С т а н р е с п у б л и ка г к г м Х л у л а т и э н е ъ1лы м м ™ с т р л п бұзаубақова К. Ж. Ойлайық та ойнайық Тараз 2003

Риза болып ісіне білімпаз ғалым атанып

жүктеу 9,25 Mb.

Pdf просмотр

бет	69/181
Дата	14.04.2022
өлшемі	9,25 Mb.
	#38132

1 ... 65 66 67 68 69 70 71 72 ... 181

Buzaubakova(oilaiik oinaiik)

Риза болып ісіне білімпаз ғалым атанып,
Семеновтан бата алып,
ИІоқан енді күшіне.
2-бастаушы.
Омбыда  Семенов  бастаған  ғалымдар  тобы
б ас
қосып, білімділігі мен ғалымдылығына көздері жеткен соң,
Щоқанды  Орыс  география  қоғамына  толык  мүше  етіп
сайлайды.
Шоқан  Уәлихановтың  дүние  жүзіне  атын  шығарған
Қашқария  саяхаты  болды.  Бірде  Семенов-Тянь-Шанский
Шоқанға былай дейді:
-Тянь-Шанды  азды-көпті  білдік,  шіркін  содан  асып
барып,  «Алты  шаһар  елін»  зерттеп  білуге  қолымыз  жетсе...
Семенов  бүл  сезді  таңдайын  тамсандырып  жүрген  армандай
етіп а  гы. Олай деуінің мәні де бар еді. Қытай империясыньщ
«Шығыс  Түркістан»  немесе  «Алты  шаһар  елі»  деп  аталатын
зор аймағы бүған шейін Еуропаға беймәлім болатын.  Бүл елдің
тарихи  тағдырына  көз  жіберген  адам  оның  себебін  оңай
гүсінеді.  Бүл  елді,  негізінен,  үйғырлар  мекендейді.  Көне
тарихы,  мәдениеті  бар  халық.  1759  жылы  бүл  өлке  Қытай
империясына  қарағанмен,  өздерін  пайғамбар  әулетіміз  деп
санайтын  қожалар  сан  рет  көтеріліс  жасап,  қарсылық
корсетеді.  А л айда,  халық  наразылығы  үнемі  аяусыз  басылып
тасталып  отырады.  Осы  жайларды  сөз  ете  келіп,  Семенов
Шоқанға Қашқарияға баруды үсынады.
-«Алты  шаһар  еліне»  барып,  зертгеп  қайту  үшін  бүл
күнде  сізден басқа лайықты  адам табу  қиын,  - деді Семенов,  -
біріншіден,  сіз  азиялықсыз.  Жергілікті  халықтан  аумайсыз,
олардыц  тілін,  дінін  білесіз.  Екіншіден,  біліміңіз  де  жетеді.
Әрине,  бүл қатерлі  салар,  - деп  жалғастырды  Семенов  сөзін,  -
бірақ,  ғылымда  тәуекел  жасамаса  болмайды.  Ойланыңыз,
ІІІоқан Шыңғысүлы, асықпай ойланыңыз.
Шоқан ойланып, толғанып  келіп,  «Мақүл,  барамын»  деп
жауап берді.
105

Шоқанға  дейін  Қашқарияда  Орта  ғасырларда  Венеция
саяхатшысы,  көпес  Марко Поло  болған.  Бүдан  кейін Үндістан
арқылы  келген  Иезуит  Голстен  еді.  Ал,  Шоқаннан  бір  жылы
бұрын
келген
географ-ғалым  Мюнхен  университетінің
профессоры  Адольф  Шлагентвейт  еді.  Ол  таныс  бір  үйғыр
арқылы
бүл
елге
барғанда
жергілікті
әкім
Уәли
шлагентвейттің  басын  кесш  алып,  адам  оасынан  істелген
мүнараға қосуга әмір етеді. Жендеггері ол мүнарға қосуға әмір
етеді. Жендеттері ол әмірді табанда бүлжытпай орындаған.
Сондықтан  да,  Қашқарияга  саяхат  жасап  бару  қиямет-
қайым  еді.  Ғасырлар  бойы  қақпасы  жабық,  ешбір  ғалым
зерттеушілерді  еліне  өткізбеген  Қашқария  дүние  жүзі
ғылымына жүмбақ болды.
Бүл жүмбақтьщ сырын Шоқан ғана аша алды.  Шоқан бүл
өте  жауагггы  және  қауіпті  іске  бел  байлап  «Әлімбай»  деген
жалған  атнен  Семей  саудагері  Мүсабаймен  бірге  «Алты
шаһарға» жол тартады.
Боқаш атты саудагер
Қашқар елің шарлаған,
Болмады жері бармаған.
Ақыл берді Шоқанға,
Ой-пішінін барлаған.
«Әлімбай» боп барасың,
Үқсайды соған қарасың
Сонда ғана жолың боп,
Керегіңді аласың,
Қүп көрді Шоқан ақылды,
Бокаштың сөзі мақүл-ды.
Даярланып жорыққа
Серіктерін шакырды.
Сайланып әдеби болған соң,
Қатты қысты такымды.
1858 жылдың жазыңда,
Ырғалтып тиеп қазына
Мүсабай шықты Семейден.
Саудагер еді ежелден
Жеріне бағыт түзеді
Қашқар елі «Кезенген».
106

Керуен басы Мүсабай
Ғалым досы «Әлімбай»
«Әлімбай» Қашқар баласы
Қазакқа сіңген аласы
Әлімбай мен Мүсабай
Уағдаластық мезегге
Қапалдың түсы бетінде
Қарамола шетінде,

жүктеу 9,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 65 66 67 68 69 70 71 72 ... 181