Сабақтың мақсаты: романның мазмұнын меңгерту

1.Жаяу Мұса Байжанұлының шығармасын тыңдау.

1.Жаяу Мұса Байжанұлы дүниеге келген орта

2.Мұсаның балалық шағы

3.Шығармашылық мұрасы

а) өлеңдері,поэмалары

б) өлеңдерінің тақырыптары

4.Жаяу Мұса бүгінде

а) Жаяу Мұса шығармаларын алғаш нотаға түсіргендер

б) Жаяу Мұса шығарамларын орындаушылар.

ІІІ. Қорытынды бөлім.

Сабақтың барысы.

І.Кіріспе.Ұйымдастыру кезеңі

1.Жаяу Мұсаның «Ақсиса» әнін тыңдата отырып сұрақ қою.

- Балалар,қалай ойлайсыңдар,бұл ән – кімнің әні және қалай аталады?

-Жаяу Мұсаның «Ақсиса» әні.

- Олай болса бүгінгі сабағымызды «Жаяу Мұсаның өмірі мен шығармашылығы» атты тақырып бойынша конференция түрінде өткіземіз.

2.Сендерге Жаяу Мұса Байжанұылының өмірі мен шығармашылығы жайлы ізденіп келуге үш топқа тапсырмалар берілген.Сол тапсырмалар бойынша біз сабағымызды жүргіземіз. «Ізденушілер», «Зерттеушілер» және «Мұрагер» топтары өздерінің ізденіс жұмыстарын ортаға салады.

Жаяу Мұса Байжанұлы дүниеге келген орта,Мұсаның балалық шағы жайлы «Ізенушілер» тобы

ЖАЯУ МҰСА

*Әділдік үшін күрескен жан

*Заман лебін терең сезінген ақын

*Өнерпаз

Өмір белестері

Жаяу Мұса Байжанұлының

Өлеңдері Поэмалары

«Тұрымтай»

«Қаршыға»
Махаббат, Аңшылық-

жастық шақ, саятшылық

сүйіспеншілік

«Ақсиса» «Хаулау»

«Толғау» «Сүйіндік»

«Құлбай» «Қыз күйі»

«Тұтқын зары» «Бұзау зары»

«Қызбала күйі» «Қазан қыздары»

«Баянауыл»

«Жазда»

а) Жаттаған өлеңдерін мәнерлеп айту. ә) Өлеңдерін талдау.

«
ЖАЯУ МҰСА БҮГІНДЕ
Жаяу Мұса бүгінде» тақырыбы бойынша «Мұрагер» тобы

Ә
А.В.Затаевич,.Ахмет Жұбанов

Б.Т.Ерзакович ,М.Маликов

Қ.Бабақов,Қали Байжанов,Әміре Қашаубаев

Қ.Лекеров,Жүсіпбек Елебеков,баласы Салық Мусин

«Сұрша қыз» өлеңін талдау. а) құрылысы ә) тілдік ерекшелігі.

Өз дәуіріндегі әлеуметтік теңсіздік пен адамдар арасындағы әділетсіз қарым-қатынасты,бай,мансапты адамдардың әлсіздерге жасаған қиянатын суреттеп жырлауға келгенде Жаяу Мұса Байжанұлы ерекше жарқырап көрінді.Ол өз басынан өткен жайттарды негізге ала отырып ел ішіндегі ағайынның алауыздығы,бірлік пен татулықтың жоқтығы,бірін-бірі көре алмаушылық,өтірік пен өсек,жалақорлық,болыстыққа таласу,жік-жікке бөліну сияқты халықтың күнделікті тіршілігіне қатысты келеңсіз құбылыстарды батыл сынады.Сол үшін қуғынға да түсті,таяққа да жығылды.

Венн диаграммасы бойынша Ақан сері Қорамсаұлы мен Жаяу Мұса Байжанұлының өмірі мен шығармашылығын салыстыра отырып ұқсастықтары мен айырмашылықтарын айқындау.

Нені білгенбіз	Нені білдік	Нені білгіміз келеді

Психологиялық дайындық жүргізіледі.

Сынып үш топқа бөлінген.Әр топ жетекшісі өз топтарының сабаққа әзірлігін тексеріп шығады.

Сабақ тақырыбы мен мақсаты хабарланады.

