|
 Сәттілік!!! 1-билет доктринаÑ?òò³ë³ê!!! 1-áèëåò äîêòðèíà3)
«Ресей империясының қазақ даласындағы әкімшілік реформалары көшпелі шаруашылықтың
құлдырауына алып келді» деген пікір бар. Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем
дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз.
1882 жылы Дала генерал – губернаторлығы құрылды . Оның құрамына Қазақстаннын Акмола ,Семей ,
Жетісу облыстары түгел кірді . Жана аумақтық құрылымнын орталыгы Омбы қаласында болды Орал
және Торғай облыстары тікелей Ішкі істер министрлiгiне бағындырылды . Көп жылға созылган
талқылаудан кейін Ресей императоры ІІІ Александр 1886 жылы Түркістан өлкесін басқару туралы
жарлыққа қол қойды . Жана Ереже бойынша Түркістан генерал – губернаторлыгынын қурамына
Сырдария , Фергана және Самаркан облыстары енді .Кейiн оган Жетісу облысы косылды . Түркістан
генерал – губернаторлыгынын орталыгы Ташкент каласы болды . XIX гасырдын 80 90 –
жылдарындагы әкiмшiлiк реформалар Қазақстанда отаршылдык билiктiн рөлін күшейтті . Генерал –
губерторларга шексiз өкілеттік билік берiлдi.1867-1868 жылдардағы реформалар бүкіл Қазақстанды
тұнғыш рет тугел камтыды . Онда үш генерал – губернаторлык әкімшілік құрылды . Әрбір генерал –
губернаторлық облыстарға бөлінді . Мәселен , Орынбор генерал – губернаторлығы – Орал және Торғай
облыстарын ,Батыс Сібір генерал – губернаторлыгы – Ақмола және Семей облыстарын , ал Түркістан
генерал – губернаторлығы – Жетісу және Сырдария облыстарын камтыды . Сонгы екі облыстын
кұрамына казақ жерінің едәуір үлкен бөлігі , сондай – ак қырғыз және өзбек жерлерiнiң бiр бөлiгi
ендi.Қазақтардың қоныстанған жерлерi мемлекет меншiгi саналды . Ол жерлер қазақтарга қоғамдық
пайдалану құқығы негiзiнде ғана берiлдi . Жана реформа бойынша ормандар да мемлекет меншiгi деп
жарияланды . Қазақтарга жерлерiн Ресейдің еуропалық бөлiгiнен коныс аударып келген орыс
шаруаларына белгiлi бiр мелшерде жалға беруiне рұқсат етiлдi . Ал мұнын өзі олардын ежелден келе
жаткан атамекенiнен айырылып , өздерiнiн жерсiз калуына алып барып соқтырды . Көшпелi қазақтар
бiрқатар борыштар атқаруға , атап айтканда , олар көпірлер мен жолдарды тегін жендеп туруға
мiндеттi болды. Дала тұрғындары осы кезден бастап науқас адамдар жататын және iссапарға келген
шенеунiктер тоқтайтын киiз үйлер бөлiп тұруға міндеттелiндi.Қазақтарга оларды отын – сумен және
шенеунiктердi жолға мiнетiн ат – көлiкпен камтамасыз ету де жүктелді . Қазақтар міндетті әскери
борыш ѳтеуден босатылды . Баска сосло виеге өтетіндерге бес жылға дейін мемлекеттік
мiндеткерліктерден босатуға уәде берiлдi . Мұнымен патша үкіметі көшпелілердi шаруаларга
айналдыруды көздедi .М.М. Сперанский Орта жүздегі хандық билікті жоятын жана зандар жиынтығын
жасап шығаруға тиiс болды . Ол бұрынғы декабрист Г.С. Батеньковпен бірге занның алғашқы нұсқасын
жазды.1822 жылы 22 маусымда патша « Сібір қырғыздары туралы жарғыны бекітті . Жарғы деп
аталатын бұл заннын максаты Қазақстанның солтүстік шығысындағы әкiмшiлiк , сот және саяси
басқаруды түбірімен өзгерту болды.Жарғыда қазақтардың дәстүрлі малшаруашылығын біржолата
күйрету үшін оларды отырықшылыққа көшіру жолдары қарастырыла бастады . Бұл үшін жарғыда
отырықшы тұрмысқа көшкен қазақтарға 15 десятина жер бөліп беруге рұқсат берілетіндігі айтылды .
Мал жайылымының өрістерін тарылта түскен мұның өзі қазақ қоғамын малшаруашылығымен
айналысудан бас тартуға еріксіз мәжбүрлейтін отаршылдық шара болатын.Жарғы бойынша Сібір екі
бөлікке : орталығы Тобольск болып табылатын Батыс Сібірге және орталығы Иркутск болып
табылатын Шығыс Сiбiрге бөлінді . Батыс Сібірге Тобыл және Томск губерниялары және Омбы облысы
кiрдi ; ал қазақтардын Орта жүз аудандары бұрын Сібір қазақтарынын округi деп аталатын Омбы
облысынын кұрамына енді . Жарғы бойынша қазақтардын бұл аймағы iшкi және сырткы ок ругтерге
бөлінді . Булар – Қарқаралы , Көкшетау ( 1824 ж . ) , Баянауыл ( 1826 ж . ) , Аягөз ( 1831 ж . ) , Акмола (
1832 ж . ) , Үшбұлак ( 1833 ж . ) ,Аманкарагай ( 1834 ж . ) және кейiнiректе құрылған Көкпекті , Құсмұрын,
Алатау округтерi болатын. Орта жүзде жүргізілген реформадан кейін патша өкіметі Кіші жүзде хандык
билiктi жоюды қолға алды . 1824 жылы Орынбор қырғыздары туралы жарғы » кабылданды . Бұл занды
жасауға кедергі болмауы үшін Кіші жүздің соңғы ханы Шерғазы Орынборға шақырылып ,сонда елге
жiберiлмей калдырылды . Отаршыл билік Кіші жүзде хандық билік кайта жанданбауы үшін оны үш
бөлікке белiп жiберді : 1 ) батыс белiктi Елек , Темір өзендері бойындағы және Арал теңізінің батыс
жағындағы аймақтағы қазақтар құрады ; 2 ) орта бөлiктi Тобыл , Тоғызаяк , Аят өзендерінің басындағы
батыс аймакты мекендейтіндер құрады ; 3 )шығыс белiктi Сыр бойын және солтүстік шығыс жағын
жайлаған қазақтар құрады . Осы үш бөліктің әрқайсысын билеуге шегаралык өкімет орындары
тағайындаған султан – әкімдер қойылды.
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Достарыңызбен бөлісу: |
|
|
