Т.Қ. Қойбағарова, Р. А. Ельтинова

 
104 
Бақылаудың логикалық әдістерін жүзеге асыру үшін, логикалы - 
талдаулық міндеттер, ал бақылаудың жобалық әдістерін жүзеге асыру 
үшін жобалар тобы дайындалды. 
3.3.1. Кешенді бақылау жүйесінің ерекшеліктері 
Бір  ғана  тапсырма  бойынша  білімін,  іскерлігін  және  дағдысын 
тексеруге  бағдарланған  дәстүрлі  бақылаумен  салыстыратын  болсақ, 
ұсынылып  отырған  кешенді    жүйе  арнайы  тапсырмаларды 
пайдаланады,  олар,  біріншіден,  бірнеше  тесттер  бойынша  бақылауды 
жүзеге  асыруға  мүмкіндік  береді,  екіншіден,  жалпы  білім  беру 
дағдыларының  дамуын  бағалауға  мүкіндік  береді  (талдау,  синтез, 
жинақтап  қорыту,  салыстыру  және  т.б.).  Кешендік  бақылаудың 
пайдалы  жағы  оқушылардың  осы  не  басқа  бағдарламалық  ортада, 
мысалы,  мәтіндік  немесе  сызбалық  өңдегіште,  тек  қана  жинақталған 
әдістер  мен  тәсілдерін  бағалау  мүмкіндіктері  туып  қана  қоймай, 
күрделі  құжатты  дайындау  кезіндегі  ақпараттық  технологияларды 
игеру дәрежесін айқындауға да мүмкіндік туады. 
Арнайы  тапсырмаларға  логикалы  -  талдаулық  міндеттер  және 
жобалар  кіреді,  олардың  нұсқалары  осы  тарауда  берілген.  Осы 
тапсырмаларға келесі бағалауды беруге болады: 
- 
логикалы - талдаулық міндеттер  және жобалар толық түрдегі 
көріністі  бермейді  және  эталоны  болып  табылмайды,  келтірілген 
мысалдар  ретінде  қаралады,  оларды  оқытушы  өзінің  өмірлік 
көзқарасымен  және  біліміне,  оқушылардың  дайындықтарының 
деңгейіне, уақытша шектеуліктерге сәйкес өңдеуден өткізеді; 
- 
есептер  мен  жобалардың  үлгілері,  ұсынылған  материалдың 
негізінде  оқытушы  өздігінен  басқа  да  логикалы  -  талдаулық  есептер 
мен жобаларды әзірлей алатындай етіп таңдалынады; 
- 
есептер  мен  жобалар  «Информатика»  пәнінің  шеңберінде 
құрастырылған, яғни, мұнда интеграция пәнаралық және пәндік болып 
келеді. 
Логикалы  -  талдаулық  міндеттер  және  жобалар  бақылаудың 
басқа түрлерімен қатар пайдаланылады.  
Кешенді  бақылау  шеңберінде  жалпы  оқытудың  дағдылары  мен 
іскерліктерінің  дамуы  мен  қалыптасуы  бойынша  міндеттері 
органикалық (табиғи) түрде шешіледі. 
Көптеген күрделі мәселелерге міндеттер мен жобаларды әзірлеу, 
сонымен  қатар,  талдаудың  құралы  мен  нәтижелерді  бағалау  жатады. 
Пәнаралық интеграция алға қарай дамудың бағыты болып табылады. 
Құрамында  басқа  пән  саласының  білімдерін  пайдаланатын 
интегралдық міндеттер мен жобаларды жасау туралы сөз болып отыр. 

 
105 
Осындай  жүйені  пайдаланудың    мақсаттылығы  мен  негізділігі 
Санкт-Петербургтағы 
бизнес 
және 
құқық 
Академиясының 
гимназиясының 
базасындағы 
жоғарғы 
сыныптардың 
(10-11) 
экспериментінің нәтижесінде толық түрде  дәлелденді. 
3.4. Бақылау жұмысы 
Бақылау  жұмысы  оқытудың  ақыл-ойын,  қабілетін  жетілдіру, 
ұштау  мақсатында  олардың  білімі  мен  дағдысын  есепке  алудың, 
тексерудің  бір  түрі.  Оқыту  программасына  сай,  бақылау  жұмысы 
сынақ, емтихан ретінде өтіп, ауызша не жазбаша орындалады. 
Бақылау  жұмысы  барлық  пән  бойынша  күнделікті  сабақ 
процесінде,  тоқсандық,  жылдық,  курстық  қорытындыларда,  оқу 
орындарына  түсу,  оны  біріктіру  кезеңдерінде  жүргізіледі.  Бақылау 
жұмысы  кезінде  оқушыларға  сөздіктерді,  анықтамалық  кітаптарды 
пайдалануға  рұқсат  етіледі,  жұмыс  10-15  минуттан  1-4  сағатқа  дейін 
созылады,  емтихандық  бақылау  жұмыстарының  мазмұнын,  уақыт 
мөлшерін, оны өткізу мерзімдерін оқу министрлігі белгілеп отырады. 
Бақылау жұмысы жаттығу, лабораториялық жұмыстар, семинар, 
сұрақ-жауап,  диктант,  мазмұндама,  шығарма  түрінде  өтеді.  Жеке 
немесе  бір  топ  оқушыға  бақылау  жұмысы  бірнеше  нұсқада 
ұсынылады.  Бақылау  жұмысы  өздік  жұмыстың  жеке  түрі  болып 
табылады.  Олардың  ерекше  белгісі  –  оқушылардың  толығымен  өз 
беттілігі, ал ең басты міндеті – білім, іскерлікпен дағдыны тексеру. 
Мұғалімге  көмек  ретінде  оқушылардың  үлгерімін  бақылауға 
арналған  бір  қатар  көрнекіліктер  шығарылған.  Бұл  негізінен  мектеп 
информатика  курсының  тақырыптары  бойынша  белгілі  бір  түрде 
іріктелініп  алынған  есептер  жинағы.  Олар  фронтальді  жазбаша 
жұмыстарға  арналған,  бірақ  олар  оқушылардың  үлгерімін  жеке  және 
ауызша тексеру кезінде де пайдалануы мүмкін.  
Бақылау  жұмысында  оқушыларға  есептердің  бірнеше  нұсқасын 
береді. 2 нұсқадан тұратын тапсырманы, әдетте тақтаға жазады, ал 4 – 
6  нұсқаларын  жеке  карточкаларда  дайындайды.  Бақылау  жұмыстары 
қорытынды  болады,  оларды  үлкен  тақырыптар  бойынша  жүргізеді 
(тұтас  сабаққа  негізделген),  және  ағымдағы  материал  бойынша  есеп 
пен сұрақтан тұратын болады (сабақтың жартысына есептелген). Бұл 
бақылау  жұмыстарына  олардың  көмегімен  оқушылардың  оқытылған 
материалдың  мәнін  қаншалықты  түсінгендерін  тексеруге  болатын 
сұрақтар кіреді. 
Дәстүрлі бақылау жұмыстары оқытылатын тақырып бойынша 
орташа қиындықты 2-3 есептен тұрады. Сонымен қатар, бір – бірімен 
өзара  байланысқан  әрекеттердің  қатарын  орындауды  талап  ететін 

 
106 
есепті 
оқушы 
қандай 
себеппен 
орындалмағаны 
белгісіз 
болатындықтан  мұндай  жұмыстар  жиі  оқушылардың  білім  мен 
іскерлігінің  нақты  көлемін  толық  анықтауға  мүмкіндік  бермейді. 
Мұндай  есептерді  шешуді  тексеру  мұғалімнен  бір  талай  уақыт  пен 
еңбекті  талап  етеді.  Дәстүрлі  бақылау  жұмыстарының  белгіленген 
кемшіліктеріне  байланысты,  оқушылардың  білімдерін  бақылау  үшін 
тақырып пен бөлім материалын 70 – 80% ке дейін жеткізуге мүмкіндік 
беретін,  көлемі  бойынша  үлкен  емес  сұрақ  –  есептердің  жеткілікті 
санынан тұратын арнайы тапсырмаларды қолдану идеясы туындайды.  
Бақылауды есептеу міндеті оқыту нәтижелерін жүйелі анықтау 
арқылы  көрініс  тауып,  әр  оқушыға  қатысты  үлгерімін,  оқыту 
жұмыстарындағы  кемшіліктер  мен  жетістіктерді  ой  елегінен  өткізуге 
мүмкіндік  береді.  Бақылау  –  түзетушілік  және  диагностикалық 
міндеттері  сыныптың  дайындық  деңгейін,  оқушылардың  біліміндегі 
кемшіліктерден  туындайтын  тақырыптық  түрлі  сұрақтар  арасында 
оқыту  уақытын  бөлу,  оқыту  әдістемесіне  өзгерістер  енгізу  үшін 
«мұғалім  -  оқушың  орнына  кері  байланысын  қамтамасыз  етеді. 
Бақылаудың 
нәтижелері 
оқушыға 
оқушылардың 
білімдегі 
кемшіліктері  болдырмауға  бағыттауға  мүмкіндік  береді.  Сонымен 
бірге, оқытушы оқушылардың білімі мен дағдысын анықтайды. Олар 
өз  кезегінде  жаңа  оқу  материалдарын  игеруге  негіз  болады.  Тексеру 
оқушылардың  білім  нәтижелерінің  жағдайын  анықтап  қана  қоймай, 
білім  мен  біліктілігін,  кемшіліктер  мен  қателіктерін  ашып  көрсетуге 
міндетті. 
Бақылаудың  тәрбиелік  міндеті,  ағымдық  бақылау  оқу 
процесінде  тікелей  енгізіліп,  негізінен  оқу  дайындығындағы 
олқылықтарды  анықтап  оны  жоюға  бағыттайды,  оқушының  білімін 
тереңдету  мен  байытуға  қызмет  етеді.  Осы  бақылау  оқу 
материалының  шағын  бөлігін  оқытумен  бейнеленеді  және  тәртіп 
бойынша  әр  сабақта  орындалады.  Ағымдық  бақылаудың  нәтижесі 
бойынша  мұғалім  оқушылардың  келесі  оқу  материалын  толыққанды 
игеруге дайын ба деген мәселені шешуге тиісті. 
Ағымдық  тексерудің  тәрбиелік  маңызы,  оқушыларды  тәртіпке 
үйрену  сынып  және  үй  жұмыстарына  жауапкершілік  сезімін 
тәрбиелеу, жүйелі еңбекке үйретуі, білімдер мен біліктерді игеруге, өз 
бетімен жұмыс дағдысын қалыптастыруға көмектесуі арқылы көрініс 
табады.  Сонымен  бірге  ағымдық  тексеруге  оның  оқушыларға 
психологиялық әсерін де ескерту қажет. Дұрыс қойылған жағдайда ол 
оқушыларды  тікелей  сабаққа  оқу  еңбегіне  дұрыс  қарым  –  қатынасқа 
ынталандырылады.  Оқу  нәтижелерін  бағалаудың  да  үлкен  тәрбиелік 
маңызы  зор.  Оны  дұрыс  қолдану  арқылы  мұғалім  оқушының  өз