Құрастырушы: ф.ғ. к., доцент Кәріпжанова Г

Еліктеу   сөздердің   лексикалық   жне   тұлғалық   жағнан

өзгеше   сөз   табы   екендігі.   Еліктеу   сөздердің   қатары

айналадағы   түрлі-түрлі   дыбыстарға   еліктеуден   қимыл-

әрекеттерді,   қилы-қилы   көріністерін   бейнелеуден   туатын

сөздер тобы екендігі.

Еліктеу   сөздердің   түрленбейтіндігі.   Еліктеу   сөздердің

іштей   еліктеуіш   және   бейнелеуіш   сөздерге   бөлінетіндігі.

Олардың сипаттамасы, қатары, құрамы, еліктеуіш сөздердің

сөйлемдегі   қызметі.   Олардың   сөздермен   тіркесу   қабілеті

туралы.

Еліктеу   сөздердің   фонетика-морфологиялық   сипаты.

Еліктеу сөздердің дыбыстық құрамының буын жігінің, айтылу

ырғағының   қалыптасқан,   әрі   орнықты,   әрі   жүйелі

заңдылықтарының   бар   екендігі.   Еліктеу   сөздердің

құрылысына   қарай   дара   және   күрделі   болып   келетіндігі.

Дара   еліктеу   сөздердің   негзігі   және   туынды   болып

бөлінетіндігі.   Негізгі   еліктеу   сөздерге   есту,   көру   арқыл

қабылднған   табиғат   құбылыстары,   көрініс   бейнелерінің

атауларының жататындығы, туынды еліктеу сөздерге жалпы

сипаттама.   Күрделі   еліктеу   сөздер.   Негізінен   етістіктермен

тіркесіп   пысықтауыш   мүше   қызметін   атқаратындығы,

құранды   мүшенің   құрамында   келіп   бастауыш   қызметінде

қолданылуы.   Зат   есімдермен   тіркесіп   анықтауыштық

қызметте де келетіндігі.

13-тақырып. Шылау. Одағай

Шылаулардың басқа сөз таптарынан ерекшелігі. Шылау сөздер әуелгі

дербестігінен   айырылған   көмекші   сөздер   ретінде   қызмет   атқаратыны.

Шылаулардың   дәнекерлік   қзметінің   және   атаушы   сөзддермен   тіркесу

қабілетінің   олардың   қалыптасқан   грамматикалық   мағыналарының

сипаттарына   қарай   жалғаулықтар,   септеуліктер,   демеуліктер   болып

бөлінетіндігі.

Жалғаулықтар,   олардың   өздеріне   тән   грамматикалық   қызметі.

Жалғаулықтардың өзар тең дәрежедегі бірыңғай сөөздерді, сөз тіркестерін,

сөйлемдерді   байлнстыратындығы.   Байланыстру   қабілетіне   қарай

салыстырғыш   және   сабақтастырғыш   жалғаулықтар   болып   бөлінетіндігі.

Ыңғайлас,   талғаулықты,   қарсылықты,   себеп-салдар,   шарттық,   ұштастрғыш

жалғаулықтар,   олардың   қатары,   сипаттамалары.   Септеуліктер,   олардың   өзі

қатысты   сөздің   белгілі   тұлғада   тұруын   талап   ететіндігі   және   тіркескен

сөздерге   себептік,   бағыттық,   мезгілдік   грамматикалық   мағыналарды

үстейтіндігі. Септеулік шылаулардың жалғаулық шылаулармен қызметтерінің

ұқсастығы   мен   айырмашылығы.   Демеуліктер,   олардың   өздері   тіркесетін

сөздерге түрлі қосымша реңктер үстейтіндігі. Қосатын реңк мәндеріне сай

сұраулық,   күшейткіш,   болжал,   болымсыздық,   қомсыну   мәнді   демеуліктері

болып бөлінетіндігі.

Одағай лексика-грамматикалық сипаты жағнан адамның әр түрлі көңіл-

күйіне   байлансты   ишарттар   және   төрт   түлік   малға   арнайы   айтылатын,

сөйлемде   басқа   сөздермен   грамматикалық   байланысқа   түспейтін,   оқшау

қолданылатын сөздер тобы екендігі. Одағайлардың зерттелуі. Одағайлардың

түрлері: негзгі одағайлар, туынды одағайлар. Одағалардың мағынасына қарай

бөлінулері:   көңіл-күй,   ишарат   одағайлары.   Одағайлардың   сөйлемде   лепті,

сұраулы сөйлемдердің құрамында келетіндігі. Екі түрлі жағдайда ғана сөйлем

мүшесі   бола   алатындығы.:   1)   көмекші   етістіктерімен   тіркесіп,   күрделі

мүшенің   құрамында   келгенде;   2)   түрлі   қосымшаларды   қабылдау   арқылы

заттанып барып әр түрлі сөйлем мүшесі бола алады.

3.3 Тәжірибешілік сабақтардың мазмұны

1-тақырып.   Грамматика   жән   оның   салалары.   Тілдің

грамматикалық   құрылысы.   Грамматикалық   мағына   мен

грамматикалық форма. Грамматикалық категория.

Грамматиканың   зерттеу   объектісі,   грамматиканың

салалары,   морфология,   синтаксис,   морфологияның   зерттеу

объектісі. Тілдің грамматикалық құрылысы ұғымы не жайлы,

негізгі грамматикалық ұғымдар.

Грамматикалық

 

және

 

лексикалқ

 

мағына

айырмашылығы,   ара   қатынасы.   Грамматикалық   мағына,

түрлері, тілде олардың берілу тәсілдері. Ол туралы ғалымдар

пікірлері. Грамматикалық мағына мен грамматикалық форма,

олардың   бір-бірімен   байланыстылығы.   Грамматикалық

форманың   берілу   тәсілдері.   Грамматикалық   мағына   ме

грамматикалық форманың сәйкестігі. Ол туралы ғылымдағы

көзқарастар.   Нөльдік   форманың   қазақ   тіліндегі

парадигмалық   сипаты.   Грамматикалық   категория   ұғымы

грамматикалық   категорияның   сипаты.   Грамматикалық

категория түрлері.

2-тақырып. Сөз таптары. Сөздерді таптастыру принциптері.

Сөздерді   таптастырудың   негізгі   принциптері,   ол

принциптердің мәні мен сипаты. Сөз таптарының шығуы мен

дамуы. Қазақ тіліндегі сөз таптары. Бейтарап сөздер.

3-тақырып. Зат есім.

Зат   есімнің   семантикалық   сипаты.   Семантикалық

ерекшеліктері бар топтары адмзт, ғалмзат есімдері, жалпы,

жалқы   зат   есісмдер.   Жалқы   есімдердің   ауқымы,   өз   ішінде

бөлінуі, қолдалынуо аясы. Даралау, жинақтау, көптік, эмоция-

экспрессивтік мәнді зат есімдер. Зат есімнің морфологиялық

сипаты. Зат есімнің құрылымы: жалаң, күрделі зат есімдер.

Түбір, туынды зат есімдер. Күрделі зат есімдер.   Зат есімнің

көптік   категориясы.   Зат   есімнің   тәуелдік   категориясы.   Зат

есімнің   септік   категориясы.   Зат   есімнің   жіктелу   ерекшелігі.

Көмекші есімдер, олардың көлемдік, мезгілдік мәнді білдіруі,

көмекші   есімдердің   зат   есім   шеңберінде   қолданылу

ерекшелігі.   Зат   есімнің   сөйлемдегі   қызметі.   Зат   есімнің

сөйлемдегі

 

қызметі

 

оның

 

түрлену

 

жүйесімен

байланыстылығы.

4-тақырып. Сын есім

Сын   есімнің   мағынасы.   Сын   есімге   жататын   сөздер.

Семантикалық   сипаты.   Сапа   және   қатыстық   сын   есімдер,

құрамы.   Сын   есімнің   грамматикалық     ипаты.   Сын   есімнің

шырай   категориясы.   Шырай   түрлері,   жасалуы.   Сын   есімнің

сөйлемдегі қызметі.

5-тақырып. Сан есім.

Сан   есімнің   лексикалық   және   грамматикалық   сипаты.

Сан   есімнің   құрылымына   әсері,   дара   және   күрделі   сан

есімдер.   Сан   есімнің   мағыналық   топтары,   олардың

сұрақтары, қатары, жасалуы, сөйлемдегі қызметі.

6-тақырып.  Есімдік

Есімдіктің   лексика-грамматикалық   сипаты.   Сөз   табы

ретіндегі   ерекшелігі,   мағыналық   түрлері.   Жіктеу,   сілтеу,

сұрау, өздік, белгісіздік, жалпылау, болымсыздық есімдіктері,

ерекшелктері,   олардың   түрленуі,   сөйлемдегі   қызметі,

есімдікке ауысқан сөздер.

7-тақырып. Етістік

Етістіктің   лексика-семантикалық,   грамматикалық

сипаты.   Етістіктің   зерттелуі.   Етістіктің   семантикалық

топтары,   зерттелуі,   туынды   етістіктер.   Етістік   түбірдің

семантикалық   ерекшеліктері,   ғалымдар   көзқарастары.  

Негізгі   және   көмекші   етістіктер.   Көмекші   етістіктердің

түрлері.   Етістіктің   аналитикалық   форманттары,   құрылымы,

мағыналары.  Қалып етістіктері. Қимылдың өту сипаты. Дара

және   күрделі   етістктер.   Күрделі   етістік   мәселесі   туралы.

Қазақ тіл біліміндегі жаңа көзқарастар, зерттеулер.

Етістіктің лексика-грамматикалық категориялары. Салт,

сабақты   етістіктер.   Салт,   сабақтылықтың   объект   және

субъектіге қатыстылығы. Салт етістіктің сабақтыға, сабақты

етістіктің   салтқа   айналуы.   Етістер,   етістің   түрлері:   негізгі

етіс, өздік етіс, өзгелік етіс, ортақ етіс. Етістердің білдіретін

мағыналары,   әрқайсысының   жасалу   ерекшелігі.   Етіс

жұрнақтарының қабаттаса қолданылуы.

8-тақырып. Етістік

Болымды,   болымсыз   етістіктер.   Болымды   мағыналық

етістік,   түбірмен   сәйкестігі.   Болымсыз   мағынаның   етістікте

берілу   тәсілдері.   Синтетикалық,   аналитикалық   тәсілдер,

көрсеткіштері.   Болымды,   болымсыз   мағынаның   барлық

етістікке тән екендігі.

Есімше,   оның   жасалуы,   мағыналық   түрлері.   Есімшенің

есіммен   етістікке   қатыстылығы.   Есімшенің   түрленуі,

синтаксистік қызметі, жіктелуі.

Көсемше,   білдіретін   мағынасы,   негізгі   және   жанама

қимылды   білдіруі,   жасалуы.   Көсемшенің   жіктелуі,   сөйлемде

атқаратын қызметі. 

Тұйық  етістік,  білдіретін  мағнасы.  Тұйық етістіктің  шақ

категориясына   қатыстылығы.   Тұйық   етістіктің   қолданылу

ерекшелігі, сөйлемдегі қызметі.

9-тақырып. Етістік

Етістіктің   рай   категориясы.   Модальдік   мағынаның   рай

формалары   көрініес.   Рай   түрлері:   ашық   рай,   бұйрыққ   рай,

қалау   рай,   шартты   рай.   Ашық   рай   оның   басқа   райлардан

ерекшелігі,   білдіретін   мағынасы,   ашық   рай   формасында

қолданылатын   етістіктің   жіктелуі.   Бұйрық   рай,   мағынасы,

семантикалық   мәні.   Бұйрық   рай   формасындағы   етістіктің

жіктелу ерекшелігі. Қалау рай мағынасы, семантикалық мәні,

рай   жасаушы   морфмемалар.   Қалау   райдың   аналитикалық

мәні. Қалау рай формасындағы етістіктің жіктелу ерекшелігі.

Шартты     рай,   мағынасы,   жасалуы,   сөйлем   құрылымдағы

ерекшеліктері. Шартты райдың аналитикалық форманттары.

Шартты рай формасындағы етістіктің жіктелуі. Етістіктің жақ

категориясы,   жіктелуі   (қысқаша,   толық,   көпше,   жекеше

түрлері, етістіктің әр категориясын өткендегі жіктелуі туралы

мәліметтерді жинақтау туралы)

10-тақырып.Үстеу

Үстеу-өз   алдына   жеке   сөз   табы.   Үстеудің   лексика-

грамматикалқ   сипаты.   Үстеудің   мағыналық   топтар:   мезгіл,

мекен,   мақсат,   себеп-салдар,   топтау   үстеулер.   Оларға

жататын   сөздер,   құрамы,   қолданылу  ерекшеліктері.   Оларға

жататын   сөздер,   құрамы,   қолданылу   ерекшеліктері.   Дара,

күрделі үстеулер. Үстеудің сөйлемдегі қызметі.

11-тақырып. Еліктеу сөздер

Еліктеу   сөздерге   жататын   сөздер.   Еліктеу   сөздердің

түрлері. Еліктеуіш сөздер, олардың, дыбыстық құрамы, буын

жігі, қолданылуы. Еліктеу сөздердің құрамы, басқа сөздермен

тіркесуі. Еліктеу сөздердің сөйлемедгі қызметі.

