Семей мемлекеттік педагогикалыќ институты

БАРЛЫҒЫ

1. 
   Абайдың оқу, білім-ғылым тақырыбындағы өлеңдері. Абайдың ағартушылық қызметі.
   
2. 
   Абай шығармаларындағы адамгершілік тақырыбы.
   
3. 
   Абайдың Толық адам туралы ілімі
   
4. 
   Абайдың Әбдірахманға арналған өлеңдерінің тағлымы.
   
5. 
   Қазақ поэзиясына Абайдың тұңғыш табиғат лирикасын енгізуі.
   
6. 
   Абайдың суреткерлік шеберлігі.
   
7. 
   Абайдың махаббат лирикасының ұлттық поэзиямызда алатын орны.
   
8. 
   Ақынның қазақ поэзиясына енгізген жаңалықтары.
   
9. 
   Абайдың сөз өнері, өлең, ән туралы пікірі. Өнер адамына қояр талабы.
   
10. 
    Абайдың эстетикалық көзқарастары.
    
11. 
    Абайдың көңіл күй лирикасы. Абай поэзиясындағы психологизм.
    
12. 
    Абайдың философиялық толғаулары. Табиғат, адам, өмір, өлім, құдай, дін жөніндегі өлеңдері.
    
13. 
    Абай шығармашылығының биік нысанасы «үш сүю» туралы ақынның танымы
    
14. 
    Алла, дін, мұсылманшылық тақырыбына жазылған өлеңдері.
    
15. 
    Абайдың діншілдігі жөнінде М.Әуезовтің айтқан пікірі.
    
16. 
    Абайдың қарасөздерінің жанры мен көркемдік ерекшеліктері. Бұл жөніндегі М.Әуезовтің көзқарасы
    
17. 
    Абай қарасөздерінің тақырыбы мен идеясы.
    
18. 
    Абайдың шығармашылық мұрасындағы оның поэмаларының орны.
    
19. 
    «Ескендір» поэмасында Физули нұсқасына енгізілген өзгерістер. Македонский бейнесін сомдаудағы Абайдың шығармашылық концепциясы.
    
20. 
    «Масғұт» поэмасының тарихилық белгілері.
    
21. 
    «Әзімнің әңгімесі» атты дастанының жарыққа шығу тарихы.
    
22. 
    Абайдың көркем аудармалары
    
23. 
    Орыс поэзиясының екі алыбы Пушкин мен Лермонтов шығармаларын қазақ тіліне аударудағы Абай тағылымы.
    
24. 
    «Евгений Онегин» романынан үзінділер аударудағы Абайдың көздеген мақсаты.
    
25. 
    Абайдың Крыловтан аударған мысалдары
    
26. 
    Абайдың әдеби мектебі.
    
27. 
    Абайдың ақын шәкірттері.
    
28. 
    Қайым Мұқаметханов – абайтану ғылымының білгірі
    
29. 
    Абайды танудың алғашқы кезеңі. Ақын мұрасының насихатталу жайы
    
30. 
    Абай мұрасы жөніндегі ең алғаш пікір айтқан Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Дулатов еңбектері.
    
31. 
    Абайтану ғылымының қалыптасуы.
    
32. 
    Абай мұрасының 1918 – 1926 жылдар аралығында зерттелуі.
    
33. 
    Абай мұрасының 1926 – 1940 жылдар аралығында зерттелуі.
    
34. 
    Кеңестік дәуірде Абай шығармашылығы жөнінде орын алған теріс көзқарастар. 20-30 жылдарда Абай мұрасы жөнінде өрістеген айтыс.
    
35. 
    Абайтану ғылымының қалыптасуындағы М.Әуезовтің еңбектері
    
36. 
    Абайтану ілімінің жүз жылдық тарихы.
    
37. 
    Зәки Ахметовтің абайтану саласындағы еңбектерінің ғылыми мәні.
    
38. 
    М.Мырзахметұлының абайтану ғылымындағы еңбектерінің маңызы
    
39. 
    Абай есімінің дүниежүзілік көлемде танылуы.
    
40. 
    Абай шығармашылығының әлем тілдеріне аударылуы
    
41. 
    Абай жайлы жазылған көркем шығармалар
    
42. 
    Абай – ұлттық жазба әдебиеттің негізін салушы.
    

44.Абай өлеңдерінің төңкеріске дейінгі жариялану, таралу жайы.

45.Абайдың мұрасын зерттеуші, насихаттаушылар

46.Абай мұрасының орыс тілінде танылуы.

47.Абайтану тарихы. Оның басты кезеңдеріне сипаттама.

48.Абай мұрасының 1940 жылдардан кейінгі зерттелуі.

49.Абай шығармаларын насихаттау, дерек мағлұматтарды жинастыру.

50.Абай дүниетанымы пікір таласында.

51.Абай мұрасы монографиялық зерттеулер желісінде.

52.Абайдың әдеби мектебі. Абайдың ақындық мектебі айналасындағы айтыс-тартыстар.

53.Абай мұрасының әр сала бойынша зерттелуі.

54.Текстологиялық жағынан зерттелуі

55.Архив материалдары.

56.Рухани қазына көздері.

57.Абайдың Шығысқа қатысы .

58.Абай дүниетанымы мен салалары

59.Абай және әлем әдебиеті.

60.М. Әуезов және Абайтану проблемалары. Абайтанушы ғалым М.Мырзахметұлы еңбегі негізінде.

61.Абай мұрасы М.Әуезов туындыларында

62.Абай өлеңдері мен қарасөздері М. Әуезов шығармаларында

63.Абай сөздерінің М.Әуезов шығармаларындағы түрлену жолдары

64.Абай поэзиясындағы психологизм Әуезов шығармашылығында

65.Абайтану ғылымының бүгінгі белестері. Өзекті мәселелері

ГЛОССАРИЙ

1. 
   Пәннің оқу бағдарламасы – (Syllabus)
   

2. 
   Оқытушы туралы деректер
   

3. 
   Пән туралы деректер
   

Кредиттер саны – 3, сағат - 135

Өту орны №3 ғимарат

Оқу жоспарынан үзінді

2. 
   Оқу-әдістемелік кешеннің тізбесі мен мазмұны
   
   1. 
      Курстың тақырыптық жоспары
      

№ 1-дәріс

1. 
   Абайтану пәнінің қалыптасу тарихы
   
2. 
   Абайтану пәнінің мақсаты мен міндеті
   

Абайдың екі өлеңі ( «Семей уезі Шыңғыс елінің қазағы Ибраһим Құнанбайұлы ауылының Бақанас өзенінің бойындағы Көпбейіт деген жерге қонып жатқандағы түрі » ) («Жаз ») «1888 жылғы май айында Ақшатау деген жерде Семей облысы мен Жетісу облысының чрезвычайный съезі болғанда бір уездің ел билеушілерінің түрі » («Болыс болдым , мінеки» ) деген аттармен 1889 жылы «Дала уалаяты газетінің » 7 , 12 сандарында басылыпты.Одан кейін 1897 жылы Қазанда Бектұрған Сиқымбай ұлы бастырып, Жанұзақ ақын құрастырған «Князь бен Зағифа » атты хиссада Абайдың «Сынағандағы аттың сыны» ( «Шоқпардай кекілі бар, қамыс құлақ» ) , «Бүркітші » («Қан сонарда бүркітші шығады аңға» ) атты өлеңдері жарық көрген.Алдыңғы екі өлең Көкбай ақын атынан жарияланып, соңғы екі өлеңді кітапты құрастырушы авторын айтпай, айтыс тексіне кіргізіп пайдаланған.Оларда осы күнгі белгілі нұсқалардан ауытқу да байқалады.

Ал, Абайдың өмірі мен ақындық өнері жөнінде бірінші ғылыми ой айтқан адам -Әлихан Бөкейханов.1903 жылы «Киргизский край» атты кітапқа кірген қазақтың тарихы мен рухани өмірі жайлы зерттеуінде ол «Қырғыз ( Қазақ ) поэзиясындағы жаңа бағыттың өкілі есебінде Құнанбаааевты ( Кітапта «Кномбия» болып қате басылған) ( Семей) атауға болады, ол поэтикалық түрі мен мазмұны жағынан көптеген әсем өлеңдердің авторы ( әсіресе, табиғатты суреттеуі) ». «Евгений Онегин» мен Лермонтовтың көп өлеңдерінің жақсы аудармаларын жасаған да сол ( олар қырғыздарға (қазақтарға ) тым түсінікті түрде аударылған) – деп жазған.Ол кейін Тұрағұл мен Кәкітайға Абай өлеңдерін жинап бастыру жөнінде хат жазып, солар арқылы ұлы ақынның шығармаларымен толық танысқан.Соның нәтижесінде 1905 жылы «Абай ( Ибраһим) Құнанбаев » атты азанама – мақала жазған.Мақалада автор Абайдың шыққан тегі, өмірі, шығармашылық жолы жайлы тұңғыш мәліметтер береді.Ақынның шығармашылық ізденісінің негізгі бағыттарына , көркемдік табыстарына тоқталады.Сөйтіп ол : «өлеңдерінен көріп тұрғандай , Абай аса талантты поэтикалық қуаттың иесі, қазақ халқының мақтанышы бола білді.Халықтың рухани шығармашылық қасиетін осынша биікке көтерген Абай сияқты қырғыз (қазақ ) ақыны осы кезге шейін болған емес.Жылдың төрт мезгіліне арнаған (Көктем, жаз, күз және қыс ) тамаша жырлары оны Европаның атақты ақындарының қатарына қояды »(1) - деген қорытынды жасайды.

