Пунктуациясы

 
63 
кемшілікке  салып,  жеталмаған  жарлыша  отұң  гесіп,  шөп 
тасығаныңыздың мәнісі не? – деп. 
Жомарт айтты дейді: 
–  Төрт  түрлү  себеп  бар.  Әуөлгүсі:  әдемат,  асыл  гійім,  асқан 
дәулетті  өнө  бойұ  әдет  етсең,  көңүлгө  жел  гіргізеді,  сол  желіккен 
көңүлмөн  өзүмнөн  терезесі  төмөн  бейшаралардан  жійреніп,  көз 
салмай,  кем-гетікке  жәрдем  берүудү  ұмұтармын  деп  қорқамын. 
Екіншісі:  бар  бола  тұрұп  мен  жұмұс  қылсам,  мұнұң  кемшілік  емес 
екенін біліп, кейінгілер әбірет алсын деймін. Үшүншүсі: күн сайын өз 
бейнетіммен  тапқан  бір-екі  пұлға  нан  сатыб  алып  жесем  де  бойұма 
сол  тамақ  болұп  тарайды,  еңбекпен  табылған  дәм  тәтті  сіңімді 
боладекен.  Төртүншү:  ...  дәулетті  өзүмсүніп,  тійісті  орұндарына 
жаратпай, көбүсүн өзүм ішіб-жеп, өзүм тұтұнсам, мал берген ійесіне 
күнәлі болармын деп қорқамын, – деді. 
(Ы.Алтынсарин) 
 
ІІ.  Естілген нәрсені ұмұтпастыққа  төрт түрлү  себеб  бар: әуөлү  – 
көкүрөгі байлаулұ берік болмақ керек. Екінші – сол нәрсені естігенде 
йа гөргөндө ғыйбратланұу герек, көңүлдөніп, тұшұнұп, ынтамен ұғұу 
герек.  Үшүншү  –  сол  нәрсені  ішінен  бірнеше  уақыт  қайтарып, 
ойланып  көңүлгө  бекітүу  герек.  Төртүншү  –  ой  геселді  нәрселерден 
қашық  болұу  герек.  Егер  ой  кез  болұп  қалса,  салынбау  герек.  Ой 
кеселдері:  уайымсыз,  салғырттық,  ойұншұ  күлкүшүлдік  йа  бір 
қайғыға  салынұу,  йа  бір  нәрсеге  құмарлық  пайда  болұу  секілді.  Бұл 
төрт нәрсе күллү ақыл мен ғылымды тоздұратұғұн нәрселер. 
(Абай «Отыз бірінші қара сөзі») 
 
119-жаттығу.
  Төмендегі  сөздерге  барыс  септік  жалғауын  қосып,  дұрыс 
жалғануын есте сақтаңыздар. 
І. ААҚ, АБЖ, АЕК, АҚ, АҚШ, АӨҚО, АХАЖ, АЭС, БАӘ, БАҚ, 
БҚО,  БО,  БСҰ,  БҰҰ  БА,  ГМӨ,  ҒЗЖ,  ҒЗИ,  ЕО,  ЖАҚ,  ЖЗҚ,  ЖОО, 
ЖСН, ЖШС, ЖІӨ, ЖЭО, ЖЭС, ЗТҚ, КОКП, КСРО. 
 
ІІ.  КХДР,  ҚазБат,  ҚазНет,  Қазпошта,  ҚҚС,  ҚМДБ,  ҚР,  ҚТО, 
ҚХА,  ҚХР,  МАИ,  Мемтерминком,  МКҚК,  МХР,  ОАР,  ОҚО,  ПИК, 
РМҚК,  РТРК,  РФ,  СҚО,  СО,  СТН,  СЭС,  ТМД,  ҰӘАҚ,  ҰБТ,  ҰЭП, 
ХВҚ, ХҚКО, ШҚО, ШОБ, ШЫҰ, ЭЕМ. 
 

 
64 
120-жаттығу.
  Төмендегі  тұрақты  анықтауышпен  келген  жер  аттарының 
емлесін есте сақтаңыздар. 
Ақ  Қойтас,  Ақтеңіз,  Ащы  Алакөл,  Ащытасты  Торғай,  Әулие 
Елена  аралдары,  Әулие  Матвей  аралдары,  Баффин  жері  аралдары, 
Вест-Үндістан, Дешті Қыпшақ, Дондағы Ростов, Дүниежүзілік мұхит, 
Жаңа  Жәйрем,  Жасыл  Мүйіс,  Ежелгі  Греция,  Есен  Аңқаты,  Кенді 
Алтай,  Күнгей  Алатау,  Кіші  Жамантау,  Қара  Бақанас,  Қаратеңіз, 
Латын  Америкасы,  Отты  жер  аралы,  Сауд  Арабиясы,  Солтүстік 
мұзды мұхит, Терістік Кавказ, Тынық Дон, Ұлы Америка көлі, Үлкен 
Аралтөбе, Шет Бақанас. 
 
121-жаттығу.
 
Төмендегі 
мәтіндерді 
орфоэпия 
заңдылығына 
сәйкестендіріп жазыңыздар. Өзгеріске түскен сөздердің себебін түсіндіріңіздер. 
 

жүктеу 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: