Сынып жетекшісі, оның міндеттері мен жұмысының ерекшелігі

Педагогикалық және психологиялық тақырыптарға сай ата-аналарға түрлі әңгімелер және дәрістер өткізіледі. Олардың мазмұны ата-аналардың білім дәрежесіне, тілектері мен мүдделеріне сай болуы тиіс. Әсіресе, мектеп жайлы газет және журнал беттерінде жарияланған озат тәжірибелерге әңгімелерден дәрістерге үлкен мән беріліп, оның күн тәртібіндегі өзекті мәселе екендігі ата-аналар арасында дұрыс насихатталуы керек.

Әңгімелер мен дәрістердің мазмұны балалардың жас және дербес ерекшеліктеріне сай баяндалуы қажет.

Жоғары сынып оқушыларымен өткізілетін тәрбие жұмысы мазмұнының өзіндік ерекшеліктері бар. Оқушылар ғылым негіздерін игереді, адамгершілік, еңбек тәжірибесінің барысында, олардың көзкарастары қалыптасады, қоғамдық пайдалы және өнімді еңбекке тікелей қатысады, өзінің сүйген мамандығын таңдау үшін мамандардан тұжырымды кеңестер алады. Демек, өмірге, еңбекке, өзін-өзі даярлауға бет бұрады.

Тәрбие жұмыстарының осындай басты мәселелерін еске алып, мектеп мұғалімдері, ауыл шаруашылық мамандары, инженерлер, дәрігерлер, заң қызметкерлері балалардың ата-аналарымен әңгімелер өткізеді, дәрістер оқиды.

Ата-аналар үшін мұндай ағартушылық жұмыс алдын-ала белгіленген бағдарлама бойынша, негізінде әрбір ата-аналар жиналысының бастапқы бөлімінде белгілі бір мамандарды немесе озық мұғалімдерді шақыру барысында жүргізіледі.

Отбасы тәрбиесінің басты мәселелері жайлы пікір алысу негізінде параллельді сыныптарды қатыстыру барысында ата-аналармен конференциялар өткізіледі. Копференцияға жұртшылық және еңбек ұжымдарының уәкілдері де қатыса алады. Конференцияда талқыланатын тақырыптар күні бұрын ұсынылады. Мысалы: «Балаларды тәрбиелеуде мектеп пен отбасының ынтымақтастығы», «Отбасындағы тәрбиеде жұртшылықтың ролі». Сонымен бірге кейбір отбасында бала тәрбиесі жайлы тәжірибелер еске алынып, конференцияларда ата-аналардың: «Үйге берілген оқу тапсырмасын орындауда мен балама қалай көмектесем», «Біздің отбасындағы еңбек тәрбиесі», «Отбасында бала бос уақытын қалай пайдалану керек» сияқты баяндамалары тыңдалады.

Әдетте конференцияны мектеп басшыларының біреуі немесе ата-аналар комитетінің төрағасы я болмаса озат мұғалім ашады. Содан кейін баяндамалар талқыланып кең түрде пікір алысу болады. Конференция өз жұмысын қысқа әдістемелік кепілдеме қабылдаумен аяқтайды.

Конференция кезінде көрме ұйымдастырылып, отбасылық тәрбие тақырыптарына түрлі экспонаттарды көрсетуге болады. Олар ата-аналардың үлгі істері, отбасылық тәрбие жайлы педагогикалық әдебиеттер, олардың тізімі,

оқушылардың отбасындағы күн режімі, отбасы тәрбиесі туралы жасалған баяндамалардың текістісі, теле және кинофильмдердің тізімі т.б. Конференция соңында бала тәрбиесіне байланысты фильм көрсету т.б.

Ата-аналар лекторийлері. Бұлар мектептердің, балалар бақшаларының мәдени сарайлары мен үйлерінің жанынан ұйымдастырылады. Лекторий жұмысы бір немесе екі жылға жоспарланып, онда арнаулы бағдарлама бойынша ата-аналар үшін дәрістер оқылады.

Обылыстық мұғалімдер білімін жетілдіру институттары мен обылыстық педагогикалық білім қоғамы лекторийлердің бағдарламасын жасап, өздерінің біріккен кеңесінің мәжілісіндс бекітеді. Мысалы, мынадай тақырыптарды ұсынуға болады:

1. Қоғамдык және отбасылық тәрбие, олардың бірлігі;

2. Балалар мен жеткіншектерді еңбекке даярлауда, сүйген мамандығын саналылықпен таңдауда өнеркәсіп, ауыл шаруашылық өндірістерінің тәрбиелік ролі.

3. Жыныс тәрбиесі, жастарды некелік-жанұялық өмірге дайындау.
Ата-аналарға, жұртшылыққа жүйелі педагогикалық білім беретін ата-аналар университеттері және халық университеттерінің жанынан педагогикалық факультеттер ұйымдастырылады. Университеттерде оқу мерзімі екі жыл. Оку сабақ кестесі бойынша жүргізіледі. Университетке түсетін адамдар мектеп жанындағы ата-аналар комитеті арқылы қабылданады. Университетке түскендер педагогика, балалар психологиясы, жас ерекшелік физиологиясы, мектеп гигиенасы мәселедерінен және халықаралық жағдайдан, өнер, медицина, құқық және заң тақырыптарынан дәрістер тыңдайды, семинарларға қатысады, рефераттар жазады.

Университетті тыңдаушылар бірінші оқу жылының аяғында сынақтар, ал екінші оқу жылының соңында емтихан тапсырады. Университетті бітіргендерге куәлік беріледі.

Мектеп тәжірибесінде озық ойлы шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалімдер ата-аналармен жұмыс істеу барысында жоғарыда аталған дәстүрлі формалардан басқа бейдәстүр формаларында қолданады. Дегенмен де мектеп пен отбасылық өзара қарым-қатынасының нәтижелі болуы көбінесе педагогикалық тұрғыдан дұрыс таңдалған қарым-қатынас пен өзара әрекет формасына байланысты. Олардың негізіне міндетті түрде 5 жағдайды ескеру қажет.

