| 3.Кедергілерді өлшеу
Кедергілерді өлшеу үшін амперметрге және вольтметр тәсілін пайдалануға болады. Сыналатын резисторға қосылған вольтметр көрсетімін, сол резисторға тізбектеп қосылған амперметр көрсетіміне бөлінген бөлінді арқылы оның кедергісін анықтайды R=U/I. Кедергілерді тікелей өлшеу үшін омметр мен мегаомметр деп аталатын аспаптар қолданылады. Олар схемаға тізбектеп не параллель қосылады.
Омметр – ішкі кедергісі және қосымша кедергісі магнит-электрлік жүйедегі өлшеу аспабы болып табылады. Жұмыс кернеуі қосылмай тұрған желінің оқшауламасының кедергісін мегаомметрмен өлшейді. Оның бір қысқышын тексерілетін өткізгіш сымына қосады, ал екіншісін жерге қосады. Мегаомметр индукторының тұтқасын айналдырып аспап шкаласынан өлшенетін кедергінің мәнін оқиды. Мұндағы индуктор кішкене магнитоэлектрлік генератор болып табылады.
Қуат пен энергияны өлшеу
Тұрақты ток тізбегіндегі қуатты өлшеу үшін арнаулы аспап керек емес, өйткені қуатты P=UI вольтметр мен амперметр көрсетімдерімен есептеп шығаруға болады. Айнымалы ток тізбегіндегі қуат кернеу мен токқа ғана емес, арасындағы фаза ығысуына да тәуелді: . Сондықтан айнымалы ток қуатын өлшеу үшін арнаулы аспап – электрдинамикалық немесе ферродинамикалық жүйедегі ваттметр қолданылады. Электродинамикалық ваттметрдің айналдырушы моменті кернеу мен ток көбейтіндісіне пропорционал. Ваттметрдің айнымалы ток тізбегіне қосқан кезде екі орауыштағы ток бағытының бірдей игеруі айналдырушы моментке әсер етпейді. Бірақ ваттметр орауыштағы токтың фазасын 1800-қа ал айналдырушы моменттін бағытын өзгертеді.
Ферродинамикалық ваттметрлердің дәлдігі төмен. Оларды гистерезис әсеріне байланысты тұрақты ток тізбегінде қолдануға болмайды.
|
3
|
Жаңа материалды түсіндіру кезеңі./ Изложение нового материала
Қоғамның ілгері басуы тікелей нақты ғылымдардың даму деңгейімен анықталады, оның пәні материалдық әлемнің объективті заңдылықтарын белгілеу және оларды белгілі бір сенімділікпен сапалық түрде көрсету. Осы мақсаттарға жетудің жалғыз мүмкін болатын тәсілі ретінде өлшеу эксперименті қолданылады.
Адам әрекетінің әрбір саласында (ғылымда, техникада, өнеркәсіпте, медицинада, тұрмыста және т.б.) нақты физикалық шамаларды өлшеудің өзіндік әдістері мен құралдары қолданылады. Дегенмен заманауи практикада, әдеттегідей осы тәсілдердің негізінде электрлік өлшеулер жатады.
Электрлік және электрлік емес шамаларды электрлік өлшеу. Бүгінде «электрлік өлшеу» ұғымы жүз жыл бұрынғыдан қарағанда кеңірек түсіндіріледі және тек электрлік шамалардың ғана әдістері мен құралдарына таралмайды.
В.1. 1 сурет. Электрлік және электрлік емес шамаларды электрлік өлшеу
Барлық физикалық шамаларды электрлік емес (мысалы, механикалық, жылулық, химиялық) және электрлік (мысалы, ток, кернеу, кедергі, электрлік сыйымдылық) деп бөлуге болады. Электрлік емес физикалық шамалар әрине көп, дегенмен олардың айтарлықтай бөлігін электрлік өлшеу құралдарымен және әдісімен өлшеуге болады және өлшеген жөн. (1 В сурет).Бұл амалды жүзеге асыру үшін алуан түрлі бастапқы өлшеуіш, электрлік емес шамаларды пропорционал электрлік сигналға түрлендіргіштерді (бергіштер) қолданады. Мысалы, термо электрлік түрлендіргіш (термо қосақ) температураның өзгеруін пропорционал термоЭҚК өзгеруіне түрлендіреді, сосын мысалы, милливольт метрмен өлшенеді. Бүгінде ақпаратты түрлендірудің электрлік әдістеріне негізделген әр түрлі электрлік емес шамаларды өлшеуіштер: термометрлер, шығын өлшегіштер, газ талдағыштар, анемометрлер, тахометрлер, массаны, жылжуды, қозғалыс жылдамдығы мен үдеуді, жарықтылықты, ауаның салыстырмалы ылғалдылығын, сұйықтың қышқылдығын және т.б. өлшегіштер кеңінен таралған. Әр түрлі зерттеулер практикасында электрлік тізбектердің және процестердің өлшегіштері, электр тұтыну параметрлерін тіркеушілер мен талдағыштар белсенді түрде қолданылады.Электрлік өлшеу заманауи өлшеу техникасында маңызды орын алады. Электрлік өлшеудің кең таралуының себебі — электрлік түрде берілген ақпаратты алудың, түрлендірудің, жеткізу мен сақтаудың қарапайымдылығы мен ыңғайлылығы. Заманауи өлшеу құралдарының басым көпшілігі электрлік өлшеу принциптеріне негізделген. Осылайша, электрлік және электрлік емес шамаларды өлшеу әдістері мен құралдары бізді қоршаған орта, әр түрлі технологиялық объектілері мен процестер
туралы алғашқы ақпаратты алуда жетекші рөл атқарады.
|
25 мин
|