Ақын,жазушы,Ілияс Жансүгіровтың өмірі мен шығармашылығы жөнінде жазып келген «Ілияс Жансүгіров – қазақ өнерінің жыршысы» атты тақырыпта шығармалары оқылады.Оқушыларға екі нұсқада тест жұмысы таратылып орындалады.

Жаңа сабақа әзірлік.

1.Жамбылдың «Зілді бұйрық» өлеңі мәнерлеп жатқа оқылады.Өлеңнің мазмұны 1916 жылғы Ұлт-азаттық күреске байланысты жазылғандығы айтылады.

2.Айтыс өнері,оның даму кезеңі,айтыс ақындары,Жамбылдың айтыстары туралы ойлары ортаға салынады.

Жаңа сабақ.

Тақтада ілінген көрнекіліктер арқылы сабақ түсіндіріледі.

1.Өмірі туралы мәлімет. Халықтың мұң-мүддесін қорғаған,қазақ халқының бақытты болашағын армандаған бұқарашыл бағыттағы Абай,Махамбет,Сүйінбай,Шернияз секілді ақындар мектебінің ірі өкілдерінің бірі – жыр алыбы Жамбыл.

Жамбыл өмірімен де,шығармашылығымен екі ғасырды молынан тұтастыра қаусырып жатқан ұлы тұлға!

Қазақ халық поэзиясының әйгілі тұлғасы 1846 жылы ақпан айында Жамбыл облысындағы Жамбыл тауының бөктерінде дүниеге келген...

2.Шығармашылығы. Жамбыл шығармашылығын төрт топқа бөліп қарауға болады.Өзі кедейлікті көп көрген ақын алдымен байларды,халықтың қолы жете алмаған байлықты сынайды.Ондай көріністер «Сәт сайланарда», «Мәңке», «Шалтабайға» т.б. өлеңдерінде жиі кездеседі.

Малы көп бай жылайды қар жауғанда,

Бәрін тастар ниеті малға ауғанда.

Жерден алтын тапқандай кедейлер жүр,

Әйелі шелек толы сүт сауғанда.

Тағы бір өлең-жырлары соғыста жүрген майдангерлерге қуат беріп,ерлікке үндейді.

Сыртың бір сұлу жан екен,

Сыпайы көзге көрінген.

Сыр мінезің бар екен,

Сөйлесуге ерінген.

Қамқа камзол киінген,

Қас қабағың керілген.

Жамбыл Құланаян Құлманбетпен 1881жылы,Сарбас ақынмен 1895 жылы,Досмағанбетпен 1902 жылы, Шашубаймен 1909 жылы айтысады.

Жамбылдың атақ-абройын аспандата көтерген айтысы – Құланаян Құлмамбетпен айтысы.Құлмамбет өз сөзі арқылы қарапайым халықты көнбістікке,кіріптарлыққа, бағыныштылыққа шақырып,ақындық өнерді байлықтан,барлықтан төмен қояды.

Жамбыл:

Ел бірлігін сақтаған татулықты айт.

Қарынбайдай сараңдар толып жатыр,

Оны мақтап әуре болмай үйіңе қайт- , дейді.Сөйтіп,Жамбыл айтыстарда аттың басын соны сонарға бұрып,елінің мәртебесін көтере,ел қорғаған азаматының атын атойлай,езілгендер мен жәбір шеккендерге ара түсе шырқайды,ел мүддесін қорғайды.

Оқулықтағы мәтін іштей оқылып әр топқа тапсырмалар беріледі.

Жамбылға ұстазы Сүйінбайдың айтқан сөзін тауып оқыңыз. «Балам,өз өлеңіңді шығар,бірақ оны жұрт жаттап алатын,ешкім ұмытпайтын өлең болсын.Шындықты айт,әділдікті жырла».

1913 жылы Романовтар әулетінің үш жүз жылдық мерейтойына арнап айтқан «Өстепкеде» өлеңінен үзінді оқып,мағынасын таныстырыңыз.

Бай болыстардың,жағымпаздың мінезін сынау мақсатында айтылған.

Жамбыл мен Құлмамбеттің ақындар айтысына кіріскен қызулы шағын суреттеген жерді тауып оқыңыз.

Ұстаз бен шәкірт арасындағы сыйластық.Жамбыл ұстазы Сүйінбайдың өсиетін өмір бойы есінде сақтап,ұстазының есімін ардақ тұтумен өтеді.

