбекақы.
Орташа сағаттық еңбекақы (ОСЕТж) жұмыскермен атқарылған адам-сағаттың (Тас), еңбекақы төлеудің сағаттық қорына (ЕТҚс) қатынасымен анықталады.
ОСЕТж = ЕТҚс / Тас
Орташа күндік еңбекақы (ОКЕТж) жұмыскердің адам-күн есебіндегі атқарылған уақыттың (Тжк), еңбекақы төлеудің күндік қорына қатынасы арқылы анықталады.
ОКЕТж = ЕТҚкүн / Т а. күн
Орташа күндік және орташа айлық еңбекақы арасындағы өзара байланысы келесі формуламен есептеледі:
ОКЕТж = ОСЕТж * t c * K 1
мұндағы, t c - жұмыс күнінің орташа ұзақтылығы, сағат;
Достарыңызбен бөлісу: | 
