215
Кезекшілік.
Кезекшілікті балалар еңбегін ұйымдастырудың
формасы ретінде алғашқы рет З.Н. Борисова (1953) зерттеді.
Бұл автор осы еңбек түрінің мазмұнын және балалардың
қызметін басқару әдістемесін әзірледі. Кейінірек бұл мәселені
Г.Н. Година зерттеді.
Кезекшілік бір немесе бірнеше балалардың жұмысын бүкіл
топтың мүдделері үшін болжайды. Кезекшілікте еңбектің
әлеуметтік бағыты, бірнеше (бір) балалардың басқалар туралы
нақты, практикалық алаңдаушылығы тапсырмаға қарағанда
көбірек бөлінеді, сондықтан
бұл форма жауапкершілікті,
адамдарға және табиғатқа деген адамгершілік, қамқорлық
қарым-қатынасты дамытуға ықпал етеді.
Мектеп жасына дейінгі тәрбиелеу тәжірибесінде асхана
бойынша, табиғатта, сабаққа дайындық кезінде кезекшілікті қою
дәстүрлі бола бастады (егер барлық балаларды материалдармен
және құралдармен қамтамасыз ету үшін үлкен әзірленген жұмыс
қажет болса). Еңбекті ұйымдастырудың бұл түрі екінші жарты
жылдықтың соңында екінші кіші топқа енгізілді.Осы уақытқа
дейін тәрбиеші балаларды тамақтану алдында үстелдерді асқа
дайындау үшін күтушіге көмектесуге тартады. Немесе
тәрбиеші
сабаққа
дайындықпен
немесе
өсімдіктерді,
жануарларды күтіп-бағумен байланысты тапсырмалар береді.
3 жастан бастап балалар бір тапсырманы шешуге бағытталған
бірнеше өзара байланысты іс-әрекеттерді жүзеге асыра алады
(дастархан жаю). Бастапқыда
тәрбиеші екі баламен бірге
«кезекшілік етеді» және әрқайсысы бір ғана тапсырма береді,
мысалы: Миша анау екі үстелге нан салғышты қоюды, ал Юляға
мына үстелдерге қоюды ұсынады.Содан кейін тапсырма
күрделене түседі: бір бала барлық үстелдерде нан салғышты
қойса, ал екіншісі қасықтарды таратып шығуы керек.
Ақырында, бір бала үстелге қажетті барлық нәрселерді қояды:
нан салғыштар, майлықтар, шыныаяқтар,
құрылғыларды
таратады. Мұның бәрін үйреніп болғаннан кейін ғана балалар өз
іс-әрекеттерін үйлестіруге, келіссөздер жүргізуге, өз міндеттерін
бөлуге үйренеді. Балалармен жұмыс істеудің әр кезеңін белгілі
бір жасқа «байланыстыру» қиын - бұл балаларда бірлескен іс-
әрекеттің дағдыларын дамыту деңгейіне, еңбек дағдыларына
және осы жұмыстың тәжірибедегі жүйелі сипатына байланысты.
Бірақ бұл жүйелілікті қадағалау және балаларды уақытында бір
қиындықтан басқа қиындық сатысына көшіру маңызды.
216
Тәрбиеші жұмыстың орындалу қарқыны мен сапасына назар
аударады. Ол әсіресе шығармашылықтың көрініс табуын,
баланың басқа балаларға өзінің еңбегімен қуаныш сыйлауға
ұмтылысын ерекше бағалайды. Кейде тәрбиелеуші немесе
күтуші кезекшілерге досқа қалай көңіл
бөлу керектігін айтады
(«Бүгін Люданың туған күні, мына әдемі шыны-аяқты оған
қойыңдар»; «Кәнекей, бүгін балаларды немен қуантатынымызды
ойланайық – гүл қояйық немесе жаңа сүлгілер таратайық?»;
«Бір-біріңді көру үшін, бүгін үстелдерді басқаша қояйық және
т.б.»; кезекші барлығы үшін қызықты және жағымды бір нәрсе
ойлап табу тілегі оянады.
