58
электрондық элементтерден (микросхемалардан) құрылған,
ақпаратты тек электр қорегі болғанда ғана сақтайтын жады; сол
себепті оны энергияға тәуелді жады деп атайды;
бұл жедел жады, себебі оған ақпаратты енгізу (жазу) және
шығару (оқу) уақыттары өте тез – микросекундттары құрайды;
сыртқы жадымен салыстырғанда көлемі шектеулі.
Энергияға тәуелді ішкі жадыны жедел жады немесе жедел
сақтау құрылғысы (ЖСҚ, ағылш. – Random Access Memory) деп
атайды.
Сол сияқты компьютерде ішкі жадының тағы да бір түрі –
тұрақты есте сақтау құрылғы (ТСҚ, ағылш. – Read Only Memory)
барын оқушыларға айта кеткен жөн. Зауытта жасалу кезінде ТСҚ-ның
ішіне жүктеуші – BIOS (Basic Input Output System), CMOS Setup
бағдарламалары және өзгертуге болмайтын әртүрлі тұрақтылар
«тігіледі». BIOS (аудармасы – негіздік енгізу-шығары жүйесі) – онда
операциялық жүйені, жадыны және ЭЕМ сыртқы құрылғыларды
тестілеуді жіберуші өзгертілмейтін бағдарламалар жазылады
Сонымен, ТСҚ-дағы ақпарат мазмұны тұрақты, электр
энергиясынан тәуелсіз, тек оқылуы мүмкін, ал жазу тек қана арнайы
жағдайда жасалады. Әдетте оның көлемі ЖСҚ-дан әлдеқайда аз.
Сыртқы жады. Сыртқы жадының сақтау құрылғыларында
тасымалдауыштардың екі: магниттік және оптикалық формалары
қолданылады. Магниттік дисілерге ақпаратты қайталап жаза беруге
болады, ал оптикалыққа – тек бір рет қана жазылады. Оптикалық
дискілерді – CD–ROM (Compact Disk Read Only Memory) – компакт-
дискілер деп атайды. Олар жазылған ақпаратты тек оқуға ғана және
ұзақ мерзімге сақтауға арналған. Сыртқы жадының физикалық
қасиеттері мынадай болады:
сыртқы жады электр энергиясынан тәуелсіз, себебі
компьютер қосылсын-қосылмасын, тасымалдаушы компьютерге
салынсын-салынбасын, оған жазылған ақпарат сақталып тұрады;
сыртқы жадының жылдамдығы ақырын – яғни, ішкі
жадымен салыстырғанда ақпаратты оқу/жазу жылдамдығы баяу
жұреді.
сыртқы жадыға сиятын ақпараттың көлемі үлкен, тіпті
тасымалдауыштарды ауыстыру мүмкіндігін ескерсек, шексіз деуге
болады.
Оқушылардың назарын терминологияны дәл қолдануға аудару
қажет. Дискілер – ақпаратты тасушылар. Оптикалық дискілер үшін,
ақпаратты тек қана CD–ROM-нан ғана оқи алатын, оптикалық
59
дискжетек қолданылады. Магниттік дискіге оқу/жазу құрылғысын –
магниттік дискіге жинақтауыш деп атайды.
Қатты магнитті дискідегі жинақтауыш (HDD – Hard Disk
Drive) немесе винчестер – жүйелік блокта кірістірілген, жұмыс
жасауға барлық қажет ақпаратты, атап айтқанда: операциялық
жүйелерді, бағдарламалар дестесін, сандық деректерді, мәтіндерді,
ойындарды және т.б. сақтау үшін арналған.
Енді – ақпараты ұйымдастыру принциптері туралы. Базалық
курсты игерген оқушылар мына қағидаларды білуге тиісті:
1) компьютер
деректердің
(өңделетін
ақпарат)
мына
формаларымен жұмыс жасайды: символдық, сандық, графикалық,
дыбыстық;
2) компьютер жадында кез келген ақпарат (оның ішінде
бағдарламаларда) екілік түрінде ұсынылады;
Тұжырымдалған қағидаларды оқушыларға осы тақырыпта
айтқан жөн, мына тақырыптада қайталанатын болады.
Компьютердің электрондық элементтері электр сигналдардын
жіберді және оларды түрлендіреді. Екілік символдар былай танылады:
егер, сигнал болса – бір, сигнал болмаса – нөль. Магниттік тасушыда
беттің магниттелген жері – бірге, магниттелмегені – нөльге сәйкес
келеді.
Ішкі жадының ұйымдастырылуы. Ішкі жадының ақпараттық
құрылымын екілік ұяшықтар тізбегі – биттер ретінде ұсыну керек.
Мұндай ұсыну схема түрінде 3.2-суретте бейнеленген.
3.2-сурет. Ішкі жадының құрылымы
Ішкі жадының биттік құрылымы, оның бірінші – дискіреттілік
қасиетін анықтайды. Уақыттың әр сәтінде, жадының әр биті екі
мәннің біреуін 0 немесе 1-ді, яғни бір бит ақпаратты сақтайды.
Компьютердің жұмысы барысында, бұл нөль және бірлер
ұяшықтарда, жанып-сөніп «жыпылықтайды». Оқушыларға мынадай
бейнелі образбен түсініруге болады: мысалы, компьютер жадын,
көпқабатты үйдің түнгі фасады түрінде елестетейік. Бір терезелерде
жарық бар, басқасында жоқ. Терезе – жадының биті. Жарығы бар
Байттардың
нөмірлері
Биттер
0
0
1
1
0
1
0
0
0
1
1
1
0
0
1
1
0
1
2
1
0
0
0
1
1
1
0
3
0
1
1
1
0
0
I
1
…
60
терезе – бір, жарығы жоқ – нөль. Егер, тұрғындар шамдарын тез-тез
жағып-өшіретін болса, онда үйдің фасады жұмыс істеп тұрған
компьютер жадына ұқсайтын болады.
Адрестеу – ішкі жадының екінші қасиеті. Биттер емес, жадының
қатар орналасқан 8 биті, яғни байттар адрестеледі. Байттың адресі –
оның жадыдағы реттік нөмірі. Мұнда, тағы да үймен ұқсастырайық:
пәтерлердің реттік нөмірі – оның адресі болады. Әйтсе де, жадыда
байт нөмірлері нөлден басталады. Жедел жадыдағы ақпаратқа
қатынасу адрес бойынша жүргізіледі: деректерді жедел жадыға жазу
үшін қандай байтқа енгізілетіні нұсқалады. Дәл солай, жадыдан оқу да
адрес бойынша іске асады. Процессордың жұмысы жедел жадымен
осылай жүреді. Үймен ұқсастықты жалғастырсақ: керекті пәтерге хат
жазу немесе бару үшін оның адресін білу керек.
Сонымен, ішкі жадының ақпараттық құрылымы – биттік-
байттық. Оның көлемі әдетте килобайт, мегабайтпен көрсетіледі.
Сыртқы жадының ұйымдастырылуы. Сыртқы жады
құрылғыларында ақпарат файлмен ұйымдастырылады. Файл – сыртқы
жадының ең кіші бірлігі. Оқушыларға бұл ұғымды кітапқа
ұқсастырып түсіндіруге болады. Мысалы, файл – аты аталған
кітаптың ең кіші бөлімі.
Файл (file – қапшық, десте) – белгілі бір атпен, өңдеуге
логикалық байланыспен магниттік дискіде жазылған біртектес
ақпарат (мәтін, бейнелеу, бағдарлама, бейнефильм, т.б.) жиынын
айтады.
Файлда сақталған ақпаратта бит, байттан тұрады. Әйтсе де, ішкі
жадыдан айрмасы дискілерде байттар адрестелмейді. Сондықтан
сыртқы тасушыда керекті ақпаратты табу үшін файлдың аты
нұсқалуы керек.
Винчестердің құрылымы: герметикалық корпустың ішінде бір
осьте қабатпен орналасқан бірнеше қатты магниттік дискілердің
дестесінен тұрады. Олар өте үлкен жылдамдықпен айналады. Ақпарат
дискінің екі бетіне де (орысш. – поверхность) жазылады.
Дискінің әр беті (магнитті беттер) концентрлі жолдарға,
оның әрқайсысы секторларға, ал секторлар «торшаларға», байттарға
бөлінеді.
Бір дискідегі барлық секторлардың көлемі бекітілген болады. Әр
дискіге жақындатылған магнитті бас тиектер көмегімен ақпаратты
оқу/жазу үрдісі бір уақытта дестенің барлық дискілерімен қатар
орындалады. Деректерді дискіден оқу және жазу жұмыстарының
барлығы толық секторлармен орындалады.
Достарыңызбен бөлісу: |