Осы шағын пікірлердің өзінен Абайдың ұлылығын, қазақтың жаңа дәуірдегі әдебиетінде алатын орнын, ақынның дүниежүзілік поэзиясының биік деңгейіндегі шығармашылық қызметін дұрыс танығанын көруге болады.Бұл пікірлер Абай туралы соңғы айтылар ойларға мұрындық болды.Оның үстіне , жоғарыдағы мақалаға қарағанда , Әлихан Абай шығармаларын жинатып, өзі басқаруымен Семейде ( орыс географиялық қоғамының Семей бөлімшесі арқылы ) бастырмақ болған сияқты. 1906 жылы Павлодарда ұсталған Әлиханның портфелі ішінде Абайдың қолжазбасы болғаны да мұны растай түседі.Алайда сол кездегі саяси жағдайдың ауырлығынан ол бұл ойын іске асыра алмаған. Әлиханның үздіксіз қуғындалуынан қауіп қылған Кәкітайдың Семей, Омбы жағынан ештеме тындыра алмай, Петербургке де баруы осымен байланысты болса керек.

Абайдың тұңғыш шыққан өлеңдер жинағы ( 1909 , Петербург ) Абайтануда , ақын атын туған халқына кең жаюда ерекше маңызды қызмет атқарған ұлы уақиғалардың қатарына жатады.Оны бастырушылар – ақынның ұлы Тұрағұл мен інісі Ысқақтың баласы Кәкітай.Абай тәрбиесінде болып, қасында көп жүрген Кәкітай – оның мұрасының да жарық көруіне көп күш салған.Ол жинаққа «Абай Құнанбайұлының өмірі» атты мақала жазған. Абай кітабының тұңғыш басылымының тарихи маңызына қоса , ақын өмірі мен шығармашылығы жайында оқырмандарға тың мәліметтер ұсынған Кәкітай мақаласы да Абайтану тарихында көрнекті орын алады.Онда Кәкітай Абай өлеңдерінің тууына себеп болған тарихи шындық пен ақын бастан кешкен қайғының түп – төркінін жақсы ашып көрсетеді.Оның акындық ізденістерінің шеңберін айқындайды.Абайдың ақындық биікке көтерілуінің негізгі себептерінң орыс және дүниежүзілік әдебиет пен ғылым деңгейінен іздеу Кәкітай мақаласының өміршең, кейінгі зерттеушілерге ой салған ерекше маңызды тезисі болды. «Орыс ғылымын кітапта оқығандық Абайдың көңіліндегі ақындығын қозғағанын » ол орынды айтты.М.Әуезов кезінде бұл мақаланы жоғары бағалап, ақынның өмірбаянын жазуға көмектескенін мойындаған.

Абай жинағы шығып, халық арасына тараған кезде оның ақындық өнерін айрықша сөз етіп, ұлылығын мойындап, алғашқы пікір айтқан адам – А.Байтұрсынов еді.Ол «Қазақтың бас ақыны – Абай Құнанбаев, онан асқан бұрынғы – соңғы заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ » - деп түйін айтты.Әуелі ( 1903 ) Абай өлеңдерімен қолжазба дәптер күйінде танысып, кейін (1909) ақын кітабын оқығаннан кейінгі әсерін айта келіп, Ахмет Абайдың «Сөзі аз, мағынасы көп, терең » жырларының шығуы жағдайларына, әлеуметтік сырына, көркемдігіне үңіледі.Жеңіл ойлап, ашық айта салатын жадағай халық жырларына Абай сөзін қарсы қоя отырып, ол сөздің ішкі мағынасын түсіне, терең оқудың қиыншылығы Абайдан басталатынын атап көрсетеді.Абай сөзінің жалпы жұрттың ұғымына ауырлығын айта отырып, «Ол ауырлық Абайдың айта алмағанынан болған кемшілік емес оқушылардың түсінерлік дәрежеге жете алмағанынан болатын кемшілік... Не нәрсе жайынан жазса да, Абай түбірін, тамырын, ішкі сырын, қасиетін қарамай жазады» , -дейді.Қазақ әдебиетінде Абайдың өзі тұңғыш көтерген айтушы мен тыңдаушының проблемасын Ахмет осылай ақын өлеңін оқу, түсіну тұрғысында талдайды.

1. 
   Абайтану саласы қай жылдан бастап зерттеле бастады?
   
2. 
   Абайтану пәнінің мақсаты?
   
3. 
   Абай мұрасын танытудағы еңбектер?
   

2. Қ.Мұхаметқанов «Абай мұрагерлері» Алматы-1995 ж.