1.Ақын туралы көркем әдебиеттермен танысу.Әр айтысынан үзінді жаттау.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

Сұлтанмахмұт Торайғыров – ХХ ғасыр басында қазақ әдебиетінде өзіндік із қалдырған көрнекті демократ ағартушылардың бірі.Біз өздеріңізбен бүгінгі сабақта Сұлтанмахмұт Торайғыровтың «Қамар сұлу» романы бойынша ғылыми бағыттағы ізденіс жұмыстарын жүргіземіз.Қай дәуірде,қай қоғамда өмір сүрсе де әйел өмір тірегі,қоғамның қозғаушы күші,ұрпақ тәрбиелеуші екендігін жоққа шығара алмаймыз.Феодалдық қоғамда өмір сүріп қалың мал құрбанына шалдыққан жүздеген қыздар мен әйелдердің көз жасы өздерің оқыған романдардың негізгі өзегі болды.Сондықтан біз бүгінгі сабақта сіздермен әйел тағдыры,оның сипаты,жан және тән жарасы жөнінде ой толғаймыз.

І топ. Сарапшылар тобы. 1. «Қамар сұлу» романының тақырыбы.

2. «Қамар сұлу» романының сюжеттік-композициялық құрылысы (шығарма құрылысы).

3. «Қамар сұлу» романының сюжеттік-композициялық құрылысы (шығарма құрылысы).

4.Б.Блум жүйесі бойынша анализ-синтез жасау.

Анализ.1.Ғашықтар әні: Қамар мен Ахметтің бір-біріне ғашық болуы. 2.Теңсіздіктің зардабы.

а) Ахметтің кетуі ә) Қамарды Жорға Нұрымға атастыру б) Омар мен Қасеннің қарсылығы в) Қалтан қажы мен Оспан бидің әрекеттері г) Қамардың сырқаты ғ) Надан молданың кесірі д) соңғы кездесу е) Ахметтің кегі ж) жастардың ажалы.

Синтез. Кейіпкерлердің іс-әрекетіне байланысты топтастыру.

Қамар Ахмет

Ғашықтар әні

Заман заңынан «Қамар сұлу» Үстем Жорға Нұрым

Аса алмағандар романы тап Қалтан қажы,

өкілдері Оспан би

Әкесі Омар Бақсы-балгерлікті,

Ағасы Қасен. надандықты әшкерелеу

ІІ топ.Зерттеушілер тобы.

Өткен тақырыптас шығармалардың басты кейіпкерлерін «М.Дулатов «Бақытсыз Жамал», С.Көбеев «Қалың мал», С.Торайғыров «Қамар сұлу» Венн диаграммасы арқылы салыстыру.

Венн диаграммасы бойынша салыстырмалы мінездеме:

Ұқсастықтары: 1) үшеуі де 15-16-дағы жас қыздар; 2) үшеуі де малға сатылған; 3) үшеуі де көрікті; 4)үшеуі де өз бақыты үшін күресе білетін қыздар.

Сабақтың қорытындысы. «Ой шабуылы».

Бақыт дегеніміз не? Қалай күресуге болады?

қоғам көрікті,ақылды,

қайраткері ұстамды,төзімді

ер азаматтың ақылшысы отбасының тірегі,бала тәрбиесіне жауапты

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

Оқушылардың сабаққа қатысуын,сынып тазалығын бақылау.

Соттағы шешендік дегеніміз не?

Соттағы шешендікке қойылатын талаптар қандай?

Соттағы шешендіктің түрлерін ата.

Ж
Тыңдаушыны

иландыру

Адамның жан-жүрегіне әсер ету

өз пікіріне сендіру

Шешеннің өзін-өзі ұстауы

Діни (уағыз) шешендікке қойылатын талаптар

Салауаттылыққа

шақыру

Діни сауатты болу

Ізгілікке үндеу
аңа сабақ.

Публицистикалық

Стилі Ауызекі сөйлеу

Көркем әдеби

Тілдік құралдары

Дінге қатысты терминдер имандылыққа үндейтін уағыз сөздер

Оқушыларға деңгейлік тапсырмалар беріледі.

І деңгей тапсырмалары

1. Ислам діні туралы не білеміз?