12-тақырып. Шылау

Шылаулардың сөз табы ретіндегі лексика-семантикалқы

сипаты.   Шылаулардың   түрлері:   жалғаулықтар,   олардың

негізі қызметі, өз ішіндегі мағыналық түрлері; септеуліктер,

олардың негзгі қызметі мен мағыналық түрлері, жалғаулық

шылаулармен ұқсастығы және айырмашылығы; демеуліктер,

олардың   қызметі,   өз   ішіндегі   мағыналық   түрлері,   кейбір

демеуліктердің емілесі.

13-тақырып. Одағай

Одағайдың   сөз   табы   ретіндегі   ерекшелігі.   Одағайдың

құрылымы.   Одағайдың   мағыналық   түрлері.   Одағайдың

сөйлемдегі қызметі.

3.4 СӨЖ мазмұны

№ СӨЖ мазмұны

Есеп 

беру 

формас

ы

Бақылау түрі

Сағат

көлемі

ҚТмӘ-

301

Сағат

көлемі

СҚТӘ-31

1

Дәріс сабақтарын 

өңдеу

Сабаққа 

қатысу

15(1x15)

15 (1x15)

2

Үй тапсырмасын 

орындау

Жұмыс 

дәптері

Сабаққа 

қатысу

15(1x15)

15 (1x15)

3

Қосымша 

материалдарға 

дайындық

Конспе

кт 

Коллоквиум 

28

28

4

Бақылау шараларына

дайындық

РК 1, РК 2

2

2

5

Бақылау жұмысын 

орындау

Жазба

ша

Бақылау 

жұмысы

18

Барлығы

60

78

Студенттерге өздігінен оқуға берілетін тақырыптар

1. Қазақ   тіл   біліміндегі   сөз   таптарын   жіктеу   туралы

пікрлер.   Көмекші   есімдердің   мағынасы   мен   қызметі.

Күрделі зат есімдердің түрлері, орфографиясы.

Ұсынылатын әдебиет: [1], 1-50 беттер, [4], 3-70 беттер, 

[15], 5-20 беттер, [16], 5-23 беттер.

2. Күрделі   сын   есімдердің   ішкі   құрамдарының   түрлері.

Салыстырмалы   шырайдың   жасалу   жолдары.   «Бір»   сан

есімнің   қолданыс   ерекшелігі.   Құрамында   сан   есім   бар

тұрақты сөз тіркестерінің мағынасы мен қолданылуы.

Ұсынылатын әдебиет: [15], 5-80 беттер, [21], 5-100 

беттер.

3. Есімдіктің есімдер  тобына жататындығы,  мағынасының

жалпылығы,   оның   қандай   мағынада   қолданылуы

контекстен   көрінетіндігі.   Жіктеу,   сілтеу   есімдіктерінің

түрленуі.

Ұсынылатын әдебиет: [7], 5-50 беттер, [10], 30-70 беттер.

4. Етістік   түбірдің   семантикалық   ерекшеліктері   туралы

ғалымдар   көзқарасы.   Қимылдың   өту   сипаты

категориясы. Етіс жұрнақтарының қабаттаса қолданылу

ерекшеліктері.

Ұсынылатын әдебиет: [12],  100-110 беттер, [16], 62-78 

беттер.

5. Шартты   райдың   мағынасы.   Қалау   рай   мен   шартты

райлардың тұлғасындағы ұқсастық пен айырмашылығы.

Есімше,   көсемшелердің   сөйлемдегі   қызметі.   Етістіктің

шақтары, жасалу жолдары, түрлері.

Ұсынылатын әдебиет: [8], 105-115 беттер, [16], 56-79 

беттер.

6. Үстеудің   тарихи   қалыптасуы,   үстеу   түбірлері.   Еліктеу

сөздердің мағыналық топтары. 

Ұсынылатын әдебиет: [3], 56-98 беттер, [14], 46-

73беттер.

7. Жалғаулықты   шылаулардың   салаластырғыштық   және

сабақтастырғыштық   болып   екіге   бөлінуі.   Одағай,

тұлғалық құрылмы.

Ұсынылатын әдебиет: [4],5-69 беттер, [11], 112-

120беттер.

8. Зат   есімнің   мағыналық   топтары.   Көмекші   сөздердің

қолданылу   ерекшеліктері.   Тәуелдік   жалғаудың

грамматикалық қызметі.

Ұсынылатын әдебиет: [1], 52-65беттер, [4], 30-45беттер.

9. Септік   жалғауларының   қызметі.   Көптік   мағынаның

берілу жолдары.

Ұсынылатын әдебиет: [6], 16-36 беттер, [7], 15-35 беттер.

10.

