Сабақтың тақырыбы Дүниежүзілік шаруашылықтың аумақтық модельдері Экономиканың аумақтық құрылымы

Суретте не көріп тұрғаныңызды сипаттаңыз?

Сабақтың тақырыбы

Дүниежүзілік шаруашылықтың аумақтық модельдері

Экономиканың аумақтық құрылымы дегеніміз – белгілі бір аумақта орналасатын, бір-бірімен күрделі өзара әрекеттесетін территориялық элементтер жиынтығы. Экономиканың аумақтық құрылымдары экономикалық аймақтардан, зоналардан, аудандардан, орталықтардан, тораптардан және арнайы экономикалық зоналардан тұрады.

• Экономиканың аумақтық құрылымы дегеніміз – белгілі бір аумақта орналасатын, бір-бірімен күрделі өзара әрекеттесетін территориялық элементтер жиынтығы. Экономиканың аумақтық құрылымдары экономикалық аймақтардан, зоналардан, аудандардан, орталықтардан, тораптардан және арнайы экономикалық зоналардан тұрады.

Арнайы экономикалық зоналар – мемлекеттің қалған бөлігіне қатысты ерекше құқықтық мәртебесі бар шектеулі аумақ.

• Арнайы экономикалық зоналар – мемлекеттің қалған бөлігіне қатысты ерекше құқықтық мәртебесі бар шектеулі аумақ.
• ХІХ ғасырдың соңына дейін барлық көрсеткіш бойынша бір орталық Еуропа болды. Кейін екінші дүниежүзілік орталық құрылды. АҚШ. Ол көп ұзамай басты орталыққа айналды. Екі Дүниежүзілік соғыстың арасындағы кезеңде әлемдік маңызы бар жаңа орталықтар пайда болды. Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейін мұнай өндіруші елдер тобы сияқты орталықтардың құрылуы басталды. Соңғы онжылдықта «азиялық жолбарыстар» әлемдік аренаға шықты. Осылайша, дүниежүзілік шаруашылықтың көп бөлікті моделі пайда болды.

Әлемдік экономиканың үш бөлікті моделі экономикалық жағынан дамыған Батыс елдері, дамушы және өтпелі экономикасы бар елдер деп ажыратылады. Өтпелі экономика елдері жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшуімен ерекшеленеді. Қазақстанда да ТМД елдерімен бірге осы қатарға қосылады.

ДШ полицентрлік МОДЕЛЬ

ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ БАСТЫ ОРТАЛЫҚТАРЫ

Көп бөлікті модель бойынша әлем елдері 10 орталыққа бөлінеді. Олар:

• Солтүстік Америка (АҚШ);
• Шетелдік Еуропа;
• Қытай;
• Оңтүстік-Шығыс Азия;
• Жапония;
• ТМД;
• Үндістан;
• Бразилия;
• Оңтүстік-Батыс Азия (Парсы шығанағы);
• Мексика.

• Орталық елдерге дамыған «Үлкен жетілік», Еуропаның шағын капиталистік елдері жатады. Бұл елдер ғылымның, техниканың, ғылыми-техникалық революцияның «локомотивтері» саналады.
• Жартылай периферияға жаңа индустриалды, мұнай экспорттаушы елдер Бразилия, Мексика, Қытай жатады. Бұл аймақта орналасқан елдер географиялық жағынан орталық және перифериялық аймақтар арасында орналасады. Олар минералдар мен ауылшаруашылық өнімдерінің негізгі экспорттаушылары болып табылады, көбінесе өндірістік тауарлар мен тауарларды өндіруге және экспорттауға баса назар аударады.
• Периферия қатарын нашар дамыған және мешеу елдер құрайды. Перифериялық елдер, әдетте, арзан шикізат жеткізушілер, арзан жұмыс күші және машина жасау өнімін тұтынушылар болып табылады. Олар әлемдік экономиканың 90-100% бокситке, 80-95% қалайыға, 60-90% хромға, 85-99% темір рудасына, 50-60% никельге, 50-70% мырыш пен алюминийге қажеттіліктерін қамтамасыз етеді.