1 –Оқушыға қатысты жағымды қарым-қатынастың болуы. Мұндай жағдай, тіпті қиын оқушыға да қатысты болуы шарт.

2.Мұғалімдердің ата-аналар тарапынан болатын кеңестеріне өте мұкият назар аударуы.

3.Оқушы тұлғасында пайда болған жағымсыз құбылыстың себебін бірлесіп анықтау, талдау және оны жоюдың тәсілін бірге қарастыру.

4.Оқушы тұлғасына немесе сынып ұжымына нәтижелі әсер етудің формалары мен тәрбиелік ортасын табуда бірлесе іс-қимыл көрсету.

5.Мұғалімдердің ата-аналарымен қарым-қатынасында педагогикалық тактының, этиканың қатаң сақталуы.

Олай болса, мұғалімдермен, сынып жетекшісі және ата-аналардың өзара жағымды қарым- қатынасын ұйымдастыруға сай жоғарыда аталған 5 жағдайдың межеге айналуы, бала тәрбиесіндегі олардың өзара тәрбиелік-ұйымдастырушылық әрекетін біртіндеп жоғары деңгейде нәтижелі болуға септігін тигізеді.

Ата-аналармен қарым-қатынастың иновациялық формалары мен әдістері.

Жас ұрпақ тәрбиесі адамзаттың мәңгілік тақырыбы. Ұлттың бүгінгі де болашағы да тәрбиелі ұрпаққа байланысты. «Бір баланы адам етіп өсіргенше, бір шахар абат болады» дейді екен көне шығыстың даналығы. Осы салыстырудың өзі-ақ баланың ойын мәніндегі адам болып қалыптасуы қыруар уакыт пен тер төгетін, зор еңбектің қажет ететін ауқымы кең, жауапкершілігі мол жұмыс екенін ұктырса керек.

Ұлы Абай «Адам ата-анадан туғанда есті болмайды: естіп, көріп, ұстап, тартып ескерсе, дүниедегі жақсы жаманды таниды- дағы, сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді болады» десе, француз педагогы Жан Жак Руссо «Бала туғанда ақ қағаздай болып туады, оның үстіне симайды қалай салсаң, қағаз бетіне солай түседі, бала тәрбиесі сол сияқты, өзің қалай тәрбиелесең, ол солай тәрбиеленеді», деген екен.

Болашақ қоғам мүддесі үшін еңбектене білетін рухани ойлау дәрежесі биік, отан сүйгіш, еңбекқор, ізденімпаз, қабілетті адамды тәрбиелеу-мектеп пен ата-ана, әлеуметтік орта бірлесіп жұмыс істегенде ғана үйлесімін табады.

Мектептегі тәрбие жұмысының нәтижелілігінің бір ұшы ата-аналармен, қоғамдастықпен мектептің бірлескен әрекетінде екені ешуақытта күмән туғызбайды. Бала тәрбиесі мен дамуындағы басты рол атқарушы отбасы. Оның өмірінің басым бөлігі отбасында өтеді. Сондықтан бала мектеп табалдырығын аттағанға дейінгі оның алғашқы ұстазы ата-анасы. Отбасы мектеппен бірлесіп оқу-тәрбие үрдісінің табысты не табыссыз болуын анықтайтын тәрбиелеуші ортаның факторларының маңызды кешенін туғызады. Мектеп пен отбасының ынтымақтастығын жүзеге асыруда сынып жетекшісі негізгі рөл аткарады. Сынып жетекшінің жұмысынан отбасы мектептегі оқу -тәрбие үрдісінің мәні мен маңызын, ұстанатын бағыттарын түсінеді әрі оған қатысады. Педагогика практикасында оқушылар ата-аналармен мектеп пен сынып жетекшісінің жұмысының 5 түрлі қызмсетін анықталған.

Олар:

Ата-аналарды оқу-тәрбие үрдісіне төмендегідей әрекеттер арқылы тартады:

• 
  балалар мен олардың ата аналарының шығармашылығының күні;
  
• 
  ашык сабақтар мен сыныптан тыс іс-шаралар;
  
• 
  мектеп пен сыныптың материалдық-техникалық базасын күшейту және сыныптан тыс іс-шаралар ұйымдастыруға көмек көрсету;
  
• 
  шефтік көмек;
  
• 
  ата-аналардың мектеп кеңесі жұмысына қатысуы;
  

• 
  тәрбиенің жекелеген мәселелері бойынша ата-аналарға арналған
  

• 
  ата аналар университеттері;
  
• 
  қызығушылықтары негізінде ата-аналар лекторийлері: дарынды балалар, қиын балалар, педагогикалық кәсіпті таңдаған балалар, түрлі үйірмелерге қатысатын балалардың ата-аналары үшін деп бөліп өткізуге болады;
  
• 
  Сыныптық ағарту жұмыстыры тәрбие міндеттеріне байланысты, оқушылар мен сынып ұжымын жүйелі зерттеу бойынша; Оны түрлі формада мәселелік конференциялар, жеке және топтық кеңтер беру түрінде өткізуге болады.
  
• 
  Психологиялық, педагогикалық, медициналық, заң туралы кеңестер;
  
• 
  тренингтер;
  
• 
  Ата -аналарға армаам эдебиеі гергс шолу, кормесін ұйымдастыру және окырмандар конференциясын өткізу.
  

Оның формалары:

- сынып жетекшісі ұйымдастырған сабақтан тыс барлық әрекетке қағыс (жорық, серуен, саяхат, жөндеу жұмыстары, сенбіліктер, турнирлер):

- жалпы мектептік дәстүрлі іс-шараларды ұйымдастыруға ата-аналарды қатыстыру (түлектер кештері туристердің мектептік слеті, мектеп бітіру кештері, ардагерлермен кездесу және т.б.);

• 
  республика және оның шегінен тыс алыс жорықтарға шығуды немесе дайындалуды ата-аналармен бірге жүргізу;
  
• 
  оқырмандар конференциясы;
  

4-кызметі. Жекелеген оқушылардың отбасындағы тәрбиеге түзету жұмыстарын жүргізу. Алдымен отбасы тәрбиесін жүргізу бойынша психологиялық-педагогикалық кеңестер мен көмектер беру. Көп көңілді отбасындағы жиі кикілжің нәтижесінде психологиялық ахуалы және қиын бала өсіп келе жатқан отбасына бөлу керек.

5-қызметі. Ата-аналар белсенділері мен ата-аналардың қоғамдық ұйымдардың өзара әркет ету.

Сынып жетекшінің ата-аналармен жұмысының табысты не табыссыз болуы оның таңдаған ұстанымына, қарым-қатынас стиліне, педагогикалық шеберлігі мен кәсіби құзырлығына байланысты болатынын ұмытпау керек.

Тәрбие, әрине, сабақ берумен ғана шектелмейді. Ол сабақтан тыс уақытта да жалғастырылады және тереңдетіле түседі. Оқыту процесінде тәрбиенің күрделі де көп қырлы міндеттерін толық көлемде жүзеге асыру мүмкін емес. Сабақтан тыс жүргізілетін әр түрлі тәрбиелік іс-әрекет қажет. Ол әдетте сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыс болып бөлінеді. Сыныптан тыс жұмысқа мектеп оқушыларымен сабақтан тыс кезде жүргізетін тәрбие және білім беру сипатында ұйымдастырылған, әрі мақсатты бағыты бар сабақтар жатады. Бұл сабақтар тәрбие берудің жалпы жүйесінің ажырамас бөлігін құрайды. Олар жан-жақты дамытуға, бос уақытты ақылға қонымды ұйымдастыруға септігін тигізеді.

Н.К.Крупская мектептен тыс жұмыс жөніндегі кеңесте сөйлеген сөзінде: «коммунистік тәрбие белгілі бір сағаттарда жүргізіліп қана қоймайды. Балалардың бар өмірін олардан нағыз коммунистерді өсіру үшін бағыттау қажет»-дейді. Тәрбие беруде каникул да, демалыс күндері де болмайтыны белгілі. Ол барлық уакытта және барлық жерде жүзеге асырылады. Оны белгілі бір сағатпен, сабақпен шектеуге болмайды. Оқушылардың санасы мен мінез-құлқын қалыптастыруға, олардың сезімдерін дамытуға деген бейтарап уакыт жоқ.

Сыныптан тыс жұмыстың өзіндік ерекшелігі. Оқыту сабақтарына қарағанда сыныптан тыс жұмыс ерікті негізде өткізіледі. Оның бірінші ерекшелігі, міне, осында. Оқушылар ынта мен бейімділіктеріне байланысты өз беттерімен әр түрлі үйірмелерге жазылады, сабақтан тыс уақытта өз қалаулары бойынша көп болып және жеке атқаратын жұмыстарға қатысады. Демек, еріктілік, ең алдымен сыныптан тыс сабақ түрлерін еркін таңдап алуды білдіреді. Педагогтар және оқушылар ұжымдарының міндеті-сыныптан тыс жұмысқа оқушылардың ешқайсысын қалдырмай, түгел тарту. Мұны, әрине, ешқандай мәжбүрлеусіз, атқару керек. Бірақ, оқыту сабақтарынан соң балалардың өз бетімен кетуіне жол беруге болмайды.

Сыныптан тыс жұмысты ұйымдастырудың екінші ерекшелігі, оның міндетті программалар көлемімен байланысты болмайтындығында. Оның мазмұны мен формасы негізінен алғанда оқушылардың ынталары мен талап-тілектеріне, жергілікті жағдайларға байланысты болады. Пәндік және басқа үйірмелердің программалары шамалық, бағдарлық күйде болады. Осы программалардың және әдістемелік нұсқаулардың негізінде үйірмелердің жетекшілері нақты жағдайларды және оқушылардың ықылас қалауын ескере отырып жұмыс жоспарын жасайды. Бұл сыныптан тыс жұмыстың мазмұны анағұрлым икемді, мектеп оқушыларының ынтасы мен тілек-талаптарына сай келетіндей етуге мүмкіндік береді. Оның үшінші ерекшелігі, жас шамасы әр түрлі окушыларды қамтитындығында. Мектеп хорының немесе әркестірінің және спорт ұжымдарының жас шамалары әр түрлі болып келетін құрамы сыныптан тыс жұмысты ұйымдастыруға және өткізугс кедергі бола алмайды. Керісінше. әр түрлі сыныптардың оқушыларын біріктіре отырып, сыныптан тыс бүкіл мектеп ұжымының топтаса түсуіне себепші болады. Әр түрлі сыныптардың оқушыларын біріктіретін үйірмелерде ересектеу балалардың өзінен кішілерге қамқорлық жасауларына, жолдастық өзара көмекті өрістетуге жақсы жағдай туғызылады.

Сыныптан тыс жұмыстың төртінші ерекшелігі, онда өз бетімен айналысудың басым болуынан көрінеді. Үйірмелерде, спорт ұжымдарында, көркем өнерпаздар ұжымдарында балалардың өз беттерімен жұмыс істеулеріне кең мүмкіндіктер беріледі. Оны әрине, педагогтар бағыттап отырды, бірақ оқыту сабақтарынан ерекшелігі оны негізінен мектеп оқушыларының өздері ұйымдастырады. Сыныптан тыс және мектептен тыс сабақтарға басшылық жасау инициативалығы мен дербестікті дамытумен үйлестіріледі. Оқушы ересектеу болған сайын оның инициативалылығы мен дербестігі толығырақ жан-жақты көрініс береді. Олар әр түрлі үйірмелерге, клуб типтес бірлестіктерге қатысушылар ролінде ғана емес, сабақтан тыс істерді ұйымдастырушылар ролінде де көзге түседі. Жоғары сыныптағы оқушылардың бастауыш және орта сыныптардың оқушыларын біріктіретін үйірмелерге және студияларға жетекшілік етуі де жиі кездеседі.