Сын есімнің мағыналық ерекшеліктері. Сан есімнің

мағыналық топтарының қолданыстағы ерекшеліктері.

Ұсынылатын әдебиет: [13],5-90 беттер, [18], 5-60беттер.

11.

Есімдіктердің мағыналық ерекшеліктері.

Ұсынылатын әдебиет: [14], 62-79 беттер, [15], 102-

123беттер.

12.

Етістіктің   лексика-семантикалық   топтары.   Күрделі

етістіктердің   құрылымдық   ерекшеліктері.   Есімшенің

синтаксистік қызметі.

Ұсынылатын әдебиет: [12], 5-56 беттер, [16], 3-63 беттер.

Бақылау жұмыстарының тақырыптары

1 Зат   есімінің   жасалу   жолдары   (синтетикалық,

аналитикалық, лексикалық) тәсілдері)

2 Сөздердің бір сөз табынан екінші бір сөз табына ауысу 

жолдары

3 Сан есім мен сын есімнің ұқсастықтары мен өзіндік 

ерекшеліктері.

4 Сандық категориясы

5 Етістіктің лексика-семантикалық түрлері

6 Бұйрық   рай,   семантикалық   мәні,   аналитикалық,

синтетикалық формалары

7 Етістіктің сөйлемдегі қызметі

8 Үстеулердің сөлемдегі синтаксистік қызметі

9 Шылаулардың   емлесі.   Жалғаулықты,   демеулік

шылаулар

10Модаль сөздер

11Көсемшенің синтаксистік қызметі.

          

Выписка из рабочего                                                                                              Форма    

                  учебного плана                                                                                          Ф СО ПГУ 7.18.1/10

                специальности(ей) 

050117   «Қазақ   тілі   мен   әдебиеті»   мамандығының   оқу

жұмыс жоспарынан көшірме

Пәннің атауы Қазіргі қазақ тілінің морфологиясы

Оқу 

түрі

Бақылау формасы

Студент

жұмысын

ың көлемі

Сағаттың курс және семестр

бойынша бөлінуі

Е

м

т

.

сы

н

а

қ

К

.ж

К

.ж

ұ

м

.

Е

Г

Ж

б

а

қ

.ж

ұ

м Барлығы

Д

ә

р

іс

Т

ә

ж

ір

и

б

е

О

С

Ө

Ж

С

Ө

Ж

Д

ә

р

іс

Т

ә

ж

ір

и

б

е

О

С

¤

Ж

С

Ө

Ж

ж

а

л

п

ы

А

у

д

и

т

о

р

.

С

Ө

Ж

Күндіз

гі 

ЖОБ 

негізін

де

5

90

3

0

6

0

5-семестр

6- семестр

15 15

15

4

5

Сыртт

ай

ЖОБ 

негізін

де

6

6

90

1

2

7

8

5-семестр

6-семестр

6

6

8

70

Қолданылатын әдебиеттер

Негізгі:

1 Аханов К. Грамматика теориясының негіздері. А., 

Мектеп, 1997

2 Әбдіғалиева Т. Қазіргі қазақ тіліндегі болымдылық-

болымсыздықтың мағынасы мен қызметі. А., 1996

3 Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. А., Ана тілі, 1992

4 Балақаев М. Қазіргі қазақ тіл. А., 1992

5 Жұбанов Қ. Қазақ тілінің жоғарғы курсы. А., 1999

6 Ибатов А. Сөздердің морфологиялық құрамы. А., 1983

7 Исаев С.Қазіргі қазақ тіліндегі сөздердің грамматикалық 

сипаты. А., 1998

8 Исаев С.Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық 

ұғымдар. А., 1992

9 Қайдаров А. Структура односложных корней и основ в 

казахском языке. А., 1986

10Қазақ грамматикасы. Астана, 2002

11Қасабек Қ., Мұхамади Қ. Қазіргі қазақ тілі. Морфология. 

А., 2004

12Қасымова Б. Қазіргі қазақ тіліндегі күрделі етістіктер. А.,

1996

13Мұсабаев Ғ. Қазақ тіліндегі сын есім категориясы. А., 

1961

14Төлеуов Ә. Сөз таптары. А., 1982

15Ысқақов А. Қазіргі қазқ тілі. А., 1991

Қосымша:

16Хасенова А. Етістіктің лексика-грамматикалық сипаты. 

А.,1971

17Шақаман Ы. Демеулік шылаулардың функционалды 

сипаты. Павлодар, 2002

18Шаһарман   Г.   Қазақ   тіліндегі   сан   есім   сөздерден

жасалған   туындылардың   мағыналық   ерекшеліктері.

Алматы, 1998