Секциясы: Тарих Қуан Фариза Русланқызы

Көтеріліс алғаш әр 

жерде ұйымдаспаған 

наразылықтар 

түрінде байқалса, 

кейіннен біріккен 

күшке айналып, 

ашық қарсылыққа 

ұласты. 

Көтерілістің негізгі 

қозғаушы күші 

бұқара халық болды

. 

•

1756 ж. патша жарлығы бойынша қазақтарға

қысқы уақытта Жайықтың оң жағалауына мал

жаюға тиым салынған болатын. Патшаның бұл

жарлығы Жайық орыс-казактарының мүддесі

тұрғысынан

қабылданған-ды.

“Игельстром

реформасының” жүргізілуі барысында қазақтар

Еділ мен Жайық арасындағы жерлерге көшіп-

қонуға патша үкіметінің рұқсат алған соң,

кейінірек, 1801 жылы ол қосөзен аралығында

Нұралы

ханның

баласы

Бөкей

сұлтанның

басқаруымен жеке иелік құрылды.

•

Исатай Тайманұлы мен Махамбет

Өтемісұлы

бастаған

көтеріліс

-

қоғамдағы әлеуметтік теңдік үшін

болған,

қазақ

халқының

Ресей

империясының

отаршылдық

саясатына қарсы халықтың азаттық

рухын жігерлендірген көтеріліс.

•

Сондықтан

да,

бұл

көтеріліс

халқымыздың тарихында өзіндік орны

бар, маңызы зор көтерілістердің бірі.

Исатай ауданының тарихи және мәдени

ескерткіштері

•

Кеңес заманындағы Қиыл мен Қарағанды

өзендері

аралығында

(Қобда

ауданы)

орналасқан елді мекендердің, Ақбұлақ пен

Ешкіқырған өзендері аралығындағы Ақсуат

ауылы, Қарағанды өзенінің бастауын-дағы

Ақбұлақ атты ауылдың тұрғындары да

Шолақмолда қорымы жөнінде мәлімет

беріп қалуы мүмкін.

•

Әділеттілік, бостандық жолында өмірін

қиған

Исатай

бабамыздың

бейітін

анықтап, басына тағзым ету – бүгінгі

ұрпақтың парызы екен¬дігін еске салған

артық болмас.

Киелі Атырау жері – айтулы даналардың, қол

бастаған батырлардың, ел бастаған көсемдердің,

сөз бастаған шешендердің, басқа да дарынды

тұлғалардың бесігін тербеген мекен.

Атырау облысының Исатай ауданында да жергілікті маңызы бар тарихи және мәдени

ескерткіштер бар. Аудан аумағында мемлекет қомқорлығына алынған 15 тарихи және

мәдени ескерткіштер орналасқан. Аққыстау ауылдық окургінің аумағында үш жерде

орналасқан ескі қорымдағы құлпытастар есепке алынған. ХІХ ғасыр мәдениетінің

азаматтық сәулет өнерінің көне үлгісі болып табылатын бұл сағынатамдар мен

құлпытастар шикікірпіштен қаланып, құлпытастар қатты тасқа ойып өрнектер салу, араб

әріптерімен жазу арқылы жасалған. Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге

орнатылған обелиск, монументтер: Хамит Ерғалиев ауылында Ұлы Жеңіске 25 жыл,

Жанбай, Тұщықұдық ауылдарында Ұлы Жеңіске 40 жыл, Аққыстау ауылында Ұлы

Жеңіске 50 жыл толуына орай орнатылған. Тарихи және мәдени ескерткіштердің бір тобы

1836-38 жылдардағы ұлт-азаттық көтерілістің басшысы Исатай Таймановқа арналған. И.

Тайманұлы бюстісі (мүсінші А. Абишев, 2005). И. Таймановтың екінші бюстісі Исатай

ауылында орнатылды. Нарын ауылдық округі аумағында 1991 жылы Исатайдың 200

жылдығына арналған шаралар өткен жерде, батырдың әкесі Тайман жерленген жерге

ескерткіш қойылды. Нарын өңірінде туып-өскен атақты адамдарға арналған ескерткіш

белгілер мен мемориалдық тақталар да тарихи-мәдени ескерткіштер тізіміне алынды.

ҚОРЫТЫНДЫ

•

Зерттеу жұмысын қорытындылай келе, төмендегідей тоқтамға

келдім:

•

Ағайынның арына,

•

Қарындастың қамына,

•

Қысқа күнде қырық шапқан,

•

Қысылғанның панасы –

•

Асыл едің, Исатай

•

Ер Тайманның баласы, -

деп

•

жырлаған ер Исатайдың туғанына 230 жыл толғалы отыр.

Өкінерлік бір жәй сол, Исатайдың есімі әлі күнге дейін еленбей

келеді. Оның атында бірде-бір шаруашылық немесе мекеме жоқ.

Осы

мерекелеу

барысында

негізінен

әдебиетшілердің,

журналистердің

деректерсіз,

желең

мақалаларының,

кітаптарының жариялағанын қыңжыла айтпасқа болмайды.

Біздің еңбегіміз осы олқылықтардың орнын толтыратынына

сеніміміз мол.

•

Шынында, Исатай-Махамбет бастаған ұлт-

азаттық қозғалысының тарихы, ондағы

қос батырдың ерліктері туралы, қайталап

айтудың артықтығы да болмас, бүгінгі

ұрпақ жақсы біледі. «Өлді деуге бола ма,

ойлаңдаршы...» деп ұлы Абай айтқандай,

елім-жерім деп қасық қаны қалғанша

шайқасып, жанын пида еткен батыр

бабамыздың

рухына

тағзым

ету

мақсатында алда атқарылар шаруалардың

маңызды екені де «тайға таңба басқандай»

белгілі.

•

Елінің

еркіндігін

аңсаған

Исатай

Тайманұлы

мен

Махамбет

Өтемісұлы

туралы

тарихи-танымдық,

ғылыми

кітаптар

шығару,

жаңадан

деректі

фильмдер түсіріп, олардың ерлігін күллі елге

паш ету – ұрпақ парызы. Сонымен қатар,

ұсыныс ретінде, батыр бабамыздың 230

жылдығы

қарсаңында

Исатай

Тайманұлының

есімі

әскери

құрамаға

берілсе нұр үстіне нұр болар еді.