Қазақстан Республикасының Бірінші Президенті күніне арналған
«Сейфуллин оқулары – 9:
жоғарғы білім және ғылым дамуындағы жаңа бағыт» атты Республикалық ғылыми-теориялық
конференция материалдары = Материалы Республиканской научно- теоретической конференции
«Сейфуллинские чтения – 9: новый вектор развития высшего образования и науки» посвященная
дню Первого Президента Республики Казахстан. – 2013. – Т.ІІ, ч.2. – Б. 207-208
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ
ҰЙЫМДАСТЫРУ
Жусупов Е.А.
Қазақстан Республикасында инновациялық саланы дамыту жаңа
құбылыс емес. Бұл үдерісті кешенді түрде игеру Елбасының жолдауында және
бірқатар құқықтық-нормативтік құжаттарда нақты белгіленіп отыр. Осы
саланы дамытуға бағытталған мемлекеттік бағдарлама
-
"Қазақстан
Республикасындағы ұлттық инновациялық жүйесін қалыптастыру және
дамыту жөніндегі 2005-2015 жылдарға арналған бағдарламаның" жетістіктері
баршылық. Осыған орай, инновациялық жүйе қалыптасқанмен шағын, орта
кәсіпкерлікте ірі корпорациялардың оған бейімделуі
яғни инновациялық
қызметті ұйымдастыру және қаржыландыру тиімді формаларын игеруге
байланысты деуге болады. Бұл формаларды нарықтық толық бәсекелестік
шарттардағы формалар мен мемлекет
қолдауы шартындағы ерекеше
формаларға бөліп қарастыру теориялық және тәжірибелік тұрғыдан маңызды.
Инновациялық дамыған капиталистік жүйеде озық корпоративтік
бизнестің дамуына орай нарықтық шарттарда инновациялық қызметті
ұйымдастырудың жаңа формалары қалыптасқан. Олар: 1.Конгломерат 2.
Жалғыз кәсіпорын 3 Корпоративтік топтар.
Конгломераттар дамыған капиталистік елдерде кеңінен тараған бірнеше
салада жұмыс істейтін ірі корпорация. Оларға GE, IBM, және Samsung сияқты
алпауыттар кіреді. Олардың классикалық ұйымдастыру формасы "М"
формасы деп аталады. Көптеген құрылымдық бөлімдерден тұратын ұйымға
орталық штаб-пәтер басшылық етіп, стратегиялық бағыт беріп отырады.
Конгломераттың
көлемі
үлкейген
сайын
құрылымдық
бөлімдерінің
ресурстары да арта береді. Осылайша конгломераттарда әртүрлі бөлімдер
арасында ресурс үлестіру бойынша ішкі нарық қалыптасады. Бұл ішкі нарық
штаб - пәтер үшін бөлімдер арсында ресурстар уақтылы үлестіру тетігі
қызметін аттқарады. Ішкі нарық сыртқы нарық сияқты бағалар арқылы жұмыс
істейді немесе орталық тарапынан реттеліп отырады.
Инновациялық жобалардың ұзақ мерзімді әрі қайтарылымы белгісіз
болуы инновацияны ынталандыру үдерісінің маңыздылығын арттырады.
Мұнда ғалымдардың жасаған зерттеулері бойынша инновациялық үдеріс
іргелі зерттеуден басталып, ұзақ мерзімді, жоғары тәуекелді болатын болса,
онда орталықтанған шешім қабылдау тиімді, ал қысқа мерзімді қолданбалы
зерттеулерге орталықтанбаған басқару жүйесі тиімді болып саналады.
Сонымен қорытындылай келе, конгломераттарды екі бірдей тұрғыдан
сараптауға болады.
1. Құқықтық дербестік;
2. Атқарылған жұмысты бағалау.
Өзара құрылымдық бөлімдер арасында ресурсқа талас ішкі нарық
арқылы реттеледі. Бұл ішкі нарық білімдердің инновациялық қызметтерін
ынталандыруға және бөлімдер арасында үйлестіруге үлкен септігін тигізеді.
Ішкі нарықты орталық тарапынан басқарып отыру ресуртарды дер кезінде
үлестіруді қажет ететін өнеркәсіптерде өте тиімді болып табылады. Бизнес -
инкубатор - ғылыми - техникалық идеяларды іске асыратын шағын
инновациялық кәсіпорындардың тиімді қызметіне қолайлы жағдай жасауға
мамандандырылған құрылым. Инновациялық кәсіпорын инкубатордан орын
жалдау сияқты қолайлы инновацияға қатысты қызметтерді алып, 2-3 жыл
бойынша инкубатордың ішінде болады.
Жалданған мерзім біткеннен кейін аяққа тұрған инновациялық
кәсіпорын инкубаторды тастап, дербес қызметтерін жүргізеді. Бизнес -
инкубатор кәсіпорынны бастапқы құрылу кезінде оның нарықтық шарттарда
жұмыс істеуіне бейімделуі үшін жағдай жасау керек. Инкубаторда тұрған
кезінде инновациялық кәсіпорын өнімді немесе технологияны өнеркәсіпке
енгізу керек, немесе тұңғыш сатып алушылармен тұңғыш келісімдерге қол
қоюы қажет. Бизнес-инкубаторлра әр елде әр түрлі болып дамып келеді.
Еуропалық бизнес-инкубаторлардың ерекшелендіретін фактор оларға ірі
корпорациялардың жиі қатысуы, жұмыс орнын тудыратын ғылыми қиын
салаларға бағытталуы болып табылад.
Ал, АҚШ инкубаторлары: кәсіпкерлікті дамыту, шағынкәсіпорынды
орта кәсіпорынға, орта кәсіпорынды ір кәсіпорынға айналдыру біртұтас
бағдарламамен жұмыс істейді. Әлемде бизнес-инкубаторлар мемлекеттік
қолдауға ие. Мемлекет бұрын соңды бизнесті дамыту үшін қолданған болса,
қазір иннновациялық қызметтерді дамытуға тиімді формаларды бірі ретінде
қолдануды бастады.
Қазақстанда білімге негізделген бәсекеге қабілетті экономика құру
мемлекет
және
кәсіпорын
деңгейінде
инновациялық
қызметтерді
ұйымдастырудың және қаржыландырудың тиімді формаларын қолданудың
кепілі болып отыр. Инновацияны макро деңгейде дамыту микро деңгейде
әрбір инновациялық жобаның өміршеңдігі мен кешендігіне байланысты
тиімді ұйымдастыру және қаржыландыру формасын пайдалануды қажет етеді.
Сонымен қатар, ұлттық компаниялар мен ірі кәсіпорындарда инновациялық
ынталандыру
және
мемлекеттік
деңгейде
қабілетті
өнімді
немесе
технологияны шығаруға жол ашады.
Ғылыми жетекші: Б. Мүтәліпқызы