Қазіргі жағдайдағы сыныптан тыс тәрбие жұмысының бесінші ерекшелігінің мәні ондағы қоғамдық пайдалы іс-әрекеттің сыбағалы салмағының артқандығында. Егер біраз уақыт бұрын сыныптан тыс жұмыста өзара сөйлесу және көңіл көтеру формалары басым болып келсе, қазір ол қоғамға пайдасы мол бағытка ие болып келеді. Соның нәтижесіндс ол мектеп оқушыларына, әсіресе жоғары сыныптарда, кәсіптік бадар берудің өте маңызды да ықпалды құралы ретінде көрініп отыр. Оның алтыншы ерекшелігі-формалар мен әдістердің сан алуандығы. Сыныптан тыс сабақтардың барлық формалары мен әдістерін санап шығу ете қиын және мүмкінде емес. Ең алдымен өнерпаздар клудтарын және ғылыми қоғамдарды құруды көрсеткен жөн. Қоғамға пайдалы іс-әрекеттерді ұйымдастырудың формалары алуан түрлі бола түсті.

Өкінішке орай, сыныптан тыс жұмысты ұйымдастыруда әлі де болса айтарлықтай кемшіліктер кездеседі. Кейбір мектептер үшін бұл жұмыстық жеке бағыттарын ғана дамыту тән болып отыр. Мәселен, кейде педагогтар мен оқушылар ұжымдары өз күш-жігерін дене тәрбиесін немесе эстетикалық тәрбиені ұйымдастыруға ғана бағыттайды. Енді біреулерінде еңбекке тәрбиелеуге, ғылыми-техникалық шығарманы дамытуға ғана баса назар аударылады. Көплексті түрде тәрбиелеу балалардың жан-жақты дамуын талап етеді. Сыныптан тыс жұмыстың бір бағытын арттыру оқушылардың ынтасы мен бейімділіктерінің жан-жақты дамуын тежейді, баяулатады. Педагогтар ұжымдарының кезек күттірмейтін міндеттерінің бірі-мектеп ұжымдары іс-әрекеттерінің барлық негізгі бағыттарын дамытуды қамтамасыз ететін жүйе құру.

Кейде сыныптан тыс жұмысқа оқушылардың барлығы емес, актив қана тартылады. Басқалары ең алдымен қиын мінезді балалар, сабақтан тыс уақытта

ұйымдастырылған әсер ету өрісінен тыс қалады. Ал алдыңғы қатарлы мектептердің тәжірибесі болса, мұндай балаларды сыныптан тыс қызықты жұмысқа тартудың оларды қайта тәрбиелеуте, сабақтан тыс уакытта бірлескен ұжымдық іс-әрекетке деген ынтаны арттыруға көмектеседі. Тәрбиені комплексті түрде жүргізуді жүзеге асыру оқушылардың ешқайсысын қалдырмай, бәрін сынып жұмысының түрімен қамтуды көздейді.

Қазіргі жагдайдағы сыныптан тыс жұмыстың жетінші ерекшелігі- оның бұқаралығы. Ол табиғатты, техниканы, өнерлі сүйетін жеке балаларлы ғана емес, барлық оқушыларды қамтиды. Оның бұқаралық формалары топтық және жеке дара сабақтармен толыктырылып отырады.

Сыныптан тыс жұмысты ұйымдастыруға қойылатын негізгі талаптар.

Сыныптан тыс сабақтардын тәрбиелік құндылығы, олардың тиімділігі көбіне бір қатар талаптарды сақтауга байланысты. Ең алдымен олардың коммунистік нысаналылығы мен саяси бағыттылығын камтамасыз етудің маңызы зор. Бұл талапты сыныптан тыс жұмыстың формалары мен әдістерін таңдаған кезде, оны жоспарлау және ұйымдастыру процесінде, қорытынды шығарган кезде сақтау қажет.

Сыныптан тыс жұмысқа қойылатын талаптардың ен маныздыларының бірі- оның өмірі мен, коммунистік құрылыс практикасымен тыгыз байланыстылығы. Кез келген үйірменің, ғылыми қоғамының жұмысы айнала қоршаған өмірмен танысуга және оны гүлдендіруге белсене қатысуға себепші болуы тиіс.

Сыныптан тыс сабақтардың мазмұны мен ұйымдастырылуын мектептің оқу-тәрбие міндеттеріне бағындыру қажет. Үйірмелік және бұқаралық сыныптан тыс жұмыс үшін жалпы білімді және политехникалық дүниетанымды кеңейтуге, адамгершілік және еңбек тәрбиесін беруге, саяси сананы, эстетикалық талғамды және дене қуатын дамытуға септігін тигізетін материал іріктеудің маңызы үлкен.

Сыныптан тыс сабақтарды ұйымдастыруға қойылатын маңызды талап -олардың қолдан келерліктей, шама жетерліктей болуы. Шама жетпейтін сабақтар қажетті нәтиже бере алмайды. Олар оқушылар үшін қызыкты емсс, оларды еліктірмейді. Олардың бастауыш сыныптарда қолдан келерліктей болуын қамтамасыз ету ерекше қажет. Бұл сыныптардағы үйірмелік және бұқаралық жұмыстарда әр түрлі ойындар және бұқаралық жұмыстарда әр түрлі ойындар мен ересектер, романтика элементтері үлкен орын алады. Мұнда қарапайым қол жұмысымен айналысу, сыныппен немесе оқушылардың топтарымен жүргізілетін жалпылама жұмыс формалары мен әдістерінің оқушылардың даму деңгейіне сәйкес келуі - педагогикалық талаптардың бірі.

Акырында, сыныптан тыс сабақтарды ұйымдастыруға қойылатын талаптардың бірі-олардың алуан түрлі және жаңа болуы. Оқушылардың бір сарынды, біркелкілік пен іш пыстыратын іске төзбейтіні белгілі. Олар бір сарынды сабақтарға ынта көрсетпейді. Оларға қатыспайды, оларды өткізген кезде тәртіп бұзады. Оқушылар үйірме сабақтарына, ертеңгіліктерге, оқушылар

конференциясына ықыласпен барулары үшін онда тартымдылық, алуан түрлілік, жаңалык болуы керек.

Сынып жетекшісі- оқушылардың сыныптағы тәрбиесін

ұйымдастырушысы. Сыныптағы тәрбие жұмысын барлық мұғалімдер жүргізеді. Оның негізгі ұйымдастырушысы - сынып жетекшісі. Ол сыныптың оқушылар ұжымын топтастырады және тәрбиелейді, мұғалімдердің немесе оқушылардың ата-аналарының және жұртшылық өкілдерінің тәрбиелік күш-жігерін біріктіреді. Мұның өзінде ол осыны сынып ұжымының ерекшеліктерін және тәрбиеленушілердін жеке-дара ерекшеліктерін, олардың дамуы мен тәрбиелік деңгейін есепке ала отырып істей алады.

Сынып жетекшісінің негізгі қызметі-оқушылар ұжымын ұйымдастыру мен тәрбиелеу, оқушыларды сыныптан тыс тәрбиелік іс-әрекеттің әралуан түріне тарту. Оның назары, әрине сыныптағы оқу жұмысын ұйымдастыру, білім сапасын арттыру мәселелеріне де ауып отырады. Бірақ оларды шешуге ол ең алдымен тәрбиеші ретінде қарайды және бұл үшін тәрбиенің әр түрлі формалары мен әдістерін пайдаланады. Бастауыш ұжымын ұйымдастыра және топтастыра отырып, сынып жетекшісі сабақтан тыс іс-әрекет процесінде бүкіл мектептік ұжыммен және оқушылардың басқа да бірлестіктерімен оның дұрыс өзара әрекеттесуін қамтамасыз етеді.

Сынып жетекшісінің тәрбиелік іс-әрекетінің негізгі бөлімдері мыналар болып табылады: оқушыларды зерттеп білу, сыныпта оқушылар ұжымын ұйымдастыру және тәрбиелеу, білім сапасын арттыру және тәртіпті нығайту, сабақтан тыс (сыныптан тыс) жұмысты, қоғамға пайдалы әр түрлі іс-әрекеттерді ұйымдастыру және өткізу, мұғалімнің тәрбиелік іс-әрекеттерін үйлестіру, ата-аналармен, жұртшылық ұйымдары өкілдерімен тұрақты байланыс, оларды балаларды тәрбиелеуге тарту. Осы бөлімдер жинақтала келіп сынып жетекшісінің тәрбиелік іс-әрекетінің жүйесін құрайды. Осылардың біреуінің өзін алып тастаса, жұмыс жүйесі бұзылады. Мәселен, егер сынып жетекшісі оқушыларды күн сайын зерттеп біліп тұрмаса, оқушылар ұжымын тәрбиелеу мен ұйымдастыру міндетін ойдағъдай шешу оның қолынан келмейді. Сынып ұжымдарын топтастырмайынша, сынып тәрбие жұмысын ұйымдастыру тіпті мүмкін емес. Отбасы мен ата-аналар талаптарының бірлігіне қол жетпейді. Жалпыға бірдей орта білім беру жағдайында сынып жетекшісі жұмысының жүйесінде оқушыларды кәсіптік саналылықпен таңдауға, материалдық өндіріс саласында белсене еңбек етуге әзірлеу ерекше үлкен орын алады.

Сыныптан тыс жәнс мектептен тыс тәрбие жұмысын ұйымдастырушысы. Мектептерде сыныптан тыс тәрбие жұмыстарының ақымының кеңейуі жәнс тәрбиені мектептен тыс жерлерде де жүргізу қажеттілігі сыныптан тыс және мектептен тыс тәрбие жұмысын ұйымдастырушының қызмет орнын өндіруді талап етті. Оның іс-әрекетінде ұйымдастырушылық, әдістемелік және әкімшілік қызметтері табиғи үйлесіп жатады.

Ол ең алдымен, сабақтан тыс тәрбие жұмысын жоспарлайды және ескереді, жалпы мектеп көлемінде «Сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыс» бөлімін әзірлейді және безендіреді. Мектеп директорымен және оның оқу-тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасарымен тізе қоса отырып ұйымдастырушы алдыңғы оқу жылындағы тәрбиенің негізгі міндеттерін анықтайды, оқушылар тартылып, айналысатын іс-әрекеттердің түрлерін қарастырады және мектеп көлеміндегі негізгі тәрбиелік шараларды белгілейді. Бұдан бұлай ұйымдастырушы жоспардың қалай орындалатынын қадағалайды, тәрбие жұмысының нәтижелерін ескеріп отырады.

