Рымєали Нўрєали

 
115 
Данышпан Абай саф таза, мінсіз сұлу қазақша сөйлеткен Пушкин, 
Лермонтов,  Крылов  сахарадан  көп  достарын  тапқан  болатын.  Бұл 
бастама  көрбілтеленіп  қалмай,  жаңа  әдебиеттің  жемісті  ізденістер 
арнасының  біріне  айналып,  қазақ  топырағында  реалистік  аударма 
мектебі  қалыптасты.  “Капитан  қызы”  1903  жылы,  “Қажымұрат”  1923 
жылы батырлар жырымен қатар жатты. ХХ ғасыр басында Г.Мопассан, 
Д.Лондон қазақша сөйледі. 
Шөл  далада  өскен  жалғыз  бәйтерек  емес-тін  Абай,  оның  өзі 
баулып  өсірген  шәкірттері,  өнерінен  қуат  алып,  қанаттанған 
ізбасарлары  өнімді  дәстүрді  ілгері  апарып,  Тұрағұл  М.Горькийдің 
“Челкаш”  әңгімесін  Семейде  шығатын  “Таң”  журналында  бастырса, 
Шәкәрім “Дубровскийді” өлеңмен еркін жыр еткен. 
Революция алдындағы қазақ әдебиеті мен әсем стиль сұлу өрнек 
иесі  Иван  Сергеевич  Тургенев  шығармашылығы  арасында  қандай 
байланыс  бар  деген  сұрауға  жауап  боларлық  фактілер  сирек.  Рас, 
семинария, гимназия, университеттерде оқып, орыс тілін жетік игерген 
ат  төбеліндей  қазақ  жастары  ұлы  суреткер  туындыларынан  нәр  алып 
өскені хақ. 
Өмірлік  материалды  пайдалану,  сюжетке  сүйек  боларлық 
оқиғаларды  сұрыптап  таңдай  білу  кездейсоқ  нәрсе  емес,  талант 
қуатына,  дүниетаным  шеңберіне  сабақтас  процесс  екендігі  белгілі. 
Абай Құнанбаев пен Иван Тургеневтің өзара байланыссыз бір сюжетке 
шығарма  жазулары  екі  алыптың  іштей  туыстығын  аңғартса  керек.  Біз 
“Масғұт”  поэмасы  мен  “Шығыс  аңызы”  әңгімесін  айтып  отырмыз.  Екі 
туынды арқауы да “Мың бір түндегі” Хасен шебер басындағы оқиғадан 
алынғаны  анық.  Тургенев  қысқа  ғана  әңгіме  жазса,  Абай  поэма 
шығарған. 
Қазақ  әдебиеті  өрлеу,  өсу  процесін  басынан  өткеріп,  сан 
бағдарлы  ізденістерге  түсті.  Соның  бірі  –  шеберліктің  үлкен  жолы  – 
классиканы  аудару.  Шекспирдің  “Гамлет”,  “Отелло”,  “Асауға  тұсауы”, 
“Сервантестің “Дон-Кихоты”, Рабленің романы тәржіма етілді. 
1934  жылы  “Әдебиет  майданы”  журналында  “Әкелер  мен 
балалар”  романының  кейбір  тараулары  басылды,  “Льгов”,  “Бирюк”, 
“Бежин  шабындығы”,  “Хор  мен  Калиныч”  сияқты  әңгімелер 
қазақшаланды. 
Аз уақыт ішінде Тургеневтің негізгі шығармалары, “Рудин” (1952), 
“Әкелер  мен  балалар”  (1953),  “Дворян  ұясы”  (1954),  “Түтін”  (1966) 
секілді  романдары,  повестері  қазақ  тілінде  сөйледі.  Әрине,  бұлардың 
бәрі  де  ұлы  суреткер  туындыларының  түпнұсқадағы  күш-қуатын 
сақтаған, төрт аяғынан тік тұрған көркем өреде дей алмаймыз. Кейбір 
шығармаларды  қайта  аудару  шарт.  Сөзге  ұста  тәржімашы  Ісләм 
Жарылғапов аудармасын қарап көрейік. 
 

 
116 

жүктеу 2,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: