С т а н р е с п у б л и ка г к г м Х л у л а т и э н е ъ1лы м м ™ с т р л п бұзаубақова К. Ж. Ойлайық та ойнайық Тараз 2003

Абайдың  әндері:  «Айттым  сәлем  қаламқас»,  «Ата-анаға 
көз  қуаныш»,  «Бойы  бүлған»,  «Желсіз  түнде  жарық  ай» 
«Көзімнің  қарасы»,  «қараңғы  түвде  тау  қалғып»,  «Қор  болды 
жаным», «Мен көрдім үзын қайың қүлағанын»,  «Өлсем орным 
-  қара жер сыз болмай ма?»,  «Сегіз аяк»,  «Сүрғылт түман дым 
бүркіп», т.б.
-«Абай» журналын алғаш үйымдастырғандар кімдер?
Жауап:  1918  жылы,  ақпан  айының  4  жүлдызында 
Ж.Аймауытов 
пен 
М.Әуезов 
Семей 
қаласында 
араб 
графикасымен, айына екі рет шығарған.
-Абай әндерін алғаш насихаттаған әншілер?
Жауап: 
РАбдуллин, 
Е.Серкебаев, 
Р.Жаманова,
Б.Төлегенова, Ә.Дінішев, Б.Досымжанов, т.б.
-Абай өлеңдеріне ән жазған композитор?
Жауап:  Сыдық  Мүхамеджанов  «Ғашықтың  тілі  -   тілсіз 
тіл»,  «Жарқ  етпес  қара  көңілім  не  қылса  да»,  «Қақтаған  ақ 
күмістей кең мавдайлы» деген әндер жазды.
-Абай  атындағы  сыйлық  қай  жылы  тағайындалды? 
Алғашқы қарлығаштары?
Жауап:  Әдебиет  саласындағы  озық  шығармаларға  Абай 
атындағы  сыйлық  1965  жылы  15-ші  наурызда  тағайындалды. 
Сыйлықтың  лауреаттары  1966  жылдан  бастап  белгілі  болды. 
Олар:  Х.Есенжанов  («Ақ  жайық»),  С.Мүқанов  («Өмір
мектебі»),  І.Есенберлин  («Айқас»),  Ғ.Мүсірепов  («Кездеспей 
кеткен бір бейне»), т.б.
-сахнада  Абай  спектаклін  алғаш  қойған  режиссер, 
бейнесін танытқан актер.
Жауап:  режиссер  Асқар  Тоқпанов  1940  жылы  «Абай» 
трагедиясын  қояды,  Қ.Қуанышбаев  Абай  бейнесін  ойнайды. 
1944 жылы А.Жүбанов пен Л.Хамиди «Абай» операсын қояды. 
Абай 
партиясын 
Р. Абдуллин 
орындады. 
1962 
жылы 
Ә.Мәмбетов  «Абай»  трагедиясын  қояды,  Абай  бейнесінде 
ЬІ.Ноғайбаев ойнайды.
-«Абай»  журналдарының  3,4,5,6,7  нөмеріндегі  ақын 
суретті туралы не айтасыз?
Жауап: Абайдың 1897 жылы, Семейде түскен суреті.
-Абай сенатқа қай жылы хат жазды?
70

Жауап:  1898  жылы  Мүқыр  сайлауы  Көшбикеде  өтетін 
болғаңцықтан  Абай  да  келеді.  Бүгалы  болысының  байы
О.Аққұлов Абайға қастандық жасатады...
Болды да партия,
Ел іші жарылды.
Япырмау, неңді алдым,
Сау қоймай арымды?
-деп  налып,  «Жүрегім  менің  қырық  жамау,  қиянатшыл 
дүниеден»,  «Мың  мен  жалғыз  алыстым,  кінө  қойма?!»  -  деп 
өзінің  азаматтьщ  қүқығын  қорғау,  заңсыздықты  әшкерлеу 
мақсатында  Семейдегі  облыстық  сот  мекемесі  арқылы 
Петербургтегі Сенатқа 5 ақпан  1900 жылы арыз-хат жазады.  Іс 
шешімін таппайды.
-Қай топ Абайдың даналық толғамдарының жалғасын тез 
табады?
1 .Мен егер закон қуатгы қолында бар кісі болсам...  (адам 
мінезін түзеп болмайды деген кісінің тілін кесер едім).
2.Биік  мансап -   биік  жартас...  (ерінбей  еңбектеп  жылан 
да шығады, екпіндеп үпшп қыран да шығады).
3.Күлді адам  баласын қор  қылатын  үш  нөрсе  бар,  содан 
аулақ бол... (надандық, еріншектік залымдық).
4.Бақпен  асқан  патшадан,  мимен  асқан  қара  артық... 
(сақалын сатқан кәріден, еңбегін сатқан бала артық).
5.Абайдың  адамдық  бағдарламасьпшң  бес  қагидасы... 
(талап, еңбек, терең ой, қанағат, рахым ойлап қой).
6.Терін  сатпай,  телміріп,  көзін  сатып...  (теп-тегіс, 
жүрттьщ бәрі болды аларман).
7.Есгіген нәрсені үмытпасқа төрт түрлі себеп бар...
(а) Көкірегі байлаулы берік болмақ;
ә)  Сол  нәрсені  естігенде,  иә  көргенде  көңіпденіп, 
ынтамен үғу;
б)  Сол  нәрсені  ішінен  қайталап,  ойлап,  көңілге  бекіту 
керек;
в) Кеселді ойлардан қапшақ керек).
-Қазақты  оңцырмай  жүрген  бір  қуаныш,  бір  жүбаныш 
дегендер бар. Соны түсіндірейік.
Жауап:  23-қара  сөзінен:  «Біздің  қазақты  ондырмай 
жүрген  бір  қуаныш,  бір  жүбаныш  бар.  Оның  қуанышы:  елде
71