Ұйымдастырушы жұмысындағы бағыттардың бірі-сынып жетекшілерінің және мұғалімдердің тәрбиелік іс-әрекетін үйлестіру, оларға әдістемелік көмек көрсету. Ол сыныптан тыс жұмыстың формалары мен әдістерін таңдауға жәрдемдеседі, мұғалімдердің күш-жігерін біріктіреді, олардың тәрбиелік іс-әрекеттеріне бағыт береді. Мектеп директорының тапсыруы бойынша ұйымдастырушы сынып жетекшілерінің жоспарларын қарап, бекітеді. Оған әдетте сынып жетекшілерінің әдістемелік бірлестігіне басшылық жасау, олардың педагогтық шеберліктерін арттыруына көмектесу де жүктеледі. Осы мақсатпен ұйымдастырушы тәжірбие алмасуды жүргізеді, педагогикалық әдебиеттегі жаңалыктарды ұсынады, тәрбие мәселелері жөніндегі мейлінше қызықты кітаптарды талқылауды жүргізіп отырады. Мектеп директорымен және директордың оқу-тәрбие жұмысының орынбасарымен бірге ұйымдастырушы сыныптан тыс жұмысты өткізуге барлық мұғалімдерді және мектептің басқа да қызметкерлерін (ұзартылған күн топтарының тәрбиешілерін, мектеп кітапханашысын, дәрігерді) тартады. Сыныптан тыс жұмыс (коғамдық-саяси, туристік-өлкетану немесе спорттық жұмыс) бөлімдерінің бірін ұйымдастырушының өзі басқарғаны жақсы. Мұндай жағдайда ол мектепте және одан тыс жерде сыныптан тыс тәрбие жұмысын ұйымдастыруға күштірек әсер ете алады.

Ұйымдастырушы өз қызметін тәрбие жұмысын жүргізумен ғана шектейді де оқу процесінен босатылады деп ойлауға болмайды. Оқытудың тәрбиелік ролін арттыру – оның міндеттерінін бірі. Ол басқа мұғалімдердің сабақтарына жүйелі түрде қатысып отырады. Мұндай қатысу ең алдымен тәрбиелік мақсатта жүреді. Ұйымдастырушы мұғалімнің тәрбие міндегтерін қалай шешетінімен, бұл үшін қандай формалар және әдістер қолданатынымен, оқушылар ұжымына қалайша сүйенетінімен танысады. Бұл озат мұғалімдердің тәжірибелерін қорытып-талдауға және таратуға, жұмысты жаңадан бастағандарға мүмкіндік береді.

Ұйымдастырушының іс-әрекет міндегі тағы бір бағыт - оқушылардың тұратын жерлерінде тәрбиелеу. Бұл үшін мектептердің кіші аудандарында бар тәрбиелік мүмкіндіктерді пайдаланудың маңызы үлкен (мәдени ағарту, мектептен тыс мекемелермен, кәсіпорындары және мекемелердің қоғамдық ұйымдарымен, тұрғын үй коммуналдык бөлім жанындағы ата-аналар активімен т.б. байланыс орнату). Соңғы уақыттарда сенбі және жексенбі күнгі клубтар кең етек жайып келеді. Олар жұртшылыктың белсене қатысуымен балалар тұратын жерлерде ұйымдастырылады. Ұымдастырушы оларға экскурсияларды және туристік жорыктарды, әр түрлі мәдени көпшілік шараларды өткізуге көмектесе алады.

Ұйымдастырушының мектеп, отбасы. жұртшылық, өндіріс ұжымдарының тәрбиелік күш-жігерін тұтастыруды қамтамассыз етудегі ролі ерекше зор. Ол нақты жағдайларды есепке ала отырып, ата-аналар жиналыстары, оқушылар мен жас жұмысшылардың бірлескен еңбек істері, оқушылардың өндіріс озаттарымен кездесулері, ата-аналарды үйірмелерге, секцияларға, өнерпаздар клубтарына жетекшілік етуге тарту сияқты формалар мен әдісті шығармашылықпен пайдаланады, кәсіпорындардағы отбасыға және мектепке көмек көрсету және мектеп кіші ауданындағы тәрбие жұмысы тұрақты байланыста болады. Балаларды тәрбиелеуде бірлескен жұмыстың табысты болуы ата-аналардың, ата-аналар комитеттері, мектепке көмек көрсету, көне тұратын жерінде көмек көрсету мүшелерінің педагогикалық мәдениетін көтеруге көп байланысты. Сондыктан да сыныптан тыс мектептен тыс тәрбие жұмысын ұйымдастырушылардың іс-әрекеттерінде педагогикалық бітімдерді насихаттау ерекше үлкен орын алады. Бұл жұмысты ол мектептен тыс мекемелермен, кәсіпорындары және мекемелердің қоғамдық ұйымдарымен тығыз байланыса отырып өткізеді.

Өндірістік ұжымдар ұйымдастырушыға оқушыларға кәсіптік бағдар беру жөніндегі жұмыста, олардың кэсіптік таңдауына, әр түрлі кәсіптерге арналған тақырыптың кештер, өндірістік экскурсиялар өткізуге айтарлыктай көмектерін көрсете алады.

Баланың сыныптан тыс кітап оқуын ұйымдастырудағы ата-ана ролі.

«Кітапсыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ» дегендей, кітаптың білімдік, тәрбиелік мәнін, мақсатын сөзбен айтып жеткізу қиын. Кітаптың адам өмірінде атқаратын қызметі ұшаң теңіз. Балалық шақта кітап адамға катты әсер етеді.

« Талап қыл, артық білуге, артық ғылым кітапта Ерінбей оқып білуге» -деп Абай Құнанбаев артық білгің келсе кітаптан ізде, ерінбей кітап оқы деген кеңес береді.

Көркем тілмен түсінікті жазылған кітаптар, балаларды өздері көрмеген алыс жерлерге жетелеп алып барады.

Ондагы адамдар өмірімен таныстырады. Балалар кітап ішіндегі кейіпкерлермен бірге жүріп, асқан ерліктер жасайды, солармен бірге қуанады, солармен бірге қайғырады.

Кітап балалардың ой-өрісін кеңейтеді, ойлау қабілетінің артуына, тілінің дамуына көмектеседі.

Міне, сондықтан отбасындағы бала тәрбиесінс қойылатын талаптың бірі-үйде баланың кітап оқуына көңіл бөлу. Әр отбасы баланың кітапка деген ынтасы ертеден баулып, кітапты сүюге тәрбиелеп отыруы қажет. Ол үшін баланың мектепке баруын күтпей, оның кітапка деген ынтасын мектепке дейінгі кезеңнен бастап-ақ тәрбиелеген жөн.

Кітап оқудың тәртібі.

Ата-аналар баласының білгісі келгенінің бәрін мектептен біледі деп есептеп, бәрін мектеп міндетіне артып қоюы дұрыс емес. Кітапты оқыған бала білімді, мәдениетті болады. Шығарма, мазмұндаманы қиналмай жаза біледі. Кітап оқуға дағдыланбаған баланың сабақ үлгерімі де нашар болады. Ата-ана баласының үйде кітап оқуын қадағалауға міндетті. Кітап оқу, оқушылардың өз кейіпкерлеріне еліктеу сезімін оятады. Оқылған қызықты кітаптардың әсерімен сабақты жаксы оқи бастайды.

Баланы қалай кітапқа қызықтыруға болады?

Ата-ана бір қызық әңгімені айтып келе жатып кенеттен тоқтап, ар жағын айтпай қояды. Бала әңгіменің соңы немен бітетіндігін білуге ынтығады. Сол кезде ата-анасы мына кітапты оқы, сонда білесің деп, кейін әңгіме аяғы немен аяқталғанын сұрап, баласымен әңгімелескені дұрыс.

Ал кітапты оқуға ынталанбаған балаларға «Балдырған» журналының тіркендісін беріп, жұмбақ жасыртып, оның шешуін өзі айтса, мақал-мәтелдер жаттауды тапсыруға болады. Оқыған кітаптары жайлы әңгімелесіп отыру да, баланың кітап оқуына үлкен әсер етеді. Баланың мектептен тыс уақытта кітап оқуын белгілі жүйеге келтіріп, бақылап отыру оның дүние тануына, мектептегі алған білімін кеңейтуіне, мәдениетті саналы болуына көмектеседі. Олай болса, кітап әрбір үйде міндетті түрде болып, бала тәрбиелеуге көмекші болуы керек.

Қазір мектеп жасына дейінгі балаларға арналған көркем суреттері бар ұсақ әңгіме, ертегі, такпақ кітапшалар көп. Сол кітапшаларды сатып әперіп, ондағы көркем суреттермен таныстырып, қысқа тақырыптарды жаттату керек. Сурет бойынша сөйлетіп, дауыстап беру керек. Бала мектепке келіп, оқушы болған соң, оның өміріне көп өзгеріс ене бастайды.

Міне, бұл кезде мектептен тыс оқуын мұғалім баскарады. Ол белгілі бір жоспар бойынша жүргізіліп отырады. Бірақ мұғалімге, ата-аналарға қарағанда, оқушылар бос уақыттарында қанша, немесе қалай оқитындарын бақылау әлдеқайда қиынырақ. Егер сыныптан тыс оқу тек мектеп күшімен ғана жүргізілсе, бұл жұмыс сынар жақтылыққа ұшырауы сөзсіз.

Бастауыш сынып оқушылары қолына түскен кітаптарды ешбір талғаусыз оқи беруі мүмкін. Ол өзінің жас шамасына сай болмағандықтан түсінбейді. Егер ата-анасы балаға күші жетпейтіндей түсініксіз кітапты оқы деп ұсынса, ол бала біраз оқып, түсінбеген соң кітапты жауып тастайды. Енді оның басқа кітап оқуға көңілі соқпайды. Сондықтан, ата-аналар сыныптан тыс оқитын кітаптар тізімін мұғаліммен алуға болады. Балаға кітап оқуда ата-ана тарапынан жүргізілетін жұмыстардың түрлері төмендегідей болуға тиісті.

1. Ата-аналар баланың мектеп кітапханасынан кітап алып оқып, мерзімінде ауыстырып отыруын бақылау керек.

2. Балаға кітапты дауыстап, сөздерін атесіз оқыту, түсінгенін сұрап отыру жөн.

3. Ата-ана баласының кітап оқуына қажетті жағдай жасап, үйде оқитын кітаптарын жинақтайтын шкаф, немесе кітап сөресі болуын ескергені дұрыс.
Ата-аналармен жұмысты ұйымдастыру еркешеліктері

Мектептегі тәрбие жұмысының нәтижелігінің бір ұшы ата-аналармен, қоғамдастыпен мектептің бірлескен әркетінде екені еш уақытта күмән туғңызбайды. Бала тәрбиесі мен дамуындағы басты рөл атқарушы отбасы. Бала өмірінің басым бөлігі отбасында өтеді. Сондықтан бала мектеп табалдырығын аттанғанға дейінгі оның алғашқы ұстазы – ата-анасы. Мектеп пен отбасының ынтымақтастығын жүзеге асыруда сынып жетекшісі негізгі рөл атқарады. Сынып жетекшісінің жұмысынан отбасы мектептегі оқу-тәрбие үрдісінің мәні маңызын, ұстанатын бағыттарын түсінеді әрі оған қатысады.

Педагогика практикасында оқушылар ата-аналармен мектеп пен сынып жетекшісінің жұмысының бірнеше түрлі қызметтері бар.

1-кезең: Ата-аналарды оқу-тәрбие үрдісінің мазмұнымен әдістемесімен таныстырады. Сынып жетекшісі өзінің педагогикалық ұстанымдарымен таныстырады. Өзінің болашақта жүргізетін жұмыстарының бағдарламасымен, мақсат- міндеттерімен және тәрбис жұмысының жоспарымен таныстырады. кезекті мәселелерді бірігіп талқылайды.

2-кезең: Ата-аналармен педагогикалық- психологиялық ағарту жұмысын ұйымдастыру. Оны келесі әрекеттер арқылы іске асырады.

- тәрбиенің жекелеген мәселелері бойынша ата-аналарға арналған мектептік, сынынты конференциялар ұйымдастыру;

- қызығушылық негізінде ата-аналар лекторийлері (дарынды балалар қиын балалар, кәсіпті таңдаған балалар, үйір, қат, балалар)

- сыныптық ағарту жұмыстары тәрбис міндеттеріне байланысты (заң, жеке, топтық жұмыстар) оқушылар мен сынып ұжымын жүйелі зерттеу бойынша.