Сабаққа дайындық бойынша кезекшілік шоғырлануды талап
етеді. Бұл кезекшіліктің мазмұны асхана бөлмесіндегі
кезекшіліктегі сияқты тұрақты болмағандықтан,
балаларға
көмектесу керек, оларға қарындаштармен, бояулармен сурет
салған кезде, жабыстырғанда,құрастырғанда үстелдерде не болу
керек екенінеске түсіру керек. Жұмыс аяқтағанда, тәрбиеші
кезекшіге барлығы орында ма екенін тексеруді ұсынады.
Табиғат бұрышындағы кезекшілік күні бойы балалар тірі
нысандар
үшін
жауаптылықты
сезінетіндей
етіп
ұйымдастырылуы керек (Л. Г. Нисканен). Егер олар барлық істі
(балықтарға тамақ берсе, гүлдерді суарса, торды тазартса және
т.б.) таңертең жасап тастаса, олар одан кейін тіршілік иелері мен
өсімдіктерге назар аудармай қалады.
Сондықтан тәрбиеші
балаларға міндеттерді күні бойына бөлуге көмектескені жөн:
балықтарды таңертең тамақтандырған дұрыс, ал өсімдіктерді
сосын суарса да болады. Сонымен қатар, кезекші тотықұспен,
балықтармен, және өсімдіктермен де «сөйлесуі» керек екенін
түсінгені абзал. Олар тірі ағза ғой, сондықтан олар үшін жылы
сөз бен мейірім ауадай қажет. Міне, осылай мектепке дейінгі
балаларда табиғатқа қамқорлық көрсету қажеттілігі, оны сақтау
үшін жауапкершілік сезімі қалыптасады.
Кезекшілік балалардың жүйелі түрде
еңбекке араласуына
ықпал етеді. Кім, қайда және қашан кезекші болғанын белгілеп
отыру керек. Топта кезекшілік тақтасы құрылады (оны әртүрлі
безендіруге болады, ол тәрбиеші мен ата-аналардың қиялы мен
шеберліктеріне байланысты), әр бала өз міндеттерін білу үшін,
ол балаларға түсінікті болу керек.
Кезекшілік ұзақтылығы еңбек түріне, балалардың жасына,
тәрбиелеу мақсатына қарай әртүрлі болады. Бұл бір реттік
217
кезекшілік (бір сабаққа кезекшілік), күндізгі кезекшілік, яғни
асхана немесе табиғат бұрышы бойынша күні бойы кезекшілік,
2-3 күндік кезекшілік (сирек жағдайда) болуы мүмкін.
Кезекшілік соңында балалармен атқарылған жұмыс сапасын
талқылау пайдалы. Талқылауды тек кезекшілермен немесе басқа
балалардың
қатысуымен
жүргізуге
болады.
Мұндай
талқылаулар кезекшіліктің жаңа түрін енгізгенде, сонымен қатар
балалардың міндеттерін қызыға орындайтын жағдайларда
пайдалы болып келеді. Егер кезекшілік
кезінде қандайда бір
қателіктер жіберілсе, оны кезекшілердің өзімен жеке талқылаған
дұрыс.
Кейде тәрбиеушілер еңбекті ұйымдастырудың осы түрін көп
пайдаланып, негізсіз олардың түрлерін кеңейте бастайды.
Мысалы, киім шешетін бөлмеде, жатын бөлмеде, қыдыруға
шығар алдында және т.б. кезекшіліктерді құрастырады. Бұлай
істеу керек емес. Осындай түрдегі әрекет бір балаларды
басқаларды қадағалау әрекетіне айналдырады. Мектеп жасын
дейінгі балалардың моральдық дамуына кері әсер етеді,
кезекшіліктің негізгі мақсаты –
басқаларға қамқор болу
ұмытылады.
Достарыңызбен бөлісу: 