Дін туралы түсінік. (Пайғамбарлар арқылы жолданған әмір және тыйымдар жиынтығын дін деп атаймыз) Дініміздің аты-Ислам діні.Мұсылман діні шыққан қасиетті мекен-Мекке,оның жанында Медине деген қала бар. Меккеге дін жолымен барған адамды қажы деп атады.

3. 
   Ауыл мешіті туралы ойтолғау. (жазбаша)
   

1. 
   Мұсылманның бес парызын ата. Оқулықтағы 105- тапсырма.
   

2. 
   Қандай діни басылымдарды білесіңдер? «иман», «Мұсылман» журналы, «Имандылық әлемі», «Ислам», Ислам және өркениет» газеттері.
   

1. 
   Діни үлкен кітаптар қаншау?
   

Құран Кәрімде 114 сүре бар. Оқулықтағы 104 тапсырма

2. «Қадір түні» туралы не білесіңдер? Онда қандай шарттар орындалу керек?

3. «Діннің бүгінгі қоғамдағы орны» ой толғау

Діни шешендіктің тамаша үлгілері қасиетті «Құран Кәрімнен» табылады. Діни шешендік біздің тарихымызбен тығыз бірлікте.

Еліміздің келешегі үшін имандылыққа бой ұсынып, салауатты өмір салтын қолдап, ислам қағидаларын білуіміз керек.

Үйге тапсырма: 111-жаттығу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

1. «Дала» поэмасы қашан жазылды?

а) 1929ж. ә) 1930ж. б) 1928ж.

2. «Дала» поэмасы кімнің атынан әңгімеленеді?

а) дана қарт ә) тарихшы қарт б) әңгімеші қарт

3. «Бозінген» тарихы қай поэмасында айтылады?

а) «Күй» ә) «Күйші» б) «Дала»

4. «Дала» поэмасындағы бәйгеге тігілетін қыз,кемпір,шал,бала санын көрсет.

а)3 қыз, 1 кемпір, 2 шал, 4 бала ә) 2 қыз, 2 кемпір, 4 шал, 2 бала б) 1 қыз, 4 кемпір, 1 шал, 2 бала

5. «Сандал» тарауында не туралы айтылған?

а) жерін тартып алу ә) елді шабу б) елге көмектесу

6. «Құрбандық» тарауында қандай оқиға айтылады?

а) әйел теңсіздігі ә) азат қыз б) өзін өлімге қиған қыз

7. «Азат» күйін шығарған кім?

а) күйші жігіт ә) Құрманғазы б) Дәулеткерей
ІІІ. Жаңа сабақ.

Ақан бейнесін жан-жақты ашудағы шығармашылық ізденіс.

1.Ақан – тарихи бейне.

«Туғаны Арқадағы Арғын елі,Өскені Көкшетаудың шалғын жері» деп ақын жырлағандай аты аңызға айналған Көкшетау өңірінің қоскөл деген жерінде 1843-1913 жылдр арасында өмір сүрген тарихи тұлға.Зілқараның баласы Әлібек батырдан бір жылда алпыс түлкі алған қараторғай деген бүркітті,Сайрат төреден бір жылда тоғыз қасқыр алған Базарала деген тазыны алады.Осы кезде Ақаннның қолына Көбей-қарауыл Шөкетай жылқысынан шыққан,алты алашқа аты шыққан Құлагер түседі.құлагер арқаның талай астарында аузымен құс тістеген талай жүйріктерден озып жүреді.Ақан мен құлагер аты елге жайылады.Ақан 1876 жылы Керей руының паң Нұрмағанбет атанған үлкен байы Ереймен деген жерде әкесі сағынайға ас беретін болып,сол асқа Ақан Құлагерді бәйгеге қоспақ боп алып барады.Бәйгеге қосылған жүйріктерден дара шығып жұлдыздай ағып келе жатқан Құлагерді бұрыннан Ақанмен өштесіп жүрген Батыраш деген бай соққыға жығып өлтіреді.Қанатынан айрылған Ақан зары,Ақан қайғысы «Құлагерә әнін туғызды.Өркөкірек,тарпаң байларға қарсы қарапайым халықтың қайраты жетпейтін заман шындығын,күштілер өктемдік жүргізген заманның мұңды сазын шерткен тарихи жыр дүниеге келеді.

2. 
   Ақан – композитор
   

3. 
   Ақан – айтыс шебері.