5.
Негізгі көтергіш конструкциялардың материалы бойынша – темір бетон
қанқасымен (құрамалы, монолиттік, құрама-монолиттік), болатты қанқамен,
металлдық немесе ағаш конструкциясының жабындысымен.
6.
Жылыту жүйесі бойынша – жылытылмайтын және жылытылатын.
7.
Желдету жүйесі бойынша – қоршалатын конструкциядағы арнайы ойық
арқылы табиғи желдетумсен немесе аэрациямен; желдеткіш көмегімен және
ауаағар жүйесі арқылы жасанды кіру-сорып шығару желдеткіші; ауаны
кондиционерлеумен, яғни берілген ауалық ортаның (температура,
ылғалдылық, ауа тазалығының дәрежесі) параметрін тұрақтандыратын
жасанды желдеткіш.
8.
Жарықтандыру жүйесі бойынша – табиғи, жасанды немесе қатар
қолданылатын(интегралдық) жарықтандырумен.
9.
Жабындының кескіні бойынша – шам құрылыстарымен немесе оларсыз.
Шам құрылыстары бар ғимараттарды аэрация немесе табиғи жарықтандыру
мақсатында жасайды. (1 сурет)
1 сурет. Шамы бар өнеркәсіп ғимараттары: а – жарық төбелерімен (мөлдір жарық
қақпалар); б – жарық аэрациондық тік
бұрышты қыры; в – жарық төбенің
үшбұрышты шамның сұлбасы; г – жарық
трапеция тәріздес шамның сұлбасы; е –
аэрациялық шамның желге қарсы қалқасының
сұлбасы;
1 – жарық аэрациялық шам; 2 – жарық
төбе шамы; 3 – көтермелі кран; 4 – көпірлі
кран; 5 – желге қарсы қалқа.
Сонымен, арнайы ғимараттар түрі ерекше
топқа жатады, мысалы, ашық орналастырған
жабдық үшін төбелер, жарылғыш өндірістер
үшін ғимараттар, жоғарғы радиациялы
өндірістер үшін ғимаратар, техникалық жабдықпен қатар қолданылған ғимараттар –
«агрегатты-ғимараттар» (2 сурет).
Өндіріс ғимараттарындағы жалпы жұмыс кеңістігін барлық жұмыс оындарының
қосындысымен анықталады. Бұл орындарда өндірістік операцияларды орындайтын
болады.
Өндірістік орындар мен ғимараттарда
адамдардың қозғалысы үшін кеңістік,
яғни
дәліздер
мен
коммуникациялық
бөлмелер
жұмыс орындарына өту мен
қондырғылардың жұмыстарын
бақылау үшін. Және де өрт
немесе басқа да авариялық
жағдайларда адамдарды бөлме
мен ғимараттан тез, әрі қауіпсіз
эвакуациялауға арналған.
2.Сурет Агрегат ғимараты. Доменді цех
Өндірістік ғимараттар орындарында жарық режимі - өндірістік жағдайларда адам
қоршаған ортасының сапрасын анықтайтын маңызды факторлардың бірі. Жақсы жарық
режимі өндірістік операциялардың көбіне қажет. Ол (жақсы жарық) жұмыс орындарына
16
қажетті жарықты қамтамасыз ету, еңбек объектісін біркелкі жарықтандыру, еңбек заты
мен фоны арасындағы оптималды ашық контроастпен қамтамасыз етуі, жарық көзінен
және жұмыс орындағы заттардан шағылысқан жарықтың жылтыр болмауы керек.
Өнеркәсіп ғимараттарының өндірістік орындарында жарықтың табиғи, жасанды
және интегралды түрлерін пайдаланады.
Табиғи
жарықтандыру
ғимараттың
қоршаушы
конструкцияларының
саңылауынан өтеді және ол: бүйірлі (қабырғадағы терезелерден (сурет 3)); төбелік –
жабындылардағы фонарьлардан (сурет 4), сонымен қатар, қабырғалардың жоғарғы
жағында орналасқан саңылаулардан, мысалы, өнеркәсіп ғимараттарындағы аралас
аралықтарының биіктігтері әртүрлі болатын жерлерден; аралас, яғни бір уақытта бүйірлі
және төбелік жарықтардың үйлесуі.
Жасанды жарықтандыру әртүрлі типті қыздыру шамдары бар электр
шамдарымен, әрқилы газды-разрядты шамдармен, соның ішінде люминисценттілермен
және басқалары арқылы жүзеге асады. Өндірістік ғимараттарда жасанды
жарықтандырудың 2 жүйесін анықтайды: жалпы және аралас. Аралас жарықтандыру
кезінде, жалпыдан басқа, бөлменің барлық ауданына жарық беретін аралас
жарықтандыруға жұмыс орындарында болатын жергілікті шамдар көмегін қосымша
қолданады.
Жарықтандырудың біріктірілген (интегралды) жүйесі жұмыс орындарының
бір уақытта табиғи және жасанды жарықтандыруды анықтайды. Табиғи мен жасанда
жарықтандыруды бірге қолданғанын бағалай отырып, жұмыс орындарын табиғи
жарықтандыру үнемі жарықпен қамтамасыз ете алмайтынын көруге болады. Ол жыл
мезгіліне, тәулік уақытына байланысты өзгереді және атмосфераның жағдайына өзара
байланысты болады.
Екі сменалық және үш сменалық жұмыс кезінде жасанды жарықтандырудың
3 сурет
4 сурет
5 сурет
Табиғи бүйірлік Төбелік табиғи Аралас табиғи
жарықтандыру
жарықтандыру жарықтандыру
уақытқа байланысты пайдаланылуы өзгеше емес. Тіпті көру жұмыстары кезінде де
жасанды жарықтандыруды оның ауыспалы кезеңдерімен де жасанды жарықтандыруды
қолдана береді. Сондықтан табиғи жарықтандыру кезінде жасанды жарықтандыру
құрылғылары амалсыз қолданылады.
Өндірістік орындарында ауа қозғалысы бойынша «ауа тазарту» табиғи және
жасанды немесе механикалық болып бөлінеді. Өндірістік орындарда ауаның табиғи
тазаруы ішкі және сыртқы ауаларының меншіктік салмағынан және жел әсерінен ауа
алмасуының нәтижесімен жүзеге асады. Ауаның орын ауыстыруы үшін жасанды тазарту
кезінде электр энергиясын пайдаланады.
Бөлмедегі ауаны табиғи тазарту келесі факторлардың нәтижесінде жүзеге асады:
а) инфильтрация, яғни саңылау арқылы, қоршау конструкциясының тығыз
еместігенен және сол қоршауды дайындауда қолданылған материалдардағы кеуектері
арқылы өтуі;
ә) желкөз, фрамуг, терезе, есік және қақпа арқылы басқарылуы ұйымдаспаған ауа
алмасу;
17