Ата-анатар сауалнамаларына тоқталу. Ата-аналардан II тоқсан соңында 3 түрлі сұраққа жауап алдым.

1.Балаңыздың бойынан мектепке келгеннен кейін қандай өзгсрістер байқадыңыз?

2. Мұғалімнің және ата-ананың тарапыпан қандай көмек керек?

3. Ата-аналар жиналысына қандай тақырыптар ұсынасыз?

3-сұраққа байланысты "Баланың темпераментіне байланысты жаңа психологиялық тәрбиелеу әдістері" тақырыбына қазір ізденіс үстінде.

Әр жиналыстан немесе жыл аяғында ата-аналардан әртүрлі сауалнамаларды алып қорытамын, әрі келер жылғы ата-аналар жиналысын жоспарлаймын.

Әр жиналыс сайын кері байланыс парағы таратылып отырады. Бұл жұмыстан мем өзім жоспарлап өткізген жиналыстың бағасын білем және ұсыныстарды есксріп келесі жиналыста талдап түсіндіруге тырысамын. Суретке психологиялық талдау. 1-сынып оқушйларын бақылап зерттеу мақсатында ата-аналар мен балаларға жанұясы туралы сурет салу тапсырылды. Әр батаның отбасыңдағы орны жәнс ахуалы жайлы суретке қарап анықтауға болады.

Мысалы:

Жеңісбек Айгерім жанүясын биіктен көргісі келеді. Ойлау қабілеті өте жақсы, өздеріне сенімді. Өзімен інісін жоғары деңгейге қояды. Үйінде сәл жылулық жетіспейді. Қалиева Назеркенің жанұясында бір-бірімен әңгімелесу, араласу өте аз.

Бала сола болса деп армандап салған. Жанұяда әркім өзімен-өзі өмір сүреді. Назерке мен ешкім ашық жарқын әңгімелеспейді.

- психологиялық, педагогикалық, медациналық, заң туралы кеңестер.

Заң:

Ата-аналарға құқктық білім беру негізінде өткізілген жиналыста ата-аналар үш топқа бөліңді. Осы топқа мынадай үлгідегі тапсырмалар берілді:

ә) Өз балаңыздың құқығы бұзылған кезі болды ма? Сіздің әрекетіңіз, т.б

б) Ата-ананың бала алдында міндеті қандай?

Сіз қалай орындап жүрсіз?

Осы тапсырмалар төңірегінде ата-аналар ой бөлісті. пікір алмасты. Пікірталас соңында заңгер ата-аналардың және сынып жетекшісінің қорытынды сөзі айтылды.

- принциптер

- ата-аналарға арналған әдебиеттерге шолу, көрме ұйымдастыру, оқырмандар конференциясын өткізу.

3-кезең: Ата-аналарды балалармсн бірлесксн әрекетке тарту. Формалары:

- сынып жетекшісі ұйымдастырған сабақтан тыс барлық әрекетке қатысу (жорық, серуен, саяхат жөндеу жұмыстарын, сенбіліктер, турнирлер)

- жалпы мектептік дәстүрлі іс-шараларды ұйымдастыруға ата-аналарды қатыстыру (сыныптағы іс-шараларға қатысу және ата-аналар арасында әр түрлі жарыстар ұйымдастыру)

- әртүрлі жорықтарға шығуды немесе дайындалуды ата-аналармен бірге жүргізу.

- отбасылық ойын байқаулары

- оқырмандар конференциясы (ата-аналар жиналысының хаттамасына тоқталу)

- жекелеген оқушылардың отбасындағы тәрбие түзету жұмыстарын жүргізу. Алдымен отбасы тәрбиесін жүргізу бойынша психологиялық-педагогикалық кеңестер мен көмектер беру. Көп көңілді отбасындағы жиі кикілжің нәтижесінде психологиялық ахуалы ауыр және қиын бала өсіп келе жатқан отбасына бөлу керек.

Осы арада өзімнің ата-аналар жиналысында таныстыруды қалай ұйымдастыратыныма тоқтала кетсем. Ата-аналар әртүрлі қиындьгларды біріктіру арқылы жұптарын табады. Әркім өз жұбын таныстырады. Таныстыру әр түрлі формада: өлең, эссе, суретін салу, әнгіме жазу, т.б. осылай танысу ата-аналарды жақындастыра отырып ұйымшылдығын арттыруға кеп көмегін тигізетініне көзім жетті. Сол секілді әр жиналыстың басында өткен жиналыс пен соңғы жиналыс аралығында өз отбасында қандай елеулі, қуанышты оқиғалар болғанын әңгімелейді. Бұл әрекет ата-аналардың бір-бірінің қуанышына ортақтасуға, жақындастыруға және ынтымақтастығын арттыруға арналады.

Ұзын сонар баяндама оқып тыңдау сияқты ата-аналар жиын өткізудің ескі формасын осы сияқты жұмыстармен алмастырып түрлендіруге болады. Ата-ана мен оқушы арасындағы хаттар баланыстар жолы оқушылар бастауыш сыныпты аяқтар кезде жүргізілген мына іс-шара балалардың ата-ана сенімін ақтауға, оларды ұялтпауға жетелейтін әңгіме немесе үлкен сенім мектебі болды ғой деп ойлаймын.

4-сыныпты бітірер кезде оқушылар ата-аналарын алыста деп елестете отырып хат жазады. Хаттар ата-аналар жиналысыңда оқылады. Осы хатқа ата-аналар тарапынан жауап жиылып жиналыста, балалар арасында оқылады.

Сынып жетекшісі отбасы салыстырмалы түрдс тәрбиенің тыйым институты, ал ата-аналардың тәрбислік күш-қуаты мен мүмкіндіпнің әртүрлі деңгейде болатынын ескеруі тиіс.