бір  жаманды  тауып,  я  бір  адамның  бойынан  өзі  кылмағаңі 
жаманшылықты  тапса,  осы  да  адаммын  деп  жүр  ме?  Оның| 
қасында  біз сәулелі кісінің бірі емеспіз бе?  -  деп қуанады.  Ал| 
жүбанышы:  жалғыз  мең  бе?  Елдің  бәрі  де  сүйтігі-ак  жүр  ғой, 
көппен  көрген  үлы той,  - дегенді жүбаныш  қылады...  Осыдан 
бір жарым  ғасыр  бүрын үлы  бабамыздын  халқына айтқан  осы 
міні,  осы  сыны,  мына  отырған  біздер  мек  сіздерге  де  тән 
қасиет.  Өзіміздің  ғана  емес,  жалпы  халықты  ондырмайтын 
керенаулық, бойкүйездік, тоғышарлықтың кеселін үғынайық... 
Келер үрцақтың бойында болмаса екен деп тілек тілейік».
-Қазақтың  бірінің-біріне  қаскүнем  болмағының,  бірің 
тілеуін  бірі  тілеспейтүғынының,  рас  сөзі  аз  болатүғынының, 
қызметке 
таласқыш 
болатүғынының, 
өздерінің 
жалқау 
болагүғынының себебі не?
Жауап:  ¥лы  ойшыл  3-қара  сөзінде  ел  басқару  ісіндегі 
жүгенсіздікті  көріп,  арам  пиғылдыққа  бастайтын  әрекеттерге 
талдау жасайды.  Ресейдің бодандығында  күн  кенпсен халықты 
алаяқ  болыс  басқарады.  Болыс  болам  деп  ағайындар 
жанжалдасып,  партияласып  халықтың  қүтын  қашырды. 
Сайланған  болыс  халықты  ойламай,  үлықтарға  тәуелді.  Ел 
ішінде  әділеттілік  орнамай,  күнкөрістен  мақүрым  қалды.  Бас- 
басына  би  болтан,  онсыз  да тығырыққа  тірелген  елдің  сиқын 
бұзған,  көп  наданның  қорлығы  алауыздыққа  әкеліп  соқты... 
Ащы  да  болса  ақиқаты  -   осы  айтылғандардың  бір  үшығы 
бүгінгі  жайымызға  да  қатысты.  Ол  -   салт-санамыздың 
төмендігі,  бойымыздағы  немкетгілік,  марғаулық.  ¥лтымызға 
желімдей  жабысып,  айықпас  дертке  айналған  күншілік. 
Сондықтан  осындай  жаман  қасиеттерден  аулақ  болу  үшін, 
әркім тәрбиені жеке өзінен бастаған жөн...
-Абай  мінезіндегі  ерекшелікті  доктор  Долгополовтың 
пікірімен дәлелдей аласыддар ма?
Жауап: 
Абайдың 
баласы 
Түрағүлдың 
естелігіне
сүйенемін...  1886  жылы  қонақ  болып  жатқан  Долгополовқа 
балаларын сынатып отырып, «өзім туралы не айтасын» депті.
Сонда  Долгополов:  «...Басы  алтын  адамсын,  бірақ 
үйренген  әдет  салтың  тым  жаман.  Таңертең  төсегіңнен 
түрғанда біреу  келіп арқана шапанынды жабады.  Есікті ашып, 
тысқа  шығарады.  Қайта  келсең  есікті  ашып  енгізіп,  алдыңа 
72

щьілапшынды әкеліп,  қолына суды  құйып,  жуындырады.  Шай 

жүктеу 9